О л и й ЎҚув юрт л а р и н и н г

1 Бу ҳақда ҳаранг: Узбек тили грамматикаси, II том, синтаксис, 
«Фан» нашриёти, Т., 1976, 144— 183-бетлар; А. Ғуломов, М. Асҳаро- 
ва. Ҳознрги ўзбек адабий тили, синтаксис, 
«Уқитувчи» 
нашриёти, 
Т., 1965, 74— 167-бетлар,
.101
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

мумкин эмас. Гап 
бўлакларини белгилашда 
сўзлар- 
нииг ўзаро боғлиқлигинн ҳисобга олнш лозим, ана шу 
боғлиқлик, синтактик алоқага кўра, бнрими бирига нис- 
бат бериш орқалн гап бўлакларини аниқлаш лозим. 
«Эга кесимга, кесим эгага нпсбатан, тўлднрувчн тўлди- 
рилмншга, ҳол ҳолланмишга, аниқловчи аниқлаимишга 
нисбатан тайинлападп. Нисбат берплувчн элемент бўл- 
мас экан, у ёки бу бўлак ҳақида ҳам гапнриш мумкин 
эмас. Масалан, аииқланмиш бўлмас э-кан, аниқловчи 
ҳақида, кесим бўлмас экан, эга ҳақида гапириб бўл- 
майди. Демак, гап бўлакларининг туринн белгилашда 
синтактик алоқага киришувчн 
элементларнинг тури, 
формасн, бир-бпрнга ннсбати, лексик-семантик хусусия- 
тн ва уларни синтактик алоқага киритувчи воситалар 
асосга олпнади»1.
Гап бўлакларп таҳлнлида гапнинг бош бўлаклари, 
аввало эга, сўнг кесим аниқланади. Бир составли гап- 
ларда эса, предикация ифодаланган бўлак (кесим, но- 
минатив ва инфинптив гапларда эга 
кўринишидаги 
предикацнон марказ) белгиланади.
ЁГшқ ва мураккаб содда гапларда қолган сўзлар- 
шшг эга ёки кесим бнлан боғланганлигн аинқлаб чиқи- 
ладн. Шу тариқа нккинчи даражали бўлаклар маълум 
бўлиб қоладн, уларнинг эга состави ёки кесим состави- 
■да бўлишини ажратиш зарур. Аввал эга составига, сўнг- 
ра кесим составига тегишли гап бўлаклари таҳлил эти- 
лади.
Таҳлилда аввал эга билан бевосита муносабатга 
кирган бўлаклар таҳлил этилади, бунда шу бўлакнинг 
гапдаги ўрни назарда тутилмайди, балки 
боғланиш 
(муносабатга кириш) даражаси эътиборга 
олинади. 
Эгага тобе бўлаклар аииқлангач, шу бўлакларнинг 
эгага бевосита ёки бавосита боғланишини билиш муҳим- 
дир. Кесимга тобе бўлаклар таҳлили тартибида ҳам 
худди шу приицип асосида иш тутиш лозим. Кесимга 
тобе бўлакларнинг ҳам у билап бевосита ёки бавосита 
муносабатга киришишини аниқлаш лозим. Олдин бе- 
восита, сўнгра бавосита муносабатга кирган бўлаклар 
таҳлил этилади.
Кейинги кунларда ҳар жангда танкларимиз қдтор 
гулхан бўлиб ёняпти, (71. Мухтор.) 1