O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Biologik xususiyati. Loviya issiqqa talabchan o ‘simlik bo iib , urugiari 
10°C haroratda una boshlaydi. Lekin bu jarayon sekin kechadi. H arorat 
12-13°C boiganda unib chiqadi. H arorat 21-24°C boiganda esa u ru g iar 
tez unib chiqadi. 0 ‘sim likning qulay rivojlanishi uchun 25-27°C 
darajadagi harorat lozim. Tuproqning iqlim sharoiti va navlariga qarab 
loviya unib chiqqandan pishguncha b o ig an davrda 1400-3000°C harorat 
zarur. Dukkaklari toiishguncha 650-750°C, pishib yetilguncha 150-200°C 
harorat zarur. Maysalari 1-2°C past haroratda darhol nobud bo iad i. 
Issiqqa talabi yuqori b o ig a n i uchun loviyani barcha sovuqlar o ‘tib 
ketganiga ishonch hosil qilgandan keyingina ekish mumkin. Loviyaning 
barcha turlari yorugiikka talabchandir.
0 ‘simlik qaysi muddatda ekilishidan q at’i nazar urugiari o ‘z birligiga 
nisbatan 105 % namni singdirsa, 60-80 % namlikda unib chiqadi. Tuproq 
q u ru q b o is a , ayniqsa, gullagan p ay tid a gullari va hosil b o ig a n
dukkaklari to ‘kilib ketadi. Qolgan dukkaklari ham yetilmay qoladi. 
Gullash va dukkak hosil qilish davrida tuproqning namligi 65-75 foiz 
b o iish i lozim. Eng pastki dukkaklari sarg‘aya boshlagandan so ‘ng 
sug‘orish to ‘xtatiladi. Yerosti suvlari yuqori, zich, soz tuproqlarda loviya

---

yaxshi o ‘smaydi. Loviya tu p ro q n i boyituvchi o ‘sim likdir. U ndan 
b o ‘shagan yerlarda o ‘rtacha 40-50 kg sof holdagi azot qoladi. Kelgusi 
yil o ‘simlik uchun ham azot va organik chiqindilar qoldirib ketadi. Bir 
tup o ‘sim likning ildizida 50-60 donagacha tu g an ak hosil b o ‘ladi. 
Sho‘rlangan dalalarda tuganak bakteriyalarning faoliyati ju d a sust 
bo‘ladi. Tuproqda nam ko‘p b oiib , havo faoliyati past bo isa, ko‘pgina 
nihollar nobud b o iib ketadi. Pishish vaqtida tuproqda namlik kam 
b o iis h i dukkaklarning pishish jarayonini tezlashtiradi. Loviyaning 
ertapishar navlari 75-93 kun va undan ko'proq vaqtda pishib yetiladi. 
Havo harorati qancha yuqori b o isa, o‘suv davri nisbatan qisqarib boradi.
Yetishtirish usuli. Barcha dukkaklilar kabi loviya uchun donli va 
qator orasi ishlanadigan ekinlar eng yaxshi o'tm ishdosh hisoblanadi. 
Birinchidan, bu o ‘simlik azot to ‘plab qoldiradi, ikkinchidan, undan 
bo‘shagan dalalar begona o ‘tlardan toza b oiad i. Barcha o'simliklar kabi 
kuzgi shudgor qancha sifatli o ‘tkazilgan b o isa, olinadigan hosildorlik 
shuncha yuqori boiadi. Kuzgi shudgor paytida dalaga gektariga 10-15 
tonna go‘ng, 40 kg sof fosforli o ‘g‘it solinadi. Erta bahorda ekilganda 
namni saqlash uchun borona va mola qilinadi. Begona o ‘tlar miqdori 
oshib ketgan b o isa, kultivatsiya qilish mumkin. Kuzda yer PYA-6-35 
pluglar bilan 28-30 sm chuqurlikda haydaladi. Bahorda BDT-7 rusumli 
borona, PRXN kultivator bilan kultivatsiya qilinadi.
Boshqa dukkaklilarga qaraganda bu o ‘simlik mineral va organik 
o ‘g‘itlarga talabchan. Beriladigan o ‘gitlarning ta ’sir kuchi tuproqda nam 
yetarli boigandagina sezilarli b oiad i.
Loviya o‘suv davrining boshlarida azotli o‘g‘itlarga talabchan boiadi, 
lekin azotli o ‘g ‘itlarni k o ‘p berish uning rivojlanish davrini cho‘zib 
y u bo rad i. Ildizlari tu p ro q d a erim ay qolgan fosforli birik m alarn i 
o ‘zlashtirib olish qobiliyatiga ega. Shuning uchun fosforli o ‘g‘itlami ko‘p 
solishga hojat yo‘q. Azotli o ‘g‘itni gektariga 30-60 kg, fosforni 60-70 kg, 
kaliyni 30-40 kg miqdorda berish kerak.
D on olish m aqsadida ekilganda 1-sinf u r u g ia r i ekilishi lozim. 
U rug‘ning tozaligi 99,5 %, unuvchanligi 95 % dan kam boimasligi kerak. 
U rug‘ning unuvchanligi yuqori sifatli b o is a , hosil ham m o‘1 olinadi. 
Zararlangan, chirigan, bujmaygan, to i iq pishib yetilmagan u ru g ia r 
ekilmaydi. Urug‘ni ekishdan oldin 80 % TMTD preparati bilan ishlanadi. 
U rugiarni nitragin bilan ishlashni ekishdan 1,5-2 oy oldin bajarish kerak. 
Aks holda TM TD preparati nitragin bakteriyalarini kuydirib yuboradi.

