O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov
Download 95.66 Kb. Pdf ko'rish
|
Donchilik. Yakubjanov O, Tursunov S, Muqimov J
Namga talabi. K uzgi b u g ‘doy kuzgi a rp a va b a h o rg i b u g ‘doyga
nisbatan o ‘sish davrida nam likni ancha k o ‘p sarflaydi. Bu o ‘sish davri uzunligi va hosil umumiy massasining yuqoriligi bilan b o g iiq . K uzgi b u g ‘doyning nam likni o ‘zlash tirish i o ‘sim lik yoshi, o ‘sish jadalligi, tuproqdagi namlik zaxirasi, harorat va havoning nisbiy namligi, y o r u g i i k , ild iz tiz im in in g riv o jla n is h i, o z iq a m o d d a la r b ila n ta ’minlanganligi va boshqa om illarga b o g iiq . 0 ‘sim lik o ‘sish i u c h u n eng q u la y s h a ro it tu p ro q d a g i n a m lik c h e k la n g a n d a la n am s ig im in in g 75-80 % d a n k a m b o im a g a n d a yaratiladi. Kuzgi bug‘doyning tuproqdan nam o ‘zlashtirishi tuproqdagi namlik so ‘lish namligiga teng b o ig a n d a to ‘xtaydi. Tuproqning mexanik tarkibi, suv fizik xossalari va kimyoviy tarkibiga b o g iiq holda so iish namligi tu p ro q quruq m assasining o g irlig ig a nisbatan o ‘zgaradi. Bu namlik qumli tuproqlarda 1-3, qum oq va yengil qum oq tuproqlarda 3- 5, o ‘rtacha ham da og‘ir qum oq tuproqlarda 6-12, soz tuproqlarda 12-18 d a n 22% g a c h a n i ta s h k il e ta d i. K u z g i b u g ‘d oy o ‘sish d a v rid a lalm ikorlikda 2000-4000 m 3/ga, sug‘oriladigan yerlarda 6000 m 3/ga va undan k o ‘proq suv sarflash mumkin. 0 ‘sim lik n in g n a m lik d a n q a n d a y d a r a ja d a fo y d a la n g a n lig i tra n s p ir a ts iy a k o e ffitsiy e n tig a b o g i i q b o i a d i . K u zgi b u g ‘d o y d a transpiratsiya koeffltsiyenti o 'rtach a 450, ayrim yillari 700 va undan ortiq / h am b o ‘lishi m um kin. 0 ‘sim lik o ‘sishi u c h u n qu lay sh a ro it b o ‘lsa, transpiratsiya koeffitsiyenti 350-300 gacha tushishi m umkin. Suvning sarflanishi transpiratsiya koeffitsiyentining kattaligi faqat o ‘sish sharoitiga emas, balki o ‘simliklarning yoshi, o ‘sish jarayonlarining jadalligiga bog‘liq. 0 ‘sish davrining boshlanishida 1 t quruq m odda hosil qilish uch u n 800-1000 m 3 suv sarflanad i. 0 ‘sim lik q a rish i b ila n bu k o ‘rsatkich kam ayadi va o ‘sish davrining oxiriga kelib 150 dan 200 m 3/t b o ia d i. Am m o bu o ‘lcham lar o ‘rtacha k o ‘rsatkichdan sezilarli farq qiladi. O b-havo iliq va sernam b o is a , suv kam sarflanadi. Issiq, q u ru q ob- havoda esa, suv sarflash yuqori b o ia d i. Kuzgi b u g‘doy dalada o ‘stirilayotganda o ‘simlik sarflaydigan suvni tu p ro q d a n b u g ia n a y o tg a n suvdan farq qilish qiyin. Shuning uchun m a’lum bir m aydonda sarflangan suv, don yoki um umiy hosil massasining k a tta lig ig a so lishtirib hiso b lan ad i. Bu k o ‘rsa tk ic h kuzgi b u g ‘doyni o 'stirish sharoitiga b o g iiq holda um umiy m assa uchun 400-600, don uchun 800-1200 m 3/t b o ia d i. K u zg i b u g ‘d o y n in g su v g a ta la b i o ‘sish d a v rid a o sh ib b o ra d i. U ru g ia rn in g bir tekis, qiyg‘os unib chiqishi uchun tuproqning 10 sm qalinligida namlik 10 mm dan k o ‘p b o iish i talab qilinadi. M aysalam ing suv b u g ian tirilad ig an barg yuzasi kam b o ig an lig i uchun ularga kam suv kerak. 0 ‘simlik eng k o ‘p suvni naychalash davridan donning sut pishish bosqichigacha sarflaydi. 