O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

2.2. Kuzgi bug‘doy
Xalq xojaligidagi ahamiyati. Kuzgi bug‘doy qimmatli oziq-ovqat va 
eng serhosil don ekinlari qatoriga kiradi. Kuzgi bug‘doyning oziq-ovqat 
sifatidagi aham iyati bahorgi b ug ‘doydan qolishm aydi. Kuzgi b ug‘doy 
b a h o rg i b u g ‘doyga n isb a ta n an ch a serhosil b o ia d i. K uzgi b u g ‘doy 
b a h o rg i b u g ‘doyga q a ra g a n d a tashkiliy x o ‘ja lik jih a td a n ham k a tta
aham iyatga ega. C hunki uni kuzda ekib, k o ‘klam da hosilni bahorgi 
b u g ‘doyga q a ra g a n d a 8-10 k u n oldin yig‘ib olish, qishloq x o ‘jaligi 
texnikalaridan yuqori foydalanish mumkin. V.P. Pleshkov m aiu m o tlarig a 
k o ‘ra, bug‘doy donida oqsilning m iqdori 9-26 foiz, karbonsuvlar 49-73 
foiz, y o g ia r 1,5-3 foiz, kletchatka 1,8-2,5 foiz, kul m oddalari 1,5-2,8 
foiz, vitam in (Bj) 1,3 mg/kg, pantoten kislotasi (B^) 13,6 mg/kg b o ia d i. 
U ning unidan g‘ovakligi yuqori, mazali, xushbo‘y, to ‘yimli yuqori nonlar 
tayyorlanadi.
K u zg i b u g ‘d o y O ‘z b e k isto n sh a ro itid a , la lm ik o rlik d a b a h o rg i 
b u g 'd o y g a n isb a ta n 40-80 % k o ‘p hosil beradi. Suvli yerlard a kuzgi 
bug‘doy hosili bahorgi ekilgandagiga nisbatan yuqori b o ia d i.

---

Kuzgi b u g 'd o y bahorgi b u g ‘doyga nisbatan kuzgi, qishki, bahorgi 
y o g ‘in g a rc h ilik d a n h o sil b o ‘lg an tu p ro q d a g i n a m lik d a n y a x sh i 
foydalanadi, yuqori hosilni shakllantiradi h am da jaziram a issiqlardan, 
garmseldan kam zararlanadi.
Mintaqalarda kuzgi bug‘doy hosildorligi. Dunyo dehqonchiligida kuzgi 
bug‘doy asosan janubiy, m o ‘tadil va subtropik kengliklarda yetishtiriladi. 
B u g ‘d o y n in g k u z g i s h a k li k o ‘p in c h a Y e v ro p a m a m la k a tla r id a , 
shuningdek, AQSH, Y aponiya va boshqa m am lakatlarda ekiladi.
M ustaqil H a m d o ‘stlik m am lakatlarida kuzgi b u g 'd o y R ossiyaning 
janubida, U kraina, Moldaviya, Boltiqbo‘yi, Kavkazorti, M arkaziy Osiyo 
davlatlari va -Qozog‘istonning jan u b id a yetishtiriladi. Keyingi yillarda 
kuzgi b ug‘doyning sovuqqa chidam li navlarining yaratilishi uni iqlimi 
ancha sovuq m intaqalarda ham yetishtirish im koniyatini berdi.
Hosildorlik. Sug‘oriladigan yerlarda kuzgi bug‘doyni gektaridan 80- 
90 sentner don hosili olinmoqda.
Respublikamizda sug‘oriladigan yerlardan eng yuqori kuzgi bug‘doy 
hosili A ndijon viloyati b o ‘yicha gektaridan o ‘rtacha 72,0 sentner don 
hosili olingan.
A n d ijo n q ish lo q x o ‘ja lik in s titu tid a o ‘tk a z ilg a n k o ‘p y illik
tajribalam ing natijalariga k o ‘ra, kuzgi bug‘doyning K upava navida 88 
s/ga, K roshka navida 84 s/ga, U m anka navida 86,3 s/ga, K nyajna navida
82,6 s/ga hosil olingan.
0 ‘zbekiston D avlat nav sinash tajriba hududlarida, sug‘oriladigan 
yerlarda kuzgi bug‘doyning gektaridan har yili 60-70 sentner don hosili 
yetishtirilmoqda. Bunda nav sinash hududlarida eng yuksak agrotexnika 
q o ‘llanilmasligini e’tiborga olsak, kuzgi bug‘doy hosildorligini oshirish 
im k o n iy a tla ri k a tta e k a n lig in i k o ‘ram iz. M a m la k a tim iz b o ‘y ich a 
sug‘oriladigan yerlarda kuzgi b u g ‘doyning o ‘rtacha hosildorligi 1995- 
yilda 26 s/ga, 2000-yilda 30 s/ga, 2004-yilda 42 s/ga, 2007-yilda 48 s/ga ni 
tashkil qildi.
Lalm ikor yerlarda ilg‘or xo‘jaliklar kuzgi b u g‘doyning gektaridan 20- 
25 s/g a 
y e tk a z ib d o n h o sili y e tis h tirm o q d a . Bu r e s p u b lik a d a
lalmikorlikdagi kuzgi bug‘doy hosilidan bir necha baravar k o ‘pdir.