O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

1,2-unib chiqish va gullash bosqichlarida o'simliklarning umumiy ko'rinishi; a-ro'vak, 
b-don, d-turlar va tur xillarining boshoqchalari; 3-po ‘stli ekm a suli; 4-yalang ‘och donli 
oddiy suli; 5-oddiy yovvoyi suli; 6-qum sulisi; 7-vizantiya sulisi; 8-janub sulisi ( qora
ко ‘za)
Dunyo dehqonchiligida suli 13,3 mln. gektar yerga ekib kelinmoqda. 
Uning o ‘rtacha hosildorligi gektaridan 16,5 sentner, yalpi hosili esa 26,9 
mln. tonnadan iborat. Suli asosan G ‘arbiy Yevropa, AQSH va K anada 
d a v la tla rid a k o ‘p lab ek ilm o q d a . R o ssiy a d a suli e k ila d ig a n asosiy 
m aydonlar namgarchilik yuqori b o ‘lgan va o ‘rm on-dasht hududlarida -

---

Boltiqbo‘yida, Belorusiyada qoratuproq yerlarda, m arkaziy qoratuproqli 
y erlarda, shuningdek Sibir va U zoq S harq d a ekiladi. Suli U k rain a, 
Polesisida va o ‘rm on dasht hududida k atta-k atta m aydonlarga ekiladi. 
0 ‘zbekistonda suli k o ‘p ro q oraliq ekin, qoplam a ekin sifatida k o ‘k 
massasi uchun yetishtiriladi.
Sug‘oriladigan yerlarda gektaridan 35-40 sentner, lalm ikor yerlarda 
esa 15 s e n tn e rg a c h a d o n h o sili o lish m u m kin . A m m o suli ilg ‘o r 
agrotexnika tadbirlari asosida parvarish qilinsa, gektaridan 60-70 sentner 
hosil berish im koniyati bor.
Botanik ta’rifi. Suli 
A vena L .
avlodiga kiradi. Shu avlodga m ansub 
b o ig a n k o ‘pyillik va biryillik m adaniy va yovvoyi 70 ta tu rdan oddiy 
suli k o ‘p 
(A. sa tiva L ),
vizantiya sulisi 
(A. bysan tin a L. K och
) kam roq 
tarqalgan b o ‘lib, qum suli (yoki ayg‘ir qiyoq. 
A. strigosa S ch reb
.) begona 
o ‘t tariqasidauchraydi. Ekiladigan sulilardan tashqari, bug1 doy va boshqa 
g ‘alla ekinlari orasida yovvoyi suli - ashaddiy begona o ‘t, q o ra k o ‘za 
yoki qo ra suli (A. fatu a L. va A. Ludoviciana D ur) uchraydi. Bular 
0 ‘zbekistonda kam uchraydi (12-rasm).
E km a suli biryillik bah org i o ‘simlik b o iib , b u g ‘doyga q aragan da 
birm uncha bo ‘ydor poya va ancha yirik barg chiqaradi. Barg yaprogining 
b a rg no v ig a o ‘tish jo y id a k a tta tilc h a h o sil b o i a d i , q u lo q c h a la ri 
b o im a y d i. T o ‘pgullari h a r xil shakldagi r o ‘vak b o iib , boshoqchalari 
o d a td a ikki gulli, ah y o n -ahyo n d a u c h -to ‘rt gullidir. B oshoqchasini 
pardasim on ikkita enli boshoqcha q ip ig i ikki tom ondan o ‘rab turadi. 
Guli ikkita gul qobig‘iga joylashgan, bularning tashqisi qalin-seret b o iib , 
qiltiqli shakllarida orqa tom onidan kalta qiltiq chiqadi.
Mevasi p o ‘stli sulilarda p o ‘stli va doni ochiq sulilarda p o ‘stsiz dondir. 
P o ‘st-gul qobiqlari donini zich o ‘rab turadi-yu, lekin u bilan yopishib 
o ‘smaydi. P o ‘stdorligi 20-30 % ni tashkil etadi. P o ‘stsiz doni tuxumsimon 
cho‘ziq shaklda b o iib , ikki uchi ingichkalashgan, uzun-uzun tukchalar 
bilan siyrak qoplangan. 1000 ta donasining vazni 20-40 g keladi.
Ekm a suli turlarining bir-biridan farq qiladigan eng m uhim belgilari
9-jadvalda keltirilgan.