O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Botanik-morfologik tuzilishi. Yathyrus sativis L. Burchoqning yer 
sharida 200 dan ortiq turi uchrab, shundan faqat bittasi madaniy o ‘simlik 
sifatida ekiladi. Bir yillik bahorgi o ‘simlik, burchoq ildizlari, o ‘q ildiz, 
ildizlarida tuganak hosil b o ia d i. 90-100 sm chuqurlikka kirib boradi. 
Poyasi to ‘rt qirrali, biroz tuklangan. 0 ‘simlik dastlabki paytda yon

---

30-rasm. Burchoq.
1,2-o‘simlik gullashrmeva hosil qilish va rivojlangan unib chiqish bosqichlar 
ida; 3-poyaning uchki qismi; 4-meva; 5-urug ‘
shoxlar chiqarganda tik o ‘sadi, shoxlar chiqarib, poyasi uzun boigandan 
keyin, poyasini tik tutolmaydi, yarim yotib yoki yotib o ‘sadi.
Barglari murakkab patsimon b o iib , shakli lansetsimon. Barg bandi 
nisbatan uzun, bargining shakli lansetsimon bo iib, tomiri yaqqol ko‘rinib 
turadi.
Gullari kalta oq, binafsha va havo rang boiib, ko‘pincha alohida yoki 
gulbandlarida 2 tadan joylashgan. Barg qoitiqlaridan gul bandlari o‘sib chiqadi. 
0 ‘zidan va chetdan changlanadi. Dukkaklarining b a’zilari cho'zinchoq, 
dukkakning uchi ilmoqli hamda o‘tkir boiadi. Dukkakning poyaga qo‘shilgan 
joyi dag‘al, g‘adir-budir. Dukkaklarining uzunligi 22-45 mm, eni 7,5-19,5 
mm boiadi, ichida 1-7 donagacha urug1 joylashadi, ular o‘rtasida parda bor.

---

Biologik xususiyati. Burchoq urug‘lari 2-3°C da unib chiqa boshlaydi.
5-7°C unib chiqadi. U nib chiqish uchun eng qulay h a ro ra t 20°C 
hisoblanadi. Yosh maysalari qisqa muddat 8-11°C gacha past haroratga 
chidaydi. Poyasining yuqori qismini sovuq ursa ham qulay sharoitda tez 
qayta unib chiqadi. K avkazorti va Markaziy Osiyo jum huriyatlarida 
burchoqni bemalol kuzda ekish mumkin. Burchoq bu mintaqalarda uncha 
qattiq bo‘lmagan qishki sovuqlardan bemalol nishlab chiqadi. Burchoq 
rivojlanishi uchun n o ‘xatga qaraganda ko'proq harorat talab qiladi. 
Burchoq u rug iari pishish davrida o'rtacha sutkalik harorat 16-17°C dan 
kam b o is a , dukkaklari pishib yetilmaydi. U rug‘ning muqobil pishib 
yetilishi uchun sutkalik harorat 20-22°C dan kam boim asligi kerak. 
Burchoq qurg‘oqchilikka chidamli o ‘simlik. Agarda havo harorati past, 
nam lik yuqori b o is a , burchoqning k o ‘k poyalari turli zam burug4 
kasalligiga chalinadi.
B u rchoq 
q u rg ‘oq ch ilik k a 
chidam li. 
D u k k a k lila r 
ichida 
qurg‘oqchilikka chidamliligi bo‘yicha yasmiqdan keyin ikkinchi o ‘rinda 
tu ra d i. A na shu x u su siy atlarig a q a ra g a n d a b izning q u rg ‘oqchil 
hududlarda bu o ‘simlik yuqori hosil beradi. Burchoq yoruqqa talabchan, 
uzun kun o ‘simligi hisoblanadi. Qisqa kunda yetishtirilganda gullash 
davri 20-25 kungacha cho‘zilib ketadi. Bu o ‘simlik tuproqqa nisbatan 
talabchan emas, unumdorligi o ‘rtacha b o ig a n tuproqlarda burchoq 
hosildorligi yuqori boiadi.
H arorat quruq hududlarda o ‘stirilganda o ‘suv davri qisqaradi. 0 ‘suv 
davriga qarab burchoqning turli navlari bir-biridan deyarli farq qilmaydi. 
Burchoq urugining saqlanish muddati o ‘rtacha 5-6 yil. M a’lumotlarga 
k o ‘ra, 10 yil saqlangan u ru g ia r ekilganda unuvchanlik 66 foiz, 6 yil 
saqlangan u ru g iarn in g unuvchanligi 97 % ni tashkil etgan. Burchoq 
o ‘zidan changlanadi va m a ’lum m iqdorda h ash aro tlar bilan ham 
changlanadi.