O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Yumshoq bug‘doy. Y um shoq bug‘doyning bahorgi va kuzgi shakllari 
mavjud. Boshog‘i siyrak, qiltiqli va qiltiqsiz, boshogiri’ing uzunligi 5-15 
sm b o ‘ladi. Boshoqcha qipiqlari enli b o ‘lib, gul qobiqlarini unchalik zich 
o ‘ramaydi. Qiltiqli shakllarining qiltig‘i boshog‘idan kalta, yelpig‘ichsimon 
b o ia d i. Boshoqlari 5 gulli b o iib , 2-3 tasi don tugadi. D oni popukchali, 
b o sh o g i bo ‘sh va zichligi D q 10-38. Tinim davrining davomiyligi turlicha. 
Bo‘g‘im lar soni 4-7 dona, iliq kunda yaxshi rivojlanadi. D oni tarkibida
10-20 % oqsil mavjud. Yumshoq bug‘doyning 100 ta xili mavjud.
• Qattiq bug‘doy (Triticum durum)ning tarqalish maydoni yum shoq 
bug‘doyga nisbatan kam roqni tashkil etadi. B o sh o g i yirik, zich b o ia d i. 
Uning asosan bahorgi shakllari k o ‘p ekiladi, yarim kuzgi va kuzgi shakllari 
kam uchraydi. Qattiq bug‘doyning 56 ta turi mavjud. B oshogi zich, tukli, 
tuksiz, hamisha qiltiqli b o iib , uzunligi 5-15 sm, qiltiqlarining uzunligi 15- 
25 sm ga yetadi. Boshoqcha qiltiqlari gulni, gul qobiqlari donni to ‘la 
o ‘rab turadi. Shuning uchun don to ‘kilmaydi, lekin yanchish ju d a qiyin 
b o ia d i. D on i yirik, ch o ‘ziq, k o ‘ndalang kesim i burchaksim on. D oni 
uchidagi popukchasi kam yoki um um an bo im ay d i. Boshoqchalarining 
qobiqlari tersimon. Doni yaltiroq, shishasimon, tarkibida 22 foizgacha oqsil 
bor, lekin kleykovinasi cho‘ziluvchan va g‘ovaklik xususiyatiga ega emas. 
Qattiq bug‘doy unidan m akaron, vermishel tayyorlanadi.
Yumshoq va qattiq bug‘doyning tur xillari. Turlar boshoq va donning 
barqaror m orfologik belgilariga k o ‘ra tu r xillariga b o iin a d i. Turlam ing 
tu r xillariga b o iin is h i, shu sh ak llarn i biologik xususiyatlari h aq id a
ta s a v v u r b e rm a y d i va u la r n i e k o lo g iy a h a m d a g e o g ra fiy a b ila n
b o g iam a y d i.
Bug‘doy tur xillarining asosiy belgilari quyidagilardan iborat:
- qiltiqlarining b o r yoki y o ‘qligi (ular tukli, tuksiz ham b o iis h i 
m um kin);
- boshoqning rangi (oq, qizil, qora);
- qiltiqlarining rangi (boshoq rangi bilan b ir xil yoki oq va qora 
boshoqlarda qora qiltiqlar b oiishi);
- donlarning rangi (asosan oq va qizil, oq ranglilari sof oq, qizillari 
sa rg ish , och pushti, qizil-to‘q pushti, qizgish-jigarranglar).

---