O. Ismanova “ 2023 y O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Atom elektrostansiyalaridan foydalanishning afzalliklari va kamchiliklari

Butun dunyoda energiyaga talab doimiy ravishda o'sib bormoqda. Shu bilan birga, iste'molning o'sishi energiya ishlab chiqarishga qaraganda tezroq sur'atlar bilan o'sib bormoqda va zamonaviy istiqbolli texnologiyalarning amaliy qo'llanilishi, texnik echimlar bu sohada ko'p sabablarga ko'ra bir necha yil ichida boshlanadi. Bu muammoning yechimi atom energetikasini yaxshilash va yangi atom elektr stansiyalarini qurishdir. Atom elektr stantsiyalarini ishlatishning quyidagi afzalliklarini ajratib ko'rsatish mumkin:

1. Yadroviy energetikani rivojlantirish tarafdorlari atom elektr stansiyalarining ustun jihatlariga e'tibor qaratishadi. Xususan, Jahon yadro assotsiatsiyasi qiziq ma'lumotni keltirib o‘tadi. Uning hisobotida aytilishicha, AESda bir gigavatt elektr energiyasi ishlab chiqarishda insonlarning qurbon bo‘lishi ko‘rsatkichi an'anaviy issiqlik elektr stansiyalarinikiga nisbatan 43 marta kam ekan.

   
   

2. elektr energiyasi ishlab chiqarish arzonga tushadi.

   
   

3. gaz bilan ishlaydigan 1000 MVt quvvatga ega issiqlik elektr stansiyasi atmosferaga yiliga 13 ming tonna va ko‘mir bilan ishlaydigan issiqlik elektr stansiyasi 165 ming tonna zararli modda chiqaradi. 1000 MVt quvvatga ega IES yiliga 8 million tonna kislorod yutadi. AES kislorod iste'mol qilmaydi va yuqoridagidek zararli chiqindilar chiqarmaydi.

   
   

4. Ishlatilgan yoqilg'i resursining yuqori energiya intensivligi. To'liq yonib ketganda, bir kilogramm uran taxminan 50 tonna neft yoki ikki baravar ko'p ko'mirni yoqish natijasi bilan taqqoslanadigan energiya miqdorini chiqaradi.

   
   

5. Qayta ishlashdan keyin resursni qayta ishlatish qobiliyati. Parchalanadigan uran, qazib olinadigan yoqilg'i chiqindilaridan farqli o'laroq, energiya ishlab chiqarish uchun qayta ishlatilishi mumkin. Keyingi rivojlanish atom elektr stantsiyalari yopiq tsiklga to'liq o'tishni o'z ichiga oladi, bu esa xavfli chiqindilar hosil bo'lmasligini ta'minlaydi.

   
   

6. Atom elektr stantsiyasi issiqxona effektining shakllanishiga hissa qo'shmaydi. Har kuni atom elektr stansiyalari 600 million tonnaga yaqin karbonat angidrid gazining emissiyasini oldini olishga yordam beradi. Rossiyada ishlaydigan atom elektr stantsiyalari har yili oqimni kechiktiradi muhit 200 million tonnadan ortiq karbonat angidrid.

   
   

7. Yoqilg'i manbalarining joylashuvidan mutlaq mustaqillik. Atom elektr stantsiyasining uran konidan juda uzoqda joylashganligi uning ishlash imkoniyatiga hech qanday ta'sir qilmaydi. Yadro resursining energiya ekvivalenti qazib olinadigan yoqilg'idan bir necha baravar ko'p va uni tashish xarajatlari minimaldir.

   
   

8. Foydalanishning past narxi. Ko'pgina mamlakatlar uchun atom elektr stansiyalari yordamida elektr energiyasini ishlab chiqarish boshqa turdagi elektr stantsiyalardan qimmatroq emas.

