O. M. Mirtazaev epidemiologiyadan amaliy mashg

 
 
 
 
 
 
 

 
73 
MAVZU 6. DEZINFEKSIYA, DEZINSEKSIYA VA DERATIZATSIYA. 
DEZINFEKSIYA QILISH USULLARI VA VOSITALARI, ULARNING 
QO’LLANISHI. DEZINFEKSIYA KAMERALARI 
 
1.   Mashg’ulotning maqsadi: 
Dezinfeksiya,  dezinseksiya  va  deratizatsiya  uchun  ishlatiladigan  muhim 
kimyoviy  vositalar,  ularning  turlari,  qo’llash  usullari.  Yuqumli  kasalliklarning 
oldini  olishda  va  kasallik  o’choqlarini  zararsizlantirishda  dezinfeksiyaning 
ahamiyati,  dezinfeksiya  qilish  uchun  ishlatiladigan  asbob-uskunalar  va 
dezinfeksiya kameralarini bo’lajak mutaxassislarga o’rgatish. 
2.   Mashg’ulot uchun ajratilgan vaqt - 5 soat. 
3.   Mashg’ulotni o’tkazish rejasi: 
3.1. So’z boshi va ushbu mavzu yuzasidan talabalarning dastlabki bilimlarini 
tekshirib ko’rish. 
3.2.  Dezinfeksiya  ishi  bilan  tanishish.  Dezinfeksiya  qilish  uchun 
qo’llaniladigan kimyoviy moddalarning kasallikni qo’zg’atuvchi mikroblarga ta’sir 
ko’rsatish mexanizmlari bilan tanishish. 
3.3. Dezinfeksiya, dezinseksiya va deratizatsiya qilish uchun qo’llaniladigan 
eng muhim kimyoviy vositalar va ularni qo’llash usullari bilan tanishtirish. 
3.4.  Dezinfeksiya,  dezinseksiya  va  deratizatsiya  uchun  ishlatiladigan  asbob-
uskunalar, ularning tuzilishi va ishlatish qoidalari. 
3.5. Dezinfeksiya kameralarining turlari va tuzilishi. 
3.6.  Turli  guruhdagi  yuqumli  kasalliklarga  nisbatan  o’tkaziladigan 
dezinfeksiyalar. 
4.   Mashg’ulotda o’rganiladigan savollar: 
4.1.  Dezinfeksiya  ishi  to’g’risida  asosiy  tuShuncha.  Dezinfeksiya  qilish 
usullari  (mexanik,  kimyoviy,  biologik,  fizik).  Profilaktik  va  yuqumli  kasalliklar 
o’choqlarida o’tkaziladigan dezinfeksiya (joriy va yakunlovchi dezinfeksiya). 
4.2. Dezinfeksiya qilish uchun qo’llaniladigan eng muhim kimyoviy vositalar. 
4.2.1.  Oksidlovchilar:  xlorli  ohak,  tarkibida  faol  xlorni  saqlashi,  ularning 
dezinfeksiya  uchun  ishlatiladigan  suvli  eritmalarini  tayyorlash.  Aktivlangan 
eritmalar,  tinitilgan  eritmalardan  foydalanish,  xlor-ohakli  sut,  quruq  xlor  ohagi. 
Xlorli  ohakning  bakteriya,  viruslar  chaqiradigan  yuqumli  ichak  kasalliklarida, 
qo’zg’atuvchilari  sporali  mikroblar  bo’lgan  kuydirgi,  zamburug’lar  chaqiradigan 
kasalliklar  o’choqlarida  va  profilaktik  dezinfeksiya  vositasi  sifatida  qo’llanishi. 
Xlor ohakning suvdagi eritmasi va uning xlor ohagidan afzalligi. 
4.2.2.   Kalsiy gipoxloridning ikki asosli tuzi (DTSGK). 
4.2.3.  Neytral  kalsiy  gipoxloridi  (NKG).  Bu  moddaning  xlor  ohagidan 
afzalligi. 
4.2.4.  Xloramin.  Tarkibida  xlor  tutgan  noorganik  dezinfeksiyalash 
moddalaridan xloraminning afzalligi. 
4.2.5.  Dixlorizatsiyanur  kislotaning  natriyli  tuzi  (DXCK)  va  uning  xlorli 
ohagidan afzalligi. 
4.2.6.   Sulfoxlorantin va uning xloramindan afzalligi. 