---

U rug‘larni nitraginlab ekish hosildorlikni oshirishga, k o ‘p miqdorda 
azotli o ‘g‘itlarni tejab qolishga va har gektar yerni 40-60 kg sof azot 
bilan boyitish imkonini beradi. U ru g iam i nitraginlash ishlarini quyosh 
nuri tik tushmagan soya joylarda bajarish lozim. Tuganak bakteriyachalar 
quyosh nurida halok bo iad i.
Loviya urug‘-palla barglarini tuproq ustiga k o ‘tarib chiqadi, keyin 
birinchi ikkitalik chin barglari hosil boiadi. Birinchi uchtalik chin barglari 
hosil b o ig a c h , 7 sm c h u q u rlik d a k u ltiv atsiy a o 'tk a z ila d i, unib 
chiqqanining 20-25 kunlari birinchi suv beriladi. Sug‘orish m e’yori 
gektariga 400-500 m 3. Mavsum davomida tuproq iqlim sharoitiga va 
turlariga qarab 3-5 m arta suv beriladi. M aysalari odatda 2-3 m arta 
k u ltiv atsiy a q ilin ad i. B egona o ‘tla rg a q arsh i entam , m sim ozin 
gerbitsidlarini q o ila s h mumkin. Loviyaning hamma turlari qatorlab 
ekiladi. Q ator oralari 60 sm kenglikda b o ig a n d a tup soni yetarlicha, 
hosildorlik yuqori boiadi. Masalan, mayda u ru g ii b o isa, gektariga 70- 
80 kg, yirik u ru g ii boisa, 100-150 kg dan urug‘ sarflanadi. Mayda urugii 
turlari esa chigit yoki makkajo‘xori seyalkalarida ekiladi. Takroriy yoki 
ang‘izga ekilsa, ekish m e’yori bahorda ekilganga qaraganda kam roq 
b o ia d i. Past b o ‘yli, shoxlanmaydigan loviya turlarini k o ‘proq ekish 
mumkin.
Loviya urugiarining 75 % i pishgandan keyin yigishtirishga kirishiladi. 
Pishish boshlangandan keyin barglari tabiiy ravishda to ‘kila boshlaydi. 
Hosil bir yoki ikki davrda ORA-4 kombayni bilan yigishtiriladi. Agarda 
maxsus kombayn boim asa, SK-5, NIVA kombaynlari barabanlarining 
aylanishi kamaytirilib, don kiruvchi va chiqaruvchi zazorlar kengaytirilib 
foydalaniladi. Aks holda loviya donlari maydalanib ketadi.