   
   

Shunga qaramasdan katta miqdorda atom elektrostansiyalarini ishlatishning ijobiy tomonlari, bir qancha muammolar mavjud. Har bir loyiha ijobiy xususiyatlar bilan birga kamchiliklarga ham ega bo‘ladi. Atom elektrostansiyalar ham bundan mustasno emas.

Atom elektr stansiyalari quyidagi kamchiliklarga ega:
- nurlangan yonilg‘i xavfli hisoblanadi, uni qayta ishlash va saqlash murakkab jarayon hamda ko‘p mablag‘ talab qiladi;
- AES qurish uchun katta mablag‘ va juda ko‘p suv kerak bo‘ladi;
- AES katta miqdordagi radioaktiv chiqindilar chiqaradi va ularni saqlash uchun katta infratuzilma talab etiladi;
- AES bilan baxtsiz hodisa yuz berish ehtimoli judayam kam, ammo biror kor-hol sodir bo‘lsa og‘ir oqibatlarga olib kelishi mumkin.
- Asosiy kamchilik - bu jiddiy oqibatlar, favqulodda vaziyatlar, elektr stantsiyalari katta zaxiralar va ortiqcha bo'lgan juda murakkab xavfsizlik tizimlari bilan jihozlanganligini oldini olish uchun. Bu markaziy ichki mexanizmning katta baxtsiz hodisa sodir bo'lganda ham buzilmasligini ta'minlaydi. Atom elektr stansiyalarining ishlashi uchun katta muammo, shuningdek, resurslar tugaganidan keyin ularni yo'q qilishdir. Ularni yo'q qilish qiymati ularni qurish uchun barcha xarajatlarning 20% ​​ga yetishi mumkin. Bundan tashqari, texnik sabablarga ko'ra, atom elektr stantsiyalarining manevr rejimlarida ishlashi istalmagan.
Yadro energetikasi tarixi uchta yirik avariya bilan ifloslangan. Birinchisi, 1979-yil 28-martda Three Mile Island Unit 2-ning qisman erib ketishi edi. Uskunaning nosozliklari, dizayn bilan bog‘liq muammolar va ishchi xatolarining kombinatsiyasi halokatga olib keldi. Ikkinchi yirik avariya 1986 yil 26 aprelda sodir bo'ldi. Bu voqea sobiq Sovet Ittifoqi hududidagi Ukrainadagi Chernobil AESdagi 4-blokdagi reaktor tizimlarini sinovdan o'tkazish paytida to'satdan quvvatning ko'tarilishi natijasida yuzaga keldi. Baxtsiz hodisa va undan keyingi yong'in atrof-muhitga katta miqdordagi radioaktiv moddalarni chiqardi.
Eng soʻnggi yirik avariya 2011-yil 11-mart kuni Yaponiya qirgʻoqlari yaqinida sodir boʻlgan 9,0 magnitudali zilziladan keyin sodir boʻlgan. Zilzila Fukusima Daiichi stansiyasida elektr energiyasini butunlay yoʻqotgan. Zaxira tizimlar ishlagan, biroq zilziladan 40 daqiqa o‘tgach, 14 metr balandlikdagi sunami hududga kelib, ularning ba’zilarini yiqitgan. Oxir-oqibat uchta reaktor haddan tashqari qizib ketdi - yadrolari ma'lum darajada erib ketdi - keyin vodorod portlashlari radioaktiv ifloslanishni butun hududga tarqatdi.
Baxtsiz hodisalar oqibatlari ba'zi mamlakatlarda, jumladan Belgiya, Germaniya, Shveytsariya va Ispaniyada atom energetikasiga bo'lgan ishonchni bosqichma-bosqich bekor qilish yoki to'xtatish to'g'risida qaror qabul qilishda muhim rol o'ynadi. Shunga qaramay, Xitoy, Rossiya, Hindiston, Birlashgan Arab Amirliklari, AQSh va boshqalar ko'plab zamonaviy elektr stantsiyalari texnologiyasini o'z ichiga olgan yangi bloklarni qurishda davom etmoqda (qarang: “IIoT ning yuksalishi” yon paneli).