 
74 
4.2.7.  Vodorod  peroksidi  (pergidrol)  sterilizatsiya  uchun  qo’llanilishi. 
Yuvuvchi vositalar bilan birga ishlatish mumkinligi. 
4.2.8.  Dezokson  -  I.  Mikroblarga  ta’sir  qiluvchi  moddasi.  Eritmalar 
tayyorlashda  o’ziga  xos  xususiyatlari,  sterilizatsiya  va  dezinfeksiya  uchun  bu 
preparatning keng qo’llanilmasligining sabablari. 
4.2.9.  Fenollar,  lizol,  formaldegid  va  boshqa  aldegidlar  guruhlariga  umumiy 
tavsif. Formaldegidning kamerali dezinfeksiyada qo’llanilishi. 
4.2.10.  Nitran  va  amfolon,  sirtqi-faol  moddalar  guruhining  xususiyati  va 
ularning  davolash  profilaktika  muassasalarida,  shifoxonalarda  tarqaladigan 
yuqumli kasalliklarning oldini olishda ishlatilishi. 
4.2.11.  Etil  va  butil  spirtlar.  Davolash  va  profilaktika  muassasalarida,  jarroh 
qo’llarini va boshqa asbob-uskunalarni zararsizlantirish uchun qo’llanilishi. 
4.3.  Turli  guruh  yuqumli  kasalliklarida  dezinfeksiya  qilishning  o’ziga  xos 
xususiyatlari. 
4.4. Dezinfeksiya sifatini nazorat qilish. 
4.5. Dezinfeksiya qilish uchun qo’llaniladigan texnik vositalar. 
4.6.  DDU,  DDA-2,  DDA-66  dezinfeksiya  kameralari.  Bu  kameralarning 
tuzilishi,  ishlash  tartibi.  Kamerali  dezinfeksiya  usullari.  Kamerali  dezinfeksiya 
sifatini nazorat qilish. 
5. Ushbu mavzu bo’yicha talabalar quyidagilarni bilishlari shart: 
5.1.  Dezinfeksiyaning  epidemiyaga  qarshi  chora-tadbir  sifatida  qo’llanilishi 
va uning yuqumli kasalliklarni kamaytirishdagi ahamiyati. 
5.2. Dezinfeksiya qilish usullari. 
5.3.  Dezinfeksiya  qilish  vositalari,  ularning  asosiy  xossalari,  ta’sir  qilish 
mexanizmi va qo’llash usullari. 
5.4. Dezinfeksiya preparatlarining odamga va hayvonlarga zaharli ta’siri. 
5.5. Dezinfeksiya qilish uchun qo’llaniladigan texnik vositalar.  
6.   Talabalar o’rganishlari lozim bo’lgan amaliy malakalar: 
6.1.  Dezinfeksiya,  dezinseksiya,  deratizatsiya  uchun  ishlatiladigan  vositalar 
va preparatlar, ularni amalda qo’llay bilish. 
6.2. Dezinfeksiya, dezinseksiya, deratizatsiya sifatini nazorat qilishni bilish. 
6.3.  Dezinfeksiya,  dezinseksiya,  deratizatsiyaning  yuqumli  kasalliklarga 
qarshi kurashda va bu kasalliklarni kamaytirishdagi ahamiyatini baholay bilish. 
7.   Talabalarning mustaqil ishi: 
7.1.  Ko’p  qo’llaniladigan  dezinfeksiya  preparatlarining  tashqi  ko’rinishi, 
rangi, hidi va boshqa xususiyatlari bilan tanishish. 
7.2.  Dezinfeksiya  uchun  qo’llaniladigan  ishchi  eritmalarini  tayyorlash 
usullarini o’zlashtirish. 
7.3. Dezinfeksiya apparatlarining tuzilishini, ish uslubini o’rganish va ularni 
ishlata  bilish,  suyuqlik  purkagich,  poroshok  changlatkichlar  va  gidropultlarni 
ochib, yana yig’a bilish. 
 
 
 

 
75 
Axborot uchun ma’lumot 
 
Xlorli ohak yoki oqartirgich ohak issiqqa chidamli, uzoq saqlanuvchi modda. 
Agar quruq muhitda saqlansa, xlorning faolligi 8 yil ichida atigi 7-9 % kamayishi 
mumkin. 
Neytrallangan  kalsiy  gipoxlorid  (NKG)  -  oq  rangli,  xlor  hidli  poroshok. 
Tarkibida  50-70  %  faol  xlor  saqlaydigan  I,  II,  III  navlari  ishlab  chiqiladi.  Bu 
modda  ancha  turg’un  bo’lib,  undagi  xlor  faolligini  8  yilgacha  saqlaydi.  Preparat 
tindirilgan va  tindirilmagan  eritma  holida yoki  quruq holda odam  yashamaydigan 
xonalarni,  hovli,  hojatxonalarni  dezinfeksiya  qilish  uchun  ishlatiladi.  Tindirilgan 
eritma tindirilmagan eritmani 2 soat davomida tindirib tayyorlanadi. 
Dixlorizatsiyanur  kislotaning  natriyli  tuzi  -  suvda  yaxshi  eruvchan,  xlor 
hidli,  oq  kristall  poroshok.  Tarkibida  55—  60  %  aktiv  xlor  saqlaydi.  Saqlaganda 
uzoq  turadi.  Tuzning  suvdagi  eritmasi  o’z  faolligini  uch  kechayu-kunduzgacha 
saqlab,  bakteriotsid,  sporotsid  va  fungitsid  ta’siriga  ega.  Preparat  yuvuvchi, 
dezinfeksiyalovchi  vositalar  tarkibida  bo’lib,  profilaktik  va  o’choqli  dezinfeksiya 
uchun qo’llaniladi. 
Dixlorizatsiyanur  kislotaning  natriyli  va  kaliyli  tuzining  suvli  eritmasi 
hayvonlarga  unchalik  ta’sir  qilmaydi.  Ammo  0,2  %  va  undan  ortiq  faol  modda 
saqlaydigan eritmalari odam og’iz bo’shlig’ini hamda ko’zni achishtiradi. Shuning 
uchun  dezinfeksiya  qilishdan  ilgari  xonalar  odamlardan  bo’shatiladi,  ishlovdan 
so’ng xonalar shamollatiladi. 
Dixlorizatsiyanur  kislotaning  natriyli  va  kaliyli  tuzlari,  ularning  yuvuvchi 
vositalar bilan aralashmasi bakteriyalar yoki viruslar chaqirgan ichak va nafas yo’li 
infeksiyalari  o’choqlarida  kiyim-kechak,  idish-tovoq,  o’yinchoqlar  va  boshqa 
buyumlarni dezinfeksiya qilishda qo’llaniladi. 
Sulfaxlorantin  -  dixlormetingidratin  asosida  sanoatda  ishlab  chiqiladi, 
tarkibida 15 % faol xlor saqlaydi. Preparat uzoq saqlanib, xloraminga nisbatan 10 
barobar faol bo’lib, bakteritsid, tuberkulitsid, virusotsid, fungitsid ta’sirlariga ega. 
Uning  0,1  -  0,2  %  eritmasi  ichak  va  nafas  yo’li  infeksiyalari  o’choqlarida 
dezinfeksiya qilish uchun qo’llaniladi. 
Xlorsin - tarkibida dixlorizotsianur kislotaning 20% kaliyli, 30 % natriyli tuzi 
hamda  sirti  aktiv  modda  saqlaydi, xlor  hidli oq  poroshok  (kukun).  Tarkibida 11  - 
15  %  aktiv  xlor  saqlaydi,  suvda  yaxshi  eriydi.  Bakteriya  va  viruslar  chaqirgan 
infeksiyalarda profilaktik va o’choqli  dezinfeksiya uchun mo’ljallangan. 
Xlordezin  -  tarkibida  dixlorizotsianur  kislotaning  tuzlari  hamda  sirti  aktiv 
modda saqlaydigan, suvda eruvchan, ozgina xlor hidli oq kukundir. Tarkibida 11-
15 % faol xlor bor. Eritmalari tiniq (rangsiz) bo’lib, ishlov berilgan predmetlarning 
o’ziga va ularning ko’rinishiga ta’sir qilmaydi, o’ta bakteriotsidlik xossaga ega. 
Vodorod peroksidi (pergidrol) - rangsiz, hidsiz, 30-33% suvli eritma, undan 
3%,  6%  li  eritmalar  tayyorlanadi.  Bunday  eritmalar  odamlar  va  hayvonlar  uchun 
zararsizdir.  Vodorod  peroksidi  uy  sharoitida  yopiq  idishda  1  oy  mobaynida 
saqlansa, pergidrolni 0,5  - 0,7% ga yo’qotadi. Uning 1-3% li eritmasi bakteritsid, 
3-6% li eritmasi esa sporotsid ta’sirga ega. Vodorod peroksidi ko’pincha yuvuvchi 

 
76 
vositalar  ("Sulfanol",  "Profess",  "Lotos",  "Astra",  "Ayna")  tarkibida  qo’llaniladi. 
Vodorod  peroksidini  1-6%  li  yuvuvchi  vosita  "Sulfanol",  "Progress"  eritmasi  - 
tiniq,  sariqroq  ishlov  beriladigan  predmetlarni  buzmaydigan,  metallarni 
zanglantirmaydigai eritmadir. Vodorod peroksidning yuvuvchi vositalar bilan birga 
qo’llanishi  uning  dezinfeksiyalash  ta’sirini  kuchaytiradi.  Vodorod  peroksidi  va 
yuvuvchi vositalar quyidagi hollarda ishlatiladi: 
a)  yuqumli  kasalliklar  shifoxonasi  va  bo’limlarda  joriy  va  yakunlovchi 
dezinfeksiya qilish uchun; 
b)  tug’ruqxonalar  profilaktik  zararsizlantirish  maqsadida  yopilganda  (yiliga 
kamida ikki marta) ularni yangidan ochish uchun dezinfeksiya qilish; 
v)  bolalar  muassasalarida  profilaktik  va  yakunlovchi  dezinfeksiya  qilish 
uchun; 
g)  tibbiyot  mahsulotlarini  ishlab  chiqaradigan  zavodlarda  dezinfeksiya  va 
sterilizatsiya qilish uchun. 
Yuqorida ko’rsatilgan hollarda vodorod peroksidning yuvuvchi vositalar bilan 
aralashmasi quyidagi ob’ektlarni dezinseksiya qilishda qo’llaniladi. 
a) xonalar yuza sathini yuvish va zararsizlantirish (pol, devor, shift) uchun; 
b)  kiyim-kechaklarni  va  choyshablarni  ivitib  qo’yish  va  yuvish  yo’li  bilan 
zararsizlantirish; 
v) idish-tovoqlarni zararsizlantirish uchun. 
Tarkibida  0,5%  li  N
2
O
2
  va  0,5%  li  sintetik  yuvish  vositasi  "Lotos"  saqlagan 
aralashmalar  asboblarni  sterilizatsiya  qilishdan  oldin  yuvish  uchun  qo’llaniladi. 
Polimer  material, rezina, oyna, zanglamaydigan metallarni kimyoviy dezinfeksiya 
qilishda 6% li vodorod peroksid qo’llaniladi. 
Dezakson-1 - o’ziga xos uksus hidli, rangsiz suyuqlik bo’lib, tarkibida 8 - 5% 
li naduksus  kislotasi tutadi, suvda, spirtda  va  boshqa  erituvchilarda  yaxshi eriydi. 
Dezakson  eritma  holida  aktivligini  tez  yo’qotish  sababli  suvli  eritmasi 
tayyorlanishi  bilanoq  ishlatiladi.  Bakteritsid,  virusotsid  va  sporotsid  xossaga  ega. 
Profilaktik  va  o’choqli  dezinfeksiya  uchun  hamda  plastmassali,  zanglamaydigan 
metallarni  sterilizatsiya  qilish  uchun  tavsiya  etiladi.  Shisha  va  polietilen  idishda 
30° dan yuqori bo’lmagan haroratda 6 oygacha saqlanadi. 
Gibitan  -  rangsiz  20  %  suvli  eritma,  suv  bilan  yaxshi  aralashadi,  qisman 
zaharli, uzoq saqlanadi. Davolash muassasalarida bakteriyalar chaqirgan infeksiya 
hollarida  joriy  va  yakunlovchi  dezinfeksiya  uchun,  0,01  dan  0,5  gacha  bo’lgan 
eritmalari jarrohlik asboblari, jarroh qo’llarini zararsizlantirish uchun qo’llaniladi. 
Natriy  metasilikati  -  suvda  yaxshi  eruvchan,  oq  kristall  modda.  Uning 
suvdagi  eritmasi  yuvuvchi  va  zararsizlantiruvchi  va  oqartiruvchi  xossaga  ega. 
Ammo  u  matolarning  rangini  o’zgartiradi,  shishalarda  yuvilmaydigan  dog’ 
qoldiradi.  Shuning  uchun  dag’alroq  yuza  sathini  zararsizlantirish  uchun  tavsiya 
etiladi. 
 
Dezinfeksiya turlari 
Dezinfeksiyaning  ikkita  turi:  o’choqli  (epidemiyaga  qarshi)  va  profilaktik 
dezinfeksiya farq qiladi. 

 
77 
O’choqli  dezinfeksiya  yuqumli  kasallik  paydo  bo’lganda  joylarda,  ya’ni 
infeksiya o’choqlarida o’tkaziladi. 
O’choqli dezinfeksiyaning ikkita turi: joriy va yakunlovchi dezinfeksiya farq 
qilinadi. Infeksiya o’chog’ida infeksiya manbai mavjud bo’lgan vaqt mobaynida va 
binobarin, ko’p marta o’tkaziladigan dezinfeksiya joriy dezinfeksiya deyiladi. Joriy 
dezinfeksiyani tibbiyot xodimlari yoki bemorga qarovchilar va uning oila a’zolari 
o’tkazishlari  mumkin.  Bemorni  shifoxonaga  yotqizilgandan  keyin,  infeksiya 
o’chog’idagi  hamma  narsalarni  qunt  bilan  o’z  vaqtida  zararsizlantirish,  ya’ni 
yuqumli  kasalliklarni  qo’zg’atuvchi  mikroblarni  boshlang’ich  paytidayoq 
yo’qotish  bu  yakunlovchi  dezinfeksiya  deyiladi.  Yakuniy  dezinfeksiya,  maxsus 
dezinfeksiya stansiyalari xodimlari yordamida o’tkaziladi. 
Profilaktik  dezinfekiiya  aniqlangan  infeksiya  manbai  bo’lmaganda 
o’tkaziladi.  Profilaktik  dezinfeksiya  yordamida  yuqumli  kasalliklarning  tarqalish 
ehtimolining oldini oladi. 
Dezinfeksiya usullari 
 
Dezinfeksiyaning asosan to’rtta usullari bor: mexanik, fizikaviy, kimyoviy va 
biologik.  Amaliyotda  ularning  har  biridan  alohida  yoki  bir  necha  usuldan 
birgalikda foydalaniladi. 
Dezinfeksiyaning  fizikaviy  usuli.  Bu  usulda  zararsizlantirish  uchun  yuqori 
haroratning har xil turlaridan (olov, issiq havo, qaynatish va suv bug’i) Shuningdek 
quyosh  nurlari,  ultrabinafsha  nurlari  va  radiatsiyaning  boshqa  vositalaridan 
foydalaniladi. 
Fizikaviy  usul  Shuningdek  mikroblarni  o’ldirmay,  zararsizlantirish,  ya’ni 
ularni  yo’qotadigan  barcha  mexanik  usullarni  ham  o’z  ichiga  oladi.  Masalan: 
xonalarni shamollatish, tozalash va boshqalar. 
Dezinfeksiyaning  kimyoviy  usuli.  Bu  usul  dezinfeksiya  uchun  har  xil 
kimyoviy  moddalarni  qo’llashdan  iborat.  Turli  xil  dezinfeksiyalovchi  moddalarni 
mikroblarga  har  xil  yo’l  bilan  ta’sir  qilish  xususiyatiga  ega.  Dezinfeksiya  uchun 
ishlatiladigan eng muhim kimyoviy vositalar: kislotalar, ishqorlar, sovunlar, fenol 
va uning unumlari, krezollar va uning unumlari, lizol, naftalizol, og’ir metallar va 
ularning turlari (simob II xlorid-sulema), xlor va xlor saqlovchi preparatlar, quruq 
xlorli ohak, xloraminlar va boshqalar. 
Kimyoviy  dezinfeksiyalovchi  moddalarni  qo’llash  uchun  zarur  bo’lgan 
sharoitlar: 
1.  Kimyoviy  dezinfeksiya  uchun  qo’llaniladigan  vositalarni  asosan  suvda 
eritilgan yoki emulsiyalar, aralashmalar holda qo’llash lozim. 
2. Dezinfeksiya uchun ishlatiladigan moddalarning zarur konsentratsiyalariga 
rioya qilish. 
3.  Dezinfeksiya  qilinadigan  vositalar  va  zararsizlantiriladigan  buyumlar 
orasida yetarlicha muloqot vaqt bo’lishini taminlash. 
4. Dezinfeksiya qiladigan moddalarning ta’sir qilish muddatlariga rioya qilish 
(ekspozitsiya). 
Dezinfeksiyaning  kimyoviy  usulini  qo’llashninig  eng  muhim  sharti 

 
78 
dezinfeksiya qiladigan vosita bilan patogen mikroblar o’rtasidagi zarur muloqotni 
ta’minlash hisoblanadi. 
Shu  maqsadda  har  qanday  dezinfeksiya  usulida  (sepish,  bo’ktirish  va 
boshqalar) dezinfeksiya qiladigan suyuqliklar yoki gazsimon moddalarni yetarlicha 
miqdorda sarflash zarur. 
Dezinfeksiyaning  biologik  usuli.  Infeksiya  qo’zg’atuvchilarini  biologik 
vositalar  bilan  yo’qotishning  o’ziga  xos  vazifasi  bor.  Bunday  usul  o’choqli 
dezinfeksiyada ishlatilmaydi. 
Biologik  usulga  suvlarni  tuproq  va  shag’al-toshlar  orqali  sizdirilib, 
o’tkazilishi natijasida tozalash yoki go’ng va chiqindilarni  yerga ko’mib tuproqda 
chiritish natijasida mikroblarni o’ldirish kabilar misol bo’ladi. 
Dezinfeksiya  kameralari,  ularning  tiplari  va  qo’llash  qoidalari.  Ip 
gazlama,  jun,  movut,  charm  va  mo’ynali  kiyimlarni,  to’shak,  yostiq,  hayvon 
mahsulotlarining  ba’zi  turlari  (teri,  jun,  ot  qili,  to’ngiz  qili  va  boshqalarni,  eski-
latta  va  boshqalarni),  kitoblarni  zararsizlantirishda  kamera  usullarini  qo’llash 
maqsadga  muvofiqdir,  buning  uchun  maxsus  qurilmalar  va  turli  xil  dezinfeksiya 
kameralari mavjuddir. 
Boshqa  usullarga  nisbatan  kamera  usullarining  katta  afzalligi  bor,  chunki 
mikroblarning  vegetativ  va  spora  hosil  qiluvchi  turlari  bilan  zararlanganda 
yuqorida  ko’rsatib  o’tilgan  buyumlarni  ishonchli  ravishda  zararsizlantirib  ularni 
dezinfeksiya qiladi. 
Dezinfeksiya kameralarining turlari 
Mikroblarga  ta’sir  etuvchi  vositalarning  xususiyatiga  ko’ra  dezinfeksiya 
kameralarining uchta asosiy tipi farqlanadi: 
1.  Issiq  havoli  kameralar,  bunda  80-105°  haroratgacha  isitilgan  issiq  havo 
ta’sir etuvchi vosita hisoblanadi. 
2.  Bug’  kameralari, bularda  normal  atmosfera bosimidan  yuqori 0,5  -1  atm. 
bosim ostidagi bug’ (bug’ning harorati 110-180°) ta’sir ko’rsatadi. 
3.  Bug’-formalinli  kameralar,  bunda  normal  bosim  sharoitida  bug’-havo 
aralashmasi va kamerada formalin bug’lantirilganda yoki changlantirilganda hosil 
bo’lgan  formaldegid  bug’larining  birgalikdagi  ta’siridan  foydalaniladi.  Vakuum-
bug’  formalin  kameralarida  suv  bug’lari  va  formaldegid  ta’sir  ko’rsatadi,  biroq 
bunday  dezinfeksiya  siyrak  havo  sharoitlarida  va  55  -  60°S  atrofdagi  haroratda 
boradi (18-jadval). 
18-jadval  
Kameralarda zararsizlantirish tartibi 
 
Zarasizlantirish 
turlari 
 
 
 
Zararsizlantirish uslublari 
Bug’  
kameralari 
Bug’ formalinli kameralar 
Harorat  
°S 
 
Ta’sir etish 
vaqti, 
minut 
 
Harorat 
 
Forma 
lin 
 
Davomi
ligi. 
Soat-
daqiqa 

 
79 
Dezinseksiya 
80-85 
5-7 
57-58 
- 
0-30 
Turli xil mikroblar 
bilan zararlangan 
(ifloslangan) kiyim-
kechaklarni 
dezinfeksiya qilish: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Vegetativ turdagi 
mikroblar 
80-85 
 
12-15 
57-58 
80 
 
0-45 
 
Sporali mikroblar 
98 
45 
57-58 
250 
2-45 
 
Ko’rsatib  o’tilgan  tipdaga  dezinfeksiya  qiluvchi  kameralar  tuzilishiga  ko’ra 
ko’chmas  (turg’un)  va  ko’chib  yuruvchi  kameralarga  bo’linadi.  Ko’chmas 
kameralar  shifoxonalar,  dezinfeksiya  muassasalari  va  shunga  o’xshash  joylarda 
ishlatiladi.  Ko’chib  yuruvchi  kameralardan  infeksiya  o’choqlarini  dezinfeksiya 
qilish  uchun  kameralarni  infeksiya  o’choqlari  joylashgan  yerlariga  olib  kelib 
foydalaniladi,  dala  sharoitlarida,  ba’zan  esa  shifoxona,  hammom  va  shunga 
o’xshash  yerlarda  ko’chmas  kameralar  o’rnida  ham  foydalaniladi.  Ko’chib 
yuruvchi kameralarda dush qurilmalari ham montaj qilinishi mumkin. 
 
Dezinfeksiya kameralarining tuzilishi 
 
Har qanday tipdaga dezinfeksiya kameralari asosan buyumlar solinadigan asli 
kameradan,  issiqlik  manbalaridan  (olov  yoqiladigan  o’choq,  elektr  asboblari  va 
bug’ qozon) va nazorat qiluvchi o’lchov asboblaridan (termometrlar, monometrlar) 
iborat bo’ladi. 
Deyarli hamma tipdagi kameralarda ishga soladigan moslama (bug’ enjektori, 
motorli  shamol  haydagich  bo’lgan  yoki  bunday  moslama  bo’lmagan)  sof  havoni 
kiritib,  eskisini  chiqaradigan  shamol  haydagich  mavjud.  Bu  moslama  kamera 
ichida  haroratni  boshqarishga,  undagi  bug’ni  chiqarib  yuborishga,  Shuningdek 
zararsizlantirish  tugagandan  keyin  buyumlarni  sovutishga  xizmat  qiladi.  Bundan 
tashqari,  kameralarda  dezinfeksiya  qiluvchi  kimyoviy  moddalarni  (formalin, 
ammiak  va  boshqalar)  kiritish  uchun  forsunka,  lotok  va  boshqa  moslamalar 
shaklidagi maxsus asboblar ham bo’lishi mumkin. 
Asli 
kameralarning 
ichki 
va 
tashqi 
hajmi 
kamera 
tipiga, 
dezinfeksiyalanayotgan  buyumlarning  oz-ko’pligiga  va  ularning  kameralarda 
qanday  joylashishiga  ko’ra  turlichadir.  Bug’  kameralari  odatda  yassi-yumaloq 
shaklda yasaladi, joylarda quriladigan kameralar esa to’rt burchak shaklida bo’lib 
hajmi va sig’imi yuqorida ko’rsatib o’tilganlardan tashqari, ba’zan kamera uchun 
mo’ljallangan  xonaning  hajmiga  bog’liq  bo’ladi.  Issiqlik  manbalari  kameralar 
tipiga ko’ra har xil bo’ladi. Kamera haroratini kuzatib turish uchun burchakli yoki 
to’g’ri  texnik  termometrdan  foydalaniladi.  Namlik  maromi  psixrometrlar 
yordamida o’lchab boriladi. Vakuum-kameralardagi siyraklashgan havoni bosimini 
mono-vakuummetrlar  yordamida  o’lchanadi.  Kamera  binosining  yuk  tushiradigan 

 
80 
(toza)  qismi  tomonida  kameraning  nazorat  o’lchov  asboblari  o’rnatiladi. 
Xavfsizlikni  taminlash  maqsadida  kameralarda  ortiqcha  bug’ni  chiqarib  yuborib, 
bosimni pasaytiruvchi ehtiyot ochib - yopqichlar o’rnatilgan. 
Mustaqil ish uchun vazifa: 
Talaba  masala  echishi  shart.  Masala  yozma  ravishda  yechilib,  o’qituvchiga 
baholash uchun topshiriladi 
I — masala. 
Epidemiolog-vrach  ich  terlama  kasalligi  o’chog’ida  yakuniy  dezinfeksiyani 
nazorat kilib, quyidagi kamchiliklarni aniqladi: 
a) dezinfeksiya qilinishi lozim bo’lgan quyidagi narsalar: idish-tovoq, tuvak, 
kasalning kiyim-kechaklari dezinfeksiya qilinmagan; 
b)  kiyim-kechaklarni,  choyshablarni  dezinfeksiya  qilish  usuli  noto’g’ri  olib 
borilgan, ya’ni ular faqatgina yuvilgan; 
1. Dezinfeksiya qilinishi lozim bo’lgan narsalarni aniqlab, ularni dezinfeksiya 
qilish tartibini ko’rsatib bering. 
2. Dezinfeksiya qilish usullariga tavsif bering.