0 ‘zbekistonning lalm ikor yerlarida, to g ‘ etaklaridagi tekisliklarda, to g ‘ oldi m intaqalarida sizot suvlar ju d a chuqur joylashganligi uchun tu p ro q p ro fil (kesim )ining p a stk i q a tla m la rid a n k a p illa rla r o rq ali nam likning t o ‘xtovsiz va m e’y o rid a k o ‘tarilish ig a t o ‘sqinlik qiladi. Shuning uchun respublikamizning lalm ikor dehqonchilik hududlarida tu p ro q n i n am lay d ig an asosiy m an b a a tm o sfe ra y o g ‘in g arc h ilik la ri hisoblanadi. K uzgi b u g ‘doy ekiladigan lalm ikorlikda tu p ro q n in g suv rejimi atm osfera yog‘ingarchiliklari, ularning y o g ish i va mavsumiyligi, nam likning b u g ian ish ig a b o g iiq . K uz, qish, e rta b a h o rd a y o g ‘in g arc h ilik la r q a n c h a k o ‘p b o i s a , tuproqda shuncha k o ‘p nam zaxirasi to ‘planadi. Bu kelgusida b o iad ig a n o b -h a v o g a b o g i i q b o i m a g a n h o ld a y u q o ri h o sil sh a k lla n is h in i t a ’m inlaydi. A ksincha, kuz kech, qish q u ru q kelsa, hosilning qanday b o iish i kech bahordagi yog‘ingarchiliklarga b o g iiq b o iib qoladi. Ammo bu yetarli b o im ay di. Kuzgi bug‘doy ekilgan ekinzorlardagi tuproqning 0-20 sm (y u q o ri) va 20-60 sm (p a s tk i) q a tla m la rid a o ‘sim lik n in g naychalash davridan boshlab nam likning kamayishi yaqqol kuzatiladi. L alm ik o rlik d a kuzgi b u g ‘doy o ‘sish davrin ing ik kin chi d av rid a, o ‘simlik uchun suv m anbai tuproqning chuqur qatlam lari (100-120 sm) b o ia d i. 0 ‘z b e k is to n n in g t o g ‘ v a t o g ‘ o ld i e ta k la rid a g i k u zg i b u g ‘doy ekinzorlarida o ‘sish davrida tu p ro q d an sarflangan nam likning o ‘rtacha m iqdori 359,8 mm b o ia d i. Shundan suvning tup roq dan b ug ian ish ig a 181,1 mm, transpiratsiyaga 178,6 m m sarflanadi. T uproq namligining sarflan ish i u n ib ch iq ish -n ay ch alash d a v rid a 82,8 m m , n ay ch alash - b o s h o q la s h d a 151,4 m m , b o s h o q la s h -s u t p ish is h d a 78,5 m m , su t p ish is h -to ia pishishda 46,8 m m b o iis h i kuzatilgan. N aychalash-sut pishish d a v rid a um um iy suv sarfining 63,9 % i sa rfla n a d i (O ripov, Xalilov, 2007-y.). Kuzgi bug‘doy o ‘simlik o ‘suv organlarining b a q u w a t rivojlanganligi, ekish m uddatlari, m e’yorlari, sug‘orish va boshqa agrotexnik omillarga b o g iiq holda suv sarflaydi. Sug‘oriladigan yerlarda o ‘simlikning b a q u w a t rivojlanishi uchun ekish m uddatlari sezilarli ta ’sir k o ‘rsatadi. Zarafshon vohasida o ‘tkazilgan tajrib a la r e rta ekilgan kuzgi b u g ‘doy yer usti massasining kech ekilgandagiga nisbatan k o ‘p bo iish in i k o ‘rsatdi. Juda erta ekilgan o ‘simliklar qishda zararlanganligi uchun b ahorda ularning o'sishi sekinlashadi. Kuzgi bug‘doy kech ekilsa, m e’yordagi yer usti massasi va ildiz tizimini shakllantira olmaydi, binobarin tuproqdagi m avjud nam likdan ham t o i a foydalana olmaydi. 0 ‘simlik naychalash davrida suvni k o ‘p talab qiladi. Shuningdek, bug‘doy o ‘sish davrining boshqa davrlarida ham namlik yetarli m iqdorda b o iish i kerak. Tuplanishda nam yetishmasa, barglar, poyalar hosil b o iish i kechikadi, ildiz tizim i kuchsiz rivojlanadi, o ‘simlik qishlashga yaxshi rivojlanm asdan kiradi. Naychalashda o ‘simlik yetarli m iqdorda namlik olm asa, b a rg la r, p o y a la rn in g b o ‘g ‘im o r a lig i o ‘sish d an t o ‘xtayd i, biomassa o ‘sishi kam, o ‘simlikning b o ‘yi past b o ia d i. Bu davrda namning yetishmasligi generativ (jinsiy) organlarning hosil b o iish in i buzadi, don hosil qilm aydigan gullarning k o ‘p b o iis h i va um um iy m assa ham da donning kam b o iish ig a olib keladi. N am likning gullash va u ru g ia n ish davrida yetishmasligi ham don hosilini kam aytiradi. D onning shakllanishi va to iis h i davrida o ‘simlik yetarli m iqdorda namlik bilan ta ’minlanmasa, donlar yengil, puch b o iib qoladi. Sug‘oriladigan yerlardagi kuzgi b u g ‘doy donining shakllanishi va to iis h i davrida tuproqning namligi cheklangan dala nam sig‘imining 70 % idan kam b o ‘lmasligi kerak. Download 95.66 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling