O 'z b e k I t o n r e s p u b L i k a s I o L i y
Download 39.54 Kb. Pdf ko'rish
|
|
+ b d e /d x = 0; bu yerda, с — oqova suvdagi muallaq zarrachalar konsentra tsiyasi; x — kanal maydonining uzunligi; b v a a — zarrachalarning yo p ish ish va a jra lis h te z lig i k o n stan tasi, q — c h o ‘ km a konsentrasiyasi. Zarrachaning filtrga «sakrash» holatigacha bo‘lgan davomiyligi him oya harakati vaqti xf deyiladi. Zarrachaning filtratga «sak- rash»gacha bo‘lgan davom iyligi quyidagi form ula orqali topiladi: xr = l/A:(//ul' 7 d 0 ' 7 — sod/u); bu yerda, / — filtrlovchi qatlam qalinligi; d — filtrlovchi qatlam zarrachasi o ‘lcham i, к va s q — boshlang‘ich va tindirilgan oqova suvning muallaq zarrachalari konsentratsiyasiga bog‘liq konstantalar. M uallaq zarrachalar m aterial qatlam idan o‘tganda kovak- lilikni kamaytirib, yuzani o ‘zgartiradi. Filtrlo vch i qatlam qarshiligi oqova suvning o'tishi im koniga qarab oshadi va quyidagiga teng bo‘ladi: h = \ idl = /0} [ e /(e - A Kch0.k ]3 d l ; 0 0 i0 =0,188 «FV ( l - e J 2/ d e2AVcl . k; * — l0 [e/ ( £ _ Д ^cho'k.)]3’ bu yerda, h— filtrlovchi qatlam qarshiligi; i0 — filtrlovchi qatlam- dan toza suyuqlik o‘tgandagi uning qalinlik birligi qarshiligi; /— filtr lovchi qatlam ning tutib qolingan zarrachalar bilan birgalikdagi qarshiligi; e — filtrlovchi qatlam kovakliligi; V .ho,k — filtrlovchi qat- lamda to‘plangan cho‘kmaning solishtirma hajmi; dc — yuklama dona- chaning ekvivalent diametri; 4* — donacha shakli koeffitsiyenti. Donachali qatlam li filtrlar sekin va tezkor, ochiq va yopiq turlarga boMinadi. Ochiq filtrlarda qatlam qalinligi 1— 2 m, yopiq filtrlarda 0,5— 1 m bo‘ladi. Yop iq filtrlarda suvning bosimi nasos yordamida hosil qilinadi. Sekin filtrla r koagullanm agan oqova suvlarni filtrlashda ishlatiladi. U la r beton yoki g‘ishtli donachali qatlam joylashtirilgan drenaj qurilm ali rezervuarlardir. Filtrlash tezligi ulardagi muallaq zarrachalar konsentratsiyasiga bog‘liq: 25 mg/1 da filtr tezligi 0,2— 0,3 m/soat; 25— 30 mg/1 da 0,1—0,2 m/soat ni tashkil etadi. Oqova su vla rn i tozalash darajasin ing yu q o rilig i filtrn in g a fz allig i hisoblanadi. K am ch ilik lari: o‘lcham lari kattaligi, qim m atligi, ch o ‘kmadan tozalashning qiyinligi. Tezkor filtrla r 2 xil bo‘ladi: bir qatlam li va ko‘p qatlam li. B ir qatlamli filtrlarda filtrlovchi qