О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov

Oziq-ovqat mahsulotlari tarkibi va energetik qiymati
Oziq
mahsulotlari
100 g mahsulotda
Mahsulotning 
energetik 
qiymati (kkal)
Oqsillar
Yog‘lar
Uglevodlar
Mol go'shti
20, 2
7,0
-
187
Tovuq go‘shti
17,2
12,3
-
185
Baliq
16,0
0,7
-
72
Tuxum (1 dona)
12,5
12, 1
0,55
175
Sut
2,8
3,5
4,5
65
107

---

1-jadvalning davomi
Oziq
mahsulotlari
100 g mahsulotda
Mahsulotning 
energetik 
qiymati (kkal)
Oqsillar
Yog'lar
Uglevodlar
Tvorog
ИД
18,9
2,3
230
PLshloq
22,6
25,7
-
332
Oq non
6,7
0,7
50,3
240
Guruch
6,4
0,9
72,5
332
Makaron
9,3
0,8
70,9
336
No‘xat
19,8
2,2
50,8
310
Shakar
-
-
95,5
390
Kartoshka
2,4
0,22
19,5
62,5
Pomidor
0,5
-
4,0
18
Bodring
0,7
-
2,9
15
Olma
0,3
-
10,8
45
2-jadval
Turli yoshdagi odamlar sutkalik ovqat ratsionidagi 
oziq moddalarning miqdori
Odam yoshi
Oziq moddalar miqdori, g
Oziq 
moddalardagi 
energiya, kkal
Oqsil
Yog‘
Uglevod
5-7
65-75
75-80
250-300
1800-2300
8-11
75-90
80-90
350-400
2400-2800
12-14
90-100
90-100
400-450
2800-3200
16-18
100-120
100-110
400-500
3200-3500
Katta yoshli
100-120
80-110
450-500
3200-3500
1 0 8 ^

---

IX BOB. TERI VA SIYDIK AYIRISH SISTEMASI
34-§. Terining tuzilishi va funksiyasi
Terming ahamiyati. Ten tanani tashqi tomondan qoplab turadi va himoya, 
termoregulatsiya, nafas olish, ayirish, tuyg‘u funksiyasini bajaradi. Teri orga- 
nizmni ortiqcha suv yo‘qotishdan va mexanik ta’sirdan saqlaydi, kasallik tug‘di- 
ruvchi mikroorganizmlardan himoya qiladi. Teri bezlari ter va yogc ishlab 
chiqaradi. Mo'tadil sharoitda ter bezlari orqali bir sutkada 500 ml suv va unda 
erigan almashinuv mahsulotlari - mineral tuzlar ajraladi.
Teri ultrabinafsha nurlar ta’sirida D vitaminini sintezlaydi, organizmda gaz 
almashinuvida ishtirok etadi. Organizm uchun zarur bo'lgan kislorodning 1 % i 
teri orqali o‘tadi, moddalar almashinuvida hosil bo‘ladigan karbonat angidridning
2 % i teri orqali chiqib ketadi. Katta yoshdagi odam terisining umumiy sathi 
1,5—2 m 2 ga yetadi. Terida bosim, og'riq va haroratga sezgir retseptorlar joylashgan.
Terining tuzilishi. Teri tashqi epidermis, o‘rta chin teri (derma) va teriosti 
yog‘ qavatlaridan iborat (59-rasm). Terining sirtqi qavati tig‘iz joylashgan, 
epidermis hujayralardan iborat. Hujayralar teriga suv va mikroorganizmlar o‘ti- 
shiga to'sqinlik qiladi. Bu hujayralar yemirilib, yangilanib turadi va hujayralar 
teri sirtiga yaqinlashgan sayin muguzlanib boradi. Epidermisning hujayralari 7-11 
kunda to‘liq almashadi.
59-rasm. Terining tuzilishi: 1 -  soch,
2 - yog‘ bezlari, 3 - muskul tolalari,
4 - ter bezlari, 5 -  epidermis, 6 -  chin 
teri, 7 - teri retseptorlari, 8 -  teriosti 
kletchatkasi, 9 -  arteriya, 10 -  yog* 
to'qimasi, 11 - vena.
109

---

Derma -  chin teri qavatida qon va limfa tomirlari, nerv tolalari, yog‘ va ter 
bezlari, soch va tirnoqlarning ildizi joylashgan. Derma ustki so‘rg‘ichli va ostki 
to'rsimon qavatlardan iborat. Epidermis ostida joylashgan so‘rg‘ichli qavat g‘ovak 
tolali shakllanmagan biriktiruvchi to'qimaning epidermisga botib kirishidan hosil 
bo‘lgan. So‘rg‘ichlar va ular orasidagi egatchalar barmoq, kaft, tovon va boshqa 
joylarda har bir odamning o‘ziga xos murakkab chiziqlarni hosil qiladi. Teri 
relyefidan kriminalistikada odam shaxsini aniqlashda foydalaniladi. So‘rg‘ichli 
qavatda joylashgan muskul hujayralari soch piyozchasiga tutashgan. Muskullar 
qisqarganida terida bo'rtiqlar paydo boMadi. To‘rsimon qavatdagi kollagen tolalar 
to‘r hosil qiladi. Bu qavatda soch ildizlari, ter vayog‘ bezlari joylashgan. To'rsimon 
qavatning kollagen tolalari yogc to'qimasidan iborat. Yog‘ qavati termoregulatsiyada 
katta ahamiyatga ega va u organizmning yog‘ deposi ham hisoblanadi.