O ' z be k is to n respublik asi oliy va o'rta m a X s u s ta lim V azir lig I a d h a m vaisov teri va tanosil

B i r I am chi e I e m ye n t
deb sog io m va o ‘zgarmagan terida paydo 
b o ig a n toshmalarga aytiladi. 
I k k i l a m ch i t o sh m a l a r
esa teridagi 
b irlam chi e le m e n tla rn in g riv ojlanib, o ‘zgarishi n a tija s id a paydo 
b o iadigan toshmalardir.
Toshmalarni birlamchi, ikkilamchi turlarga ajratish m a iu m darajada 
shartlidir. Lekin, 
b u n g a
qaramasdan, ularning amaliyotdagi o ‘rni juda 
ham yuqori. Chunki k o ‘p holatda har bir kasallikda terida faqat shu 
kasallikka xos birlamchi toshma(lar) paydo boiadi. Shuning uchun ham 
teridagi birlamchi toshmaga asoslanib bemorga kasallik tashxisi qo‘yiladi. 
Darhaqiqat, teri toshmalari dermatologiya alifbosi hisoblanadi. Ularni 
bilish teri kasalliklariga to ‘g4ri tashxis q o ‘yishimizga katta yordam beradi 
(I, II, III ilovcilar).
32

---

Birlamchi morfologik elementlar
Birlamchi morfologik elementlar deb
o ‘zgarmagan terida kasallikning 
dastlabki davrlaridayoq paydo boiadigan toshmalarga aytiladi. Birlamchi 
elementlar paydo b oiish mexanizmiga, yalligianish davriga (alteratsiya, 
ekssudatsiya, proliferatsiya) qarab, shartli darajada ikki guruhga ajratiladi: 
birlamchi proliferativ morfologik elementlar: do g‘ (macula), tuguncha 
(papula), d o ‘m boqcha (tuberculum), tugun (nodus) hamda birlamchi 
ekssudativ morfologik elementlar: pufakcha (vesicula), pufak (bulla), 
yiringcha (pustula) va bo‘rtma yoki qavarchiq (urtica) farqlanadi.
Dog‘ (
macula
) - terining chegaralangan rang o ‘zgarishi b o iib , u teri 
sathidan ko ‘tarilib turmaydi va paypaslanganda sezilmaydi. D o g ‘ning 
kelib chiqish sabablariga qarab, qon tomirli, pigmentli, sun’iy turlarga 
va yalligiangan va yalligianmagan d o g iarg a ajratiladi 
(10-rcism).
Qon tomirga aloqador d o g ia r qon tomirlarning vaqtincha reflektor 
kengayishi, yalligianishi yoki uning jarohati hisobiga kuzatiladi.
Y alligiangan qon tomirli d o g iarg a rozeola va eritema kiradi. Rozeola
- o i c h a m i 1 santim etrgacha (eritema esa 1 sm dan k a tta ro q ), qon 
tomirlarining vaqtincha kengayishi natijasida paydo b o ig a n pushti-qizil 
rangli d o g 4 Uni buyum oynasi bilan bosib k o ‘rilsa (d ia sk o p iy a ), 
y o ‘qoladi, bosim t o ‘xtatilsa, q ayta d a n paydo b o i a d i va subyektiv 
achishish, qichishish, kam hollarda esa og‘riq bezovta etishi mumkin. 
Keyinchalik ustki qismida kepaklanib turadi yoki birdan yo‘qolib ketadi. 
Bu to s h m a la r d e rm a tit, zaxm ning ik k ilam c h i d a v rid a va b o s h q a
kasalliklarda uchraydi.
Y a lligianm agan d o g ia r g a qon tomirlarning patologik kengayishi, 
jaro h a ti yoki o ‘tkazuvchanligi o ‘zgarishi natijasida paydo b o i g a n
d o g ia rd a n tashqari, pigmentli va sun’iy d o g i a r kiradi.
Qon tom irlar o ‘tkazuvchanligining ortishi yoki tomirlar ja ro h a ti 
oqibatida paydo boiuvchi d o g ia r