O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Kuzda va bahorda rivojlanishi. K u zg i d o n e k in la rin in g o ‘sishi, 
rivojlanishi va hosilini shakllantirishi ikkita eng qulay davrda - kuz va 
b a h o rd a kechadi. K uz davridagi rivojlanish, ekilgan vaqtdan doimiy 
sov u q tu sh g u n ic h a d avom etadi. B ah o rd ag isi m eva hosil qilish va 
o ‘simlikning n o b ud b o iish i bilan tugaydi. Kuzgi don ekinlari bahorda 
ekiladigan k o ‘payish (reproduktiv) organlarni hosil qilmaydi. Kuz davrida 
ularda ildiz tizimi va barg yuzasi jadal oshib boradi.
Haroratning pasayishi va kunning qisqarishi bilan o ‘sish jarayoni to ‘xtaydi 
va shu tufayli bo‘g‘imi, barglarida ko ‘p miqdorda plastik zaxira moddalar, 
asosan qand to ‘planadi. Qishki sovuq boshlanishi bilan o'simlikda qishki 
tinim davri boshlanadi. Rivojlanish jarayoni natijasida kuzgi don ekinlarida 
moslashish - past haroratga chidamlilik xususiyati yuzaga kelgan.
Kuzgi o ‘suv davrining oxirida o ‘simlikdagi m odda almashish jarayoni, 
yaxshi qishlash uchun qayta tuziladi. Bu vaqtda hujayra protoplazmasining 
yopishqoqligi ortadi, suv ishlab turish xususiyati pasayadi, protoplazmadagi 
suvning miqdori kamayadi. Yuqori molekular birikmalar-oqsillar to ‘plami, 
lipoidlar, kraxmalning zaxiraga to ‘planishi jadallashadi. Qishlash davomida 
suvning ortiqcha b o iish i yoki yetishmasligi kuzgi don ekinlarining nobud

---

b o ‘lishiga sabab b o ‘lishi mumkin. N am lik ortiqcha b o ‘lganda o ‘simlik 
to ‘qim alarida muz kristallari k o ‘p hosil b o 'ladi ham da uning hayotiga 
halokatli ta ’sir k o ‘rsatadi.
Kuzgi don ekinlarining qish davridagi noqulay sharoitlarga bardosh 
berishi navning biologik xususiyatlari, ekish m uddati, suv rejimi va m a ’dan 
o ‘g‘itlarning to ‘g‘ri q o ‘llanishiga bog‘liq. Ekish vaqtida granulalangan 
m arganets q o ‘shilgan superfosfatni gektariga 10-12 kg R 2 0 5 hisobida 
q o ‘lla sh o ‘s im lik la rn in g tu p la n is h b o ‘g ‘im id a q a n d m o d d a s in in g
to ‘planishi va qishga chidam liligini o shirad i. K u z d a fosforli-kaliyli 
o ‘g‘itlar bilan oziqlantirish ham o ‘simliklarning qish davridagi noqulay 
sharoitlarga chidamliligini oshiradi. Azotli o ‘g‘itlar bilan o ‘sim liklam i 
o z iq la n tiris h , u la rn in g o ‘sib k e tis h ig a s a b a b b o ‘la d i v a q ish g a
chidamliligini kam aytiradi.