O. M. Mirtazaev epidemiologiyadan amaliy mashg

Kasallanishning ko’p yillik o’zgarish sur’ati va davriylikni aniqlash

Davriylik, tendensiyadan farqli o’laroq, kasallanishning o’zgarish sur’atiga davriy qisqa ta’sir etuvchi omillarning ta’siri natijasida paydo bo’ladi.

Davriylikni aniqlaydigan algoritm

1.Har bir yildagi kasallanishning haqiqiy ko’rsatkichlari keskin namoyon bo’ladigan ko’rsatkich ham Shu yildagi kasallanish nazariy egri chizig’ining og’ishidan aniqlanadi:

U1= UT
2. Qadam oralig’i 2-3 yil bo’lgan o’rtacha siljish usuli bilan tekislanadi.
3. Og’ish ko’rsatkichining olingan koordinatalari kasallanish o’zgarish sur’atining nazariy tizimiga tushiriladi va nuqtalar o’zaro birlashtiriladi.
4. Nazariy egri chiziqlarga nisbatan kasallanish sathining quyi, yuqori davrining davomiyligi va boshlanish hamda tugallanish vaqtlari aniqlanadi. Ular nazariy va amaliy egri chiziqlarining kesishish nuqtasidan aniqlanadi.
Davriylik tahlilining eng oddiy usuli

Bu usul bilan ko’rsatkichlarning nazariy hisoblash to’g’ri chiziq tendensiyasini aniqlash va tizimdagi haqiqiy kasallanish egri chizig’i bilan gorizontal chiziqning kesishgan nuqtalari orqali juda katta aniqlik bilan davrlarning sinxronligini yoki ularning mavjud emasligini, davr fazalari yoki ularning umuman davrlar orasidagi vaqt oralig’ini, siljish amplitudasini, davrlar sonini, davrlarning boshlanish va oxirgi fazalarini aniqlash mumkin.

19-jadval
Tekshirilayotgan tumanda VGA bilan kasallanish ko’rsatkichi (100 ming aholi soniga nisbatan)

Yillar	Kasallanish ko’rsatkichi	Yillar	Kasallanish ko’rsatkichi
1982	109,3	1991	68,0
1983	117,7	1992	78,9
1984	94,3	1993	54,3
1985	90,4	1994	62,9
1986	86,1	1995	60,9
1987	94,9	1996	120,6
1988	96,6	1997	102,2
1989	75,8	1998	102,3
1990	86,5	1999	101,3

1-Masala. Jadvaldagi boshlang’ich berilganlarga asosan, millimetrga bo’lingan qog’ozda VGA bilan kasallanishning ko’p yillik o’zgarish sur’ati chizilsin.
2-Masala. Tasvirlangan kasallanishning ko’p yillik o’zgarish sur’ati tahlil qilinsin.
3-Masala. O’rtacha siljish usuli bilan kasallanish ko’rsatkichining dinamik qatori tekislansin.
Masalan:
1983-yil uchun (109.3+117.7+94.3) / 3=107.1 1-nchi tekislangan ko’rsatkich
1984 yil uchun (117.7+94.3+94.3) / 3=100.8 2-nchi tekislangan ko’rsatkich
4-Masala. O’rtacha siljish usuli bilan ko’p yillik o’zgarish sur’atining chamalab qilingan tahlil natijalarini yozma ravishda ifodalang.
5-Masala. Jadvaldan foydalanib, kasallanishning o’rtacha ko’p yillik ko’rsatkichi (u) ni aniqlansin va quyidagi formulaga asosan bu ko’rsatkichning o’rtacha kvadratik siljishi hisoblansin.
∑y
Y =
n
bunda:
u - har bir yildagi kasallanish ko’rsatkichi.
∑ - kasallanish ko’rsatkichlari yig’indisi.
n - tahlil qilinayotgan yillar soni.

u=√∑(∑y­e) / n­1

bunda:
u (sigma) - o’rtacha kvadratik og’ish

(∑u-u)² - yillar bo’yicha o’rtacha ko’p yillik ko’rsatgichga nisbatan haqiqiy ko’rsatkich siljishlari kvadratlarining yig’indisi.
n - tahlil qilinayotgan yil hisobga olinmagandagi yillar soni.
6-Masala. Eng kichik kvadratlarning qisqartirish usuli bilan dinamik qator tekislansin va 2-chi jadval to’ldirilsin.
7-Masala. UT=a+vx ga asosan to’g’ri chiziqli tendensiyaning nazariy ko’rsatkichi hisoblansin va kasallanishning ko’p yillik o’zgarish sur’ati tizimiga tushirilsin.

8-Masala. Fazalar davri orasidagi davomiylik oralig’i, ularning boshlanish va tugallanish vaqtlari hamda davrlar soni ko’rsatilsin

Har bir yil uchun haqiqiy ko’rsatkichdan foydalanib uning nazariy ko’rsatkichi egri chizig’idan og’ishi aniqlansin.
Buning uchun koordinataning gorizontal o’qiga tahlil qilinayotgan yillar bir xil oraliqda qo’yilib, ular kasallanishning nazariy egri chizig’ini ifodalaydi, vertikal o’qiga esa kasallanishning nazariy qiymatiga nisbatan haqiqiy qiymatning og’ishi "O" deb qabul qilingan gorizontal o’qining yuqori va quyi tomonlariga tanlab olingan masshtablarida qo’yiladi.
19-jadval