O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

SA V O L L A R
1.M ahalliy loviyaning aham iyati, hosildorligi.
2.M ahalliy loviyaning morfologik belgilari va navlarini t a ’riflang.
3. M ahalliy loviya yetishtirish texnologiyasini tushuntiring.
4.5. Yasmiq
Xalq x o ‘jaligidagi ahamiyati. Y asm iq eng qadim iy oziq-ovqat 
ekinlaridan biridir. Yasmiq donining tarkibida 23-32 % oqsil, 0,6-2,1 % 
moy, 47-70 % azotsiz ekstraktiv m oddalar, 2,3-4,4 % kul, 2,4-4,0 % 
kletchatka va bir qator vitaminlar bor (19-jadval). Yasmiq doni ovqatga 
butunligicha, yorma yoki un qilib ishlatiladi. Poyasining tarkibida 6-14 
% oqsil b o ia d i. Yasmiq tuproq unumdorligini oshiruvchi ekinlardan 
biridir.
19-jadval
Dukkakli ekinlar to‘yimliligi
(100 g, mahsulotda % hisobida)
N om i
Oqsil
Y og‘
U glevod
Kaloriya
Yasmiq
27,7
1,8
53,5
295,5
K o‘k n o‘xat
23,2
2,0
51,0
350,0
Loviya
23,1
2Д
52,0
345,0
Soya
40,1
23
24,0
450,0

---

/
. ■
Yer yuzida yasmiq 3,361 mln. gektar yerga ekiladi. Yasmiq Pomir 
to g ‘lari, Gretsiya, H indistonda keng tarqalgan. 0 ‘rtacha hosildorligi 
gektaridan 20-30 sentner. Yasmiq chorva hayvonlari uchun ham juda 
yaxshi oziqa.
Yasmiq oqsiliri!p|; 86 % i, kraxmalining 93 % i hayvonlar organizmida 
hazm bo‘ladi. Yasmiqning doni, to'ponlari, qobiqlari ham qoramollar 
uchun yaxshi oziqa hisoblanadi.
Botanik ta’rifi (Ervum Yens Y. Yems escubenta Moen). Yer sharida 
yasmiqning besh turi uchrab, asosan bittasi, ya’ni ovqatga ishlatiladigan 
xo‘raki yasmiq ko‘proq ekiladi. X o‘raki yasmiqning respublikamizda 
k a tta va kichik u ru g ‘li tu ri uchraydi. Y irik u ru g ‘li yasm iq (SSP 
macrosperma) baland bo‘yli bo‘lib, 60-70 sm ga yetadi. Dukkaklari ham 
yirik, urug‘larining rangi sal yashil bo‘lib, 6-9 mm gacha bo‘ladi. 1000 
dona urug‘ining vazni 55-65 g keladi, o ‘suv davri navlariga qarab 80- 
120 kun.
M ayda u ru g ‘li yasm iq (SSP m icrosperm a) p ast b o ‘yli b o ‘lib, 
balandligi 40-50 sm bo‘ladi, urug‘larining diametri 2-5 mm keladi, rangi 
ko‘proq jigarrang tusda boiadi.
0 ‘suv 
davri qisqa, 65-70 k u n d a p ishib yetilad i. N isb a ta n
qurg‘oqchilikka chidamli. 1000 dona urug‘ining vazni 25-30 g keladi. 
Yasmiqning ildizi o ‘q ildizli bo‘lib, u 50-100 sm chuqurlikkacha kirib 
boradi. Ildizlarida tuganak hosil bo‘ladi.
X o‘raki yasmiq bir yillik o ‘tsimon o ‘simlik b o ‘lib, bo ‘yi 30-80 sm 
gacha yetadi. Poyasi boshqa dukkaklilarga qaraganda ingichka, to ‘rt 
qirrali, poyada to ‘rtta egatchasi k o ‘rinib turadi. 0 ‘suv davrining boshida 
poyalari tik o ‘sadi. Barglari juft patsimon, barg balandligi o‘rtacha 5-7 
juft barglar joylashadi. Bargning uchida ingichka m o‘ylovchalar bor. 
Barglari tuxumsimon cho‘ziq, baquw at rivojlangan, o ‘simlikda 8-10 ta 
ju ft uchraydi. Gulining morfologik tuzilishi boshida dukkaklilarning 
guliga o ‘xshash, mayda, oq, pushti va binafsha ranglarda, gul to ‘plami 
barg qo‘ltig‘ida 2-5 tagacha to ‘p b o iib joylashgan. Dukkaklari boshqa 
dukkaklilarga qaraganda mayda, shakli yassi, tuxumsimon cho‘ziq yoki 
ro m b ik shaklid a. D u k k a k d a u ru g ‘la r soni 1-3 ta g ach a b o ia d i. 
Dukkaklarning uchi to ‘mtoqroq. Urug‘lari yassi, yumaloq yassi, yalpoq, 
kattaligi 3-9 mm, rangi jigarrang, qo‘ng‘ir, qoramtir, ba’zisida sariq va 
yashil b o ‘lib, yirik va mayda urug‘li yasmiqqa b o iin adi. Yirik donli 
yasmiq birmuncha bo‘ydor bo‘lib, barglari, dukkaklari hamda urugiari

---