O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Usatiy-90. 
U kraina o ‘simlikshunoslik ilmiy tekshirish institutining 
seleksiya navi. G ‘l (liniya 75-26 x Trujenik) x G ‘l (Xarkovskaya-74 x 
X arkovkiy usatiy) x m nogosem yanniy 12 x liniya 78 x durag ay
kombinatsiyalaridan ko‘p marotaba tanlash yo‘li bilan yaratilgan.
1995-yildan respublika bo‘yicha don va yashil oziqa uchun bahorgi 
ekish 
muddatida davlat ro ‘yxatiga kiritilgan.

---

T u r xili - usatay a, t o ‘kilm aydigan, k o ‘k im tir u ru g ‘. 0 ‘simlik 
chirmashib o ‘sadi, b o ‘yi 140 sm. Poyasi oddiy shaklda, yashil rangli, 
bargsiz. Barg oldi bargchalari yirik, oddiy shaklda yashil. Gullari yirik, 
gul o ‘mida ikkitadan joylashgan, oq rangli. Dukkagi yoriluvchan, to ‘g‘ri, 
o ‘tkir uchli, somonsimon sariq rangli, 6-9 urugii. Doni yirik, dumaloq, 
silliq, yaltiroq yashil. Kertigining o ‘rnida urug‘ о ‘simtasi joylashgan. 1000 
ta donining vazni 278,5 g.
1998-2000-sinov yillarida Jizzax viloyati G ‘allaorol nav sinash 
shoxobchasida o ‘rtacha don hosildorligi gektaridan 8,6 sentner, quruq 
moddasi 10,6 sentnerni tashkil etdi. Lalmikorlikda ob-havo qulay kelgan 
yillari don hosildorligi 19,3 sentnergacha yetadi. Oqsil miqdori 14,0 %. 
0 ‘sish davri to ‘la unib chiqishdan pishgunga qadar 69-77 kun, yashil 
oziqa uchun 45-51 kun. Yotib qolishga bardoshli, hosil mexanizm bilan 
o‘rishga yaroqli. Sinov yillarida askaxitoz bilan zararlanmadi.
Biologiyasi. 
N o‘xat bahorgi ekinlar qatoriga kiradi. Biroq qishlovchi 
xillarini kuzda ekish mumkin. U sovuqqa chidamli o‘simlik. Issiqqa kam 
talabchan, urug‘i 2-6 °C da unib chiqa boshlaydi. 15-20 °C uning o ‘sishi 
uchun eng qulay sharoit hisoblanadi. Agar no‘xat gullayotganda harorat 
yuqori, namlik kam boisa, yomon changlanib, hosil pasayib ketadi. Uning 
maysalari ayrim hollarda 8-12 °C va undan ham past haroratga chidaydi. 
N o ‘xatning gullash va hosil tugish davrida tushgan -2-3 °C sovuq 
yetilmagan dukkaklarni urib ketishi mumkin. N o ‘xatning o ‘rtapishar 
navlari maysalaganda 30-40 kun keyin gullay boshlaydi. 0 ‘suv davri 70- 
100 kun. Kechpishar navlamiki 120-125 kun. N o‘xat uzun kun o ‘simligidir. 
Shuningdek, shimolda janubdagiga nisbatan tezroq rivojlanadi. N o‘xat 
namga anchagina talabchan o‘simlik. Donining bo‘rtishi uchun vaznining 
110 % miqdorida suv talab qiladi. Transpiratsiya koeffitsiyenti o ‘rtacha 
400-450 ga teng. N o‘xatning navi va yetishtirish sharoitiga qarab 300-600 
orasida o ‘zgarib turadi. Yerda umumiy dala nam sigim ining 70-80 % 
miqdorida nam boisa, no‘xatdan yuqori hosil olinadi.
N o ‘xat gullashi va hosil tugish davrida nam yetishmasa, yomon 
rivojlanadi. N o ‘xat uncha yer tanlamaydi. Lekin yengil qumli, sho‘rxok, 
botqoq tuproqli yerlarda yaxshi o ‘smaydi. 0 ‘tloqi, o‘tloqi botqoq, bo‘z 
tuproqli, fosfor va kaliyga boy yengil qumoq va qumloq yerlarda no‘xat 
yaxshi o ‘sadi. Yerosti suvlari yuzada b o isa ham uncha ta ’sir etmaydi.