O. Nazarbaev, b erejepOva, b. QalmuratOv İSBİlermenlik tiykarlari

2. tovar birjası
Ha’zirgi waqıtta rawajlang’an ma’mleketlerde birjanın’ en’ rawajlang’an 
ko’rinisi bul tovar birjası bolıp esaplanadı. Tovar birjası ishinde to’mendegi 
o’z aldına komitetler sho’lkemlestiriledi: sha’rtnamalardın’ orınlanıwın 
qadag’alawshı esap-sanaq palatası; ma’sla’ha’tler ha’m ju’zege keletug’ın 
ja’njeldi sheshiw ushın birja ha’kimshiligi, to’reshi (arbitrajı); kotirovkalaw 
komiteti – kotirovka (aktsiyalar ha’m basqa bahalı qag’azlar kursın 
belgilew), bahalar ha’reketi boyınsha informatsiya toplaw, birja byulletenin 
dag’azalaw ushın; standartlar ha’m sapa boyınsha komitet – tovarlar sapasın 
ekspertiza qılıw ha’m onı birjada aylanısqa qabıl etiw ushın.
Sonday-aq birjada sawda qılıwshı tovar ha’m sawda ko’rinisine qaray 
o’z aldına sektsiyalar sho’lkemlestiriliwi mu’mkin: anıq tovarlar sawdası; 
bolajaq tovarlar (awıl xojalıq o’nimi) sawdası; barter sawdası; auktsion 
sawdası;
Ayırım tovarlar boyınsha to’mendegishe sektsiyalar du’ziliwi mu’mkin: 
nan o’nimleri sawdası; toqımashılıq o’nimleri sawdası; qurılıs o’nimleri 
sawdası; metallar sawdası; ximiyalıq shiyki zatlar sawdası ha’m t.b.
Ayırım tovarlar birjaları belgili tovarlardın’ satılıwına qa’nigelesken 
boladı, ma’selen, paxta, kofe, kakao, qant, qumsheker ha’m t.b. Birjalarda 

---

84
alyuminiy, gu’mis, altın, biyday, paxta, kofe, sheker, benzin, mazut, 
qaramal, teri, may, miyweler sherbeti, ma’kke, ju’weri, ha’m sog’an 
uqsas o’nimlerdi satıp alıw mu’mkin. Bazar infrastrukturası rawajlang’an 
ellerde ku’ndelikli tutınıw tovarları ha’m mashina-texnika o’nimleri birja 
sawdasının’ obekti bolmaydı.
O’zbekstandag’ı birjalar ha’zirshe «Universal» ko’rinisinde bolıp 
shaynalatug’ın saqqızdan baslap avtomat u’skeneler ha’m ha’tteki quramalı 
elektron qurılmalarına deyin satılmaqta.
Du’nyadag’ı birjalarda tovar aylanısının’ shama menen 50 protsentin 
awıl xojalıg’ı o’nimleri quraydı, qalg’an yarımı mineral shiyki zat ha’m 
tayar o’nimlerge tuwrı keledi.
Birjada du’ziletug’ın pitimlerdin’ ha’mmesi eki u’lken toparg’a:
naq tovarlı;
• 
fyushers pitimlerine bo’linedi.
• 
Naq tovarlı pitimler eki tu’rge:
«Spot»;
–
«Forvard» qa bo’linedi.
–
«Spot» pitimi – tikkeley tovar sawda–satıg’ı bolıp esaplanadı.
«Forvard» pitimi bolajaq tovar jo’nindegi pitim imzalanıw payıtındag’ı 
bahalar, mag’lıwmatnama bahaları yaki tovar jetkizilip beriletug’ın 
da’wirdegi bahalar boyınsha du’ziledi. «Forvard» pitimi tovar belgili 
mu’ddetten son’ (a’dette 14 ayg’a deyin, lekin ko’pshilik jag’dayda 6 ayg’a 
shekem mu’ddette) jetkizip beriw tiykarında satıw bolıp esaplanadı.
Fyushers pitimleri du’nya bazarında birja sawdasının’ hu’kimranlıq 
forması bolıp esaplanadı. Fyushers pitimi tovardı ma’lim mu’ddetten 
keyin, lekin da’slepki sha’rtnamada kelisilgen bahada jetkizip beriwdi 
bildiredi. Ol sha’rtnamanın’ a’mel qılıw da’wirinde bahanın’ o’zgeriwi 
na’tiyjesinde alınatug’ın qosımsha paydanı alıw maqsetinde du’ziledi.