O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Urugiarni ekish chuqurligi. 
Kuzgi bug‘doy urugiarini ekish chuqurligi 
urugiam ing unib chiqish to ‘kisligi, maysalarning hosil b o iish muddati, 
tuplanish b o ‘g ‘im ining joylashish chuqurligi, o ‘sim likning qishga 
chidamliligi, hosildor tuplanish bilan bevosita bogiiq.
O ikazilgan tajribalar u ru g iar yaxshi unib chiqishi uchun tuproqdagi 
nam lik s o iis h koeffitsiyentidan 4-5 % yuqori b o iis h i lozim ligini 
ko ‘rsatadi.
Kuzgi bug‘doy urugiari nisbatan chuqurroq ekilishi kerak.
Unib chiqayotgan maysaga tuproqning qarshiligi uning mexanik 
tarkibiga b o g iiq b o iad i. Maysalarning unib chiqishiga, ayniqsa, og‘ir 
loy tuproqlar ko‘p qarshilik qiladi. Shuning uchun o g ir loy tuproqlarda 
u ru g iar 3-4 sm chuqurlikda ekiladi, o ‘rtacha qumoq tuproqlarda u ru g iar 
4-5 sm, yengil tuproqlarda esa 5-6 sm chuqurlikda ekiladi.
U ru g iarn i juda chuqur, shuningdek, sayoz ekish ham o ‘simlikning 
qishga chidamliligini kamaytirishi mumkin. U ru g iar juda chuqur ekilsa, 
maysalar kechikib unadi, qishda nobud boiishi mumkin. Sayoz ekilgan 
u ru g ia r ham o ‘sim1ikning qishlashiga salbiy ta ’sir ko‘rsatadi.
Bug‘doyni parvarishlash. 
0 ‘simlikning o ‘sishi va rivojlanishi, qishlashda 
va o ‘sish davrida saqlanishi ularni ekishdan hosilni yig‘ishtirishgacha 
b o ig a n vaqtdagi ekinzor parvarishiga bogiiq.
U rugiarni qisqa vaqt davomida qiyg‘os undirib olish uchun ekishdan 
oldin dala molalanadi. Bu urugiarni tuproq zarrachalari bilan jipslashishi

---

hamda tuproqning pastki qatlamlaridan namlikni kapillarlar orqali urug‘ 
joylashgan qismiga k o ‘tarilishiga yordamlashadi.
Kuzgi bug‘doyni boronalash bahorda yer yetilishi bilan o‘tkaziladi. 
Uning asosiy vazifasi - ekish davomida zichlanib qolgan tuproq yuzasini 
yumshatish, o ‘simlikning nobud b o ‘lgan qismlarini chiqarib tashlash, 
begona o ‘tlarni yo‘q qilish.
Bahor quruq kelganda, tuproq yuzasi qatqaloq boiganda boronalash 
qatorlarni diagonal b o ‘yicha yoki k o ‘ndalangiga, tuproq yetilganda 
o ‘tkaziladi. Boronalashda o‘simliklarning rivojlanish holati, tup qalinligi 
boronalar tipi, agregat harakatining tezligi, tuproq ob-havo sharoiti 
hisobga olingan holda o‘tkaziladi.
Og‘ir tuproqlarda yaxshi rivojlangan, tup qalinligi yuqori ekinzorlar 
boro nalar tishi passiv holatga keltirilib, ikki izli qilib o ‘tkaziladi. 
Boronalashda qo‘shimcha hosil gektaridan 2-3 sentnerni tashkil qiladi.
Kuzgi bug1 doy erta bahorda, tuplanish davrida, naychalashning 
boshlanishida azotli o ‘g‘itlar bilan oziqlantiriladi.
K uzda ekilgan bug‘doy 0 ‘zbekiston sharoitida g‘o ‘za, sabzavot 
ekinlari, beda, makkajo‘xori, dukkakli ekinlardan keyin joylashtirilsa, 
begona o ‘tlar bilan kam zararlanadi.
Kuzgi bug‘doy erta va eng qulay muddatlarda ekilsa hamda o ‘simliklar 
qish tushguncha 1 m2 da 1,3-1,6 m2 barg yuzasi hosil qilsa, dalaning 
begona o ‘tlar bilan zararlanishi keskin kamayadi.
Shuning uchun kuzgi bug‘doydan bo‘shagan dalalar begona o ‘tlardan 
ancha tozalangan boiadi.
Hozirgi paytda sug‘oriladigan kuzgi bug‘doy maydonlarida bir yillik, 
ko ‘p yillik, kuzgi va qishlaydigan begona o ‘tlarning 80 dan ortiq turi 
uchraydi. Begona o ‘tlar mahalliy sharoitga madaniy dala ekinlariga 
n isb atan yaxshi m oslashgan. Shuning uchun begona o ‘tla r bilan 
zararlangan g‘allazorda don hosili va sifati keskin pasayadi. Begona o ‘tlar 
hosilni gektaridan 5-15 s/ga kamaytirishi mumkin.
S h o ‘ra , y ov v o y i g u lto jix o ‘ro z , sh a m a k va b o s h q a b e g o n a
o ‘tlarning lm 2 qalinligi maydondagi soni 5 ta o ‘simlikdan oshsa, 1 
gektarida o ‘rtacha 30-70 kg azot, 10-15 kg fosfor va 50-70 kg kaliy 
o ‘zlashtiradi.
Respublikamizda so‘nggi yillarda keng tarqalgan katta poyali, intensiv 
tipdagi bug‘doy navlarini o ‘stirish samaradorligi, begona o ‘tlardan toza 
maydonlardagina juda yuqori boiadi.

---

Kuzgi g‘alla ekinlari dastlabki rivojlanish davrlarida begona o ‘tlar 
bilan kuchli zararlanadi. Begona o‘tlar soni lm 2 da 200 donadan k o ‘p 
b oisa, bunday maydonlar kuchli zararlangan hisoblanadi.
G ‘alla ekiladigan maydonlarda ekishdan oldin namlik to ‘playdigan 
sug‘orishlar o ‘tkazilganda begona o ‘t u ru g ia ri unib chiqa boshlaydi. 
Bunday m aydonlar 25-27 sm chuqurlikda chimqirqarli pluglar bilan 
haydalsa, begona o ‘tlar yo‘qoladi.
Begona o ‘tlar, kasalliklar va zararkunandalarga qarshi kurashda 
O ‘zbekistonda qo ilashga ruxsat etilgan pestitsidlardan foydalaniladi. 
Sug‘oriladigan yerlarda g‘allazoming ifloslanishiga asosiy sabab begona 
o ‘tlar bilan zararlangan dalalarga u ru g ‘ ekish, u ru g iarn in g begona 
o ‘tla rd a n tozalan m aslig i, nam lik t o ‘p lay d ig an su g ‘o rish la rn i 
o ‘tkazmaslik, almashlab ekishlarni yo‘lga q o ‘ymaslik, bir maydonga 
surunkasiga ikki yildan ortiq boshoqli don ekinlari ekish, paxtazorlarni 
begona o ‘tlardan tozalamaslik hisoblanadi.