О л и й ЎҚув юрт л а р и н и н г

сўзида 
икки 
морфема 
бор: 
икк(и)-ала. 
Икки — 
ўзак морфема, 
-ала 
аффиксал морфема, жам- 
ЛОВЧН С011 турини ЯСЭЙДИ.
Бўтабой ундан самимий узр сўради. (С. Аҳмад.)
Бўтабой сўзида иккита морфема бор: Бўта-бой.. Бў- 
та — ўзак морфема. -бой ёрдамчи аффиксоид. морфема, 
отнинг функционал модал формасини ясайди.
ундан сўзида иккита морфема бор: у-дан. у — ўзак 
морфема, -дан аффцксал морфема, отнинг келишик фор- 
масини ясайди, чиҳиш келншик аффикси.
СТЗ ЯСАЛИШИ ТАҲЛИЛИ
Сўз ясалиши тилшуносликнинг мустақил бўлимлари- 
дан бўлиб, янги сўз ҳосил қилиш, унинг қонун-қоида- 
лари, усуллари кабилар билан шуғулланади. Сўз яса- 
ЛИ|ШИ таҳлилининг мақсади ва вазифалари морфемалар 
таҳлилига қараганда бир оз бошқачароқ. Унда шу сўз 
қандай ясалган, сўз ясовчи морфемалар ва бошқа во- 
ситалар қандай тартибда бириккан (префикс, суффикс 
ва уларнинг бир ёки би/рдан ортиқ) эканлиги атшқла- 
нади. Сўз ясалиши таҳлилида сўз асос ва ясовчиларга 
бўлиб қаралади. «Сўз ясаш анализи сўзнинг ясалиши 
структурасини— ясама 
сўзнинг структўрасини 
аниқ- 
лайди. Бунда: ясовчи ва ясалма, бу икки қисм ораси- 
даги семантик-морфологик 
муносабат белгиланади». 
(А. Ғ. Ғуломов.)
Сўз ясалиши таҳлили тартиби
1. Сўз ясалиши. усули: аффиксация, композиция.
2. Ясовчи асос ва унинг характери.
3. Ясама сўз ва сўз ясовчи аффикс (аффикслар).
37
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Одатда шоликорлик ботқоғида қанча крп шалопла- 
тиб юрилса, шунча қиёғи кўп бўлади. (С. Аҳмад.)
шоддекорлик: ясалнш усули — аффиксация: шоликор 
асосидан соҳа оти ясовчиси -лик аффикси 
ёрдамида 
ясалган, шоликор ҳам ясалма бўлиб, шоли асосидан 
шахс оти ясовчп -кор аффикси ёрдамида ҳосил ҳилин- 
ган.
шалопламоҳ: ясалиш усули 
аффиксация: шалоп 
асосидан (тақлид сўздан) -ла феъл ясовчи аффикси ор- 
ҳали ясалган.
Сергей бу бемазагарчиликка чек қўйишга бир неча 
марта аҳд қалган эди. (К. Икромов.)
бемазагарчилик: ясалиш усули — аффиксация: бема- 
ва асосидан -гарчилик аффикси ёрдамида ясалган от. 
Бу аффикс учта сўз ясовчи (-гар, -чи, -лик) аффикснинг 
бирикувидан ҳосил бўлган қўшма аффикс. Бемаза сўзи 
ҳам ясама бўлиб, маза отига сифат ясовчи бе- аффик- 
сининг қўшилувидан ҳосил бўлган.
Кимдир Йигиталига ҳазил-мутойиба қилди, (С, /<а- 
роматов.)
Йигитали: ясалиш усули — композиция. Икки компо- 
нентдан тузилган. Ҳар икки компонент ҳам бир туркум- 
дан. Тарихан биринчи компонент сифат бўлиб, лексик- 
семантик усул билан отга кўчган. Қиёс қилииг: Йигит 
кишига етмиш ҳунар ҳа.ч оз. (Мақол.)
Қишлоқ Совети устидаги қип-қизил байроқ Олтин- 
сой ҳуснига ҳусн қўшиб ҳилпираб турарди, (Ш. Раши• 
дов.)
О.лтинсой: ясалиш усули — композиция. Р1кки . асос 
(олтин ва сой) нинг қўшилишидан ҳосил бўлган.