O ' z be k is to n respublik asi oliy va o'rta m a X s u s ta lim V azir lig I a d h a m vaisov teri va tanosil

shilliq qavatmng
k o ‘rinishi, rangi o ‘zgarishi 
m um kin . B unday o ‘zgarishlarni k o ‘p incha qizil yassi tem ira tk id a , 
leykoplakiya va qizil yugirik kasalliklarida kuzatish mumkin.
Shilliq osti qavat chuqurroq joylashgan b o iib , qon tomirlar o ‘rami, 
kollagen, elastik tolalardan tashkil topgan. Unda bulardan tashqari, s o ia k
bezlari ham joylashadi.
Tilning tuzilishi esa o ‘ziga xos 3 xil so‘rg‘ichdan iborat b o iib , ular 
quyidagilar: ipsimon, tojsimon va dumaloq shaklli. Til yuqori qismining 
yuzasi ipsimon so ‘rg‘ichlar bilan qoplangan, tojsimon so‘rgichlarning 
shakli esa dumaloq b o iib , til sathidan 1-2 ml k o ‘tarilgan va asosan, til 
orqasida joylashgan. Til ildizida esa so‘r g ic h la r yo‘q, lekin juda k o ‘p 
limfatik to ‘qimalar bor.
9-rasm. Lab va og‘iz bo‘shlig‘ining teri va shilliq pardadan iborat 
membranalari.

---

Milkning shilliq qavatida muguz, yaltiroq va donador qavat b o im a y , 
faqatgina tikansimon qavat hujayralari mavjud, ularning yadrosi ju d a
och bo‘yaladi. Milkda so‘rg ‘ichsimon qavat juda taraqqiy topgan.
Lab aylanma mushak qavatlaridan tuzilgan b oiib, tashqi tomondan 
teri bilan qoplangan, ichki tomondan esa shilliq qavat va k o ‘pgina har 
xil bezlar bilan t a ’minlangan. Lab 3 qismdan iborat: teri, qizil hoshiya va 
shilliq parda. Bezlar og‘iz shilliq qavati tomon ochilgan 
(9-rcism).
Labning qizil hoshiyasi 2 zonaga boiinadi: tashqi va ichki. Tashqi 
zona epiteliylarida o ‘zgargan muguzlanuvchi qavat mavjud, ichki zonada 
esa shilliq qavatga o ‘tish joyi 
Kleyn zonasi
deyiladi. U m um an, o g ‘iz 
shilliq qavati qon va limfa tomirlari bilan t a ’minlangan. Limfa to ‘rlari 
til ildizida va bodom bezida juda k o ‘p joylashgan. Og‘iz shilliq qavatida 
nerv retseptor apparati b o iib , ular to ‘r tugunlarini hosil qilib, so‘rg‘ich- 
larga kirib boradi, nerv tolalari oxirida kaltakchalar hosil qilib, bu tolalar 
esa o ‘z navbatida s o ia k bezlarini innervatsiya qilib turadi.
S o ia k bezlari og‘iz b o ‘shlig‘i shilliq qavatida joylashgan b o iib , ular
2 ga boiinadi: katta va kichik. Kattalari quloq atrofida, j a g 4 va til ostida 
joylashib, uzungina b o ia d i va o g ‘iz b o ‘shlig‘iga ochiladi. Mayda yoki 
kichik s o i a k bezlari esa labda, yumshoq tanglayda va lunjda joylashgan.
Og‘iz b o ‘shlig‘i shilliq qavatining bajaradigan asosiy fiziologik vazifasi 
himoya, harorat, sekretor, rezorbtiv (so‘rilish), retseptor b o iib , quyidagi 
jarayonlarda ham faol ishtirok etadi.
1. Ovqatlarni mexanik va fermentativ ishlash vazifasini bajaradi.
2. O g iz g a tushgan ovqatlarni o ‘zining s o ia k va seroz bezlari sekreti 
bilan hoilaydi.
3. Ogliz shilliq qavatiga tushgan ovqatlarni tekshirib, analiz qiladi va 
begona narsalarni sezib, chiqarib tashlaydi.
4. Og4iz shilliq qavatida sezuvchi nerv tolalari bor, ular o4z navbatida 
bosimni va og'riqni sezadi.
5. Bulardan tashqari, haroratga va kimyoviy faktorlarga chidamli 
b o iadi.
6. Og‘izda mikroflora juda boy b o i a d i , lekin shilliq qavati ularni 
himoya qilib turadi.
7. O g iz shilliq qavatining yana bir himoya vazifasi - muguzlanishga 
y o i q o ‘ymaydi, bu bazal qavat hujayralari ishlab chiqargan ribonuklein 
kislotasi va glikogenlar t a ’sirida bajariladi.
25

---