O xoshimov, S. Saidaxmedov

A - J •’•
Yuritma inersiya massalariga beriladigan energiya:
A—— ) P„dt—— MEI dt—— x,• (Jr x )(de ldt) df- lo 1 2



Yakor zanjiridagi energiya sarfı:
(7.16)
(7.17)

(7.18)
Shunday qilib, dvigatelni salt yurishda ishga tushirilganda tarmoqdan yuritma inersiya massalari kinetik energiyasi zaxirasiga ikki baravar ko‘p bo‘lgan energiya iste’mol qilinar ekan.
Ta’minlanayotgan energiyaning yarmi kinetik energiya ko‘rinishida o‘qqa beriladi, ikkinchi yarmi esa yakor zanjiridagi qarshiliklarda yo‘qoti1ar ekan. Demak, dvigatel — mexanizm tizimida o‘tkinchi jarayonlarni tezlatish va isroflarni kamaytirish maqsadida iloji boricha kichik inersiya momentiga ega bo‘lish lozim ekan. Shuning uchun yuritmalarda inersiya momenti kichik bo‘lgan dvigatel o‘rnatish, yoki bitta dvigatel o‘rniga ikkita kichik quvvatli bir-biri bilan mexanik bog‘langan dvigatellarni o‘rnatish maqsadga muvofiqdir.
Shuni hisobga olish kerakki, isroflar nafaqat dvigatel chu1g‘amlarida, balki ketma-ket ulangan qarshiliklarda ham ajralib chiqadi. Demak, qo‘shimcha qarshiliklar kiritib sarflaming bir qismini dvigateldan tashqariga olib chiqish mumkin.
Agarda dvigatelni tezlatish uchun bir nechta pog‘ona qarshiliklari qo‘llanilsa va kuchlanish asta-sekin oshirilsa, ishga tushirish isroflarini birmuncha kamaytirish mumkin.
Dvigatel yuklama ostida ishga tushirilayotganda u ham tezlatish uchun kerak bo‘1gan momentni, ham statik (qarshilik) momentini yenga oladigan momentni hosil qilishi kerak. Bu esa yakordagi isroflari ko‘paytiradi.
Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigatelining o‘qida o‘zgarmas statik moment M -- const bo‘lganda ishga tushirilayotgandagi ifodani aniqlaymiz. Harakat tenglamasiga ^M_{d —} K qiymatni qo‘yib, quyidagini olamiz:
Z= {J/K_M)’{d‹:nldt) + M ^fK_M• (7.19)
Agar po‘1atdagi isroflari va mexanik isroflari statik momentga qo‘shib yuborsak, dvigatel ishga tushirilayotganda berilayotgan energiya quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:

bu yerda: m -- mexanik tavsif bo‘yiGha M ga mos keladigan burchak tezlik, I_N -- t;, -- ishga tushirish vaqti K_E -- K_M deb qabul qilib, quyidagini olamiz:

(7.20)
Energiyaning mexanik energiyaga aylanadigan tashkil etuvchisini aniqlaymiz:
“ ‘E

•‘ (7.21)

Olingan tenglikdagi integral yuritmaning vaqt mobaynida o'tgan o,, yo‘lini ko‘rsatadi. Harakatni tekis tezlanuvchan deb qabul qilib, quyidagini aniqlash mumkin:


(7.22)
bu holda,

Keltirilgan (7.23) tenglikning birinchi tashkil etuvchisi yuritma va mexanizm inersiya massalarida to‘plangan energiya; ikkinchisi esa, harakatlanayotgan vaqtda (ishga tushirish vaqtida) mexanizm foydali ishiga sarf bo‘lgan energiyadir.
Dvigateldagi energiya sarfi

(7.24)
Soddalashtirish uchun o« • m deb qabul qilib, quyidagini aniqlaymiz:

² (7.25)
Demak, olingan natija shuni ko‘rsatadiki, o‘zgarmas qarshilik momenti mavjud bo‘lganda ishga tushirish paytida dvigatel yakorida sarf bo‘lgan energiya ikki qismdan iborat: birinchisi elektr yuritma inersiya massalarining tezlanishidan hosil bo‘lgan isrof va ikkinchisi dvigatel o‘qidagi statik (qarshilik) momenti hisobiga hosil bo‘1gan isroflar. Bu yerda shuni e’tirof etish kerakki, dvigatel o‘qida statik moment mavjudligida uni ishga tushirilganda energiya sarfi ishga tushirish vaqti (davomiyligi ortgan sari), ya’ni dvigatel momenti kamaygan sari ortaveradi.
Endi assinxron dvigateldagi isroflami qarab chiqamiz. Satt yurishda ishga tushirish paytida uning ikkilamchi zanjiridagi energiya sarfi quyidagicha aniqlanadi:
** dt——


² (7.26)
Demak, assinxron dvigatel uchun rotor zanjiridagi energiya sarfi xuddi mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigatelidagi omillar bilan aniqlanar ekan. Lekin shuni ta’kidlash joizki, qisqa tutashgan rotorli assinxron dvigatetda barcha isroflar bevosita dvigatelning chulg‘amlarida ajralib chiqadi. Bu holat dvigatelni bir soatda ishga tushirish yoki reverslash sonini chegaralab qo‘yadi, aks holda, dvigatel chulg‘amlari qizib ishdan chiqib qolishi mumkin.
Assinxron mashinalarda rotor zanjiridagi energiya sarfidan tashqari stator chulg‘amlarida ham energiya sarfi mavjud. Magnitlovchi tokni hisobga olmagan holda quyidagini yozish mumkin:
Ji ' Jz’pih i,
bu yerda: €,ø — qo‘zg‘almas rotorda induksiyalanayotgan EYK;
U; - tarmoq kuchlanishi.
Stator misidagi energiya sarfini rotordagi Az sarf orqali ifodalash mumkin:


^• (7.27)
bu yerda: r; va rz - stator va rotor faza chulg‘amlarining aktiv qarshiliklari; A_ - rotor zanjiridagi energiya sarfi.
Assinxron dvigatel chulg‘am1aridagi umumiy energiya sarfi
yoki
A
'' ’ !' - (7.28)
Qisqa tutashgan rotorli assinxron dvigatelni yuklama ostida ishga tushirganda yuzaga kelgan isroflami mexanik tavsif formulasidan foydalanib, ya’ni uning qiyaligini hisobga olgan holda aniqlash mumkin. Bundan isroflarning kritik sirpanishga bog‘liqligi aniqlanadi. 5, * 0,5 bo‘1ganda isrof egri chizig‘i mini- mumga ega bo‘1adi. Bundan ko‘rinadiki, ko‘p marta ishga tushiriladigan mexanizmlar uchun oshirilgan sirpanishli dvigatellarni tanlash va ishlatish taqozo etiladi.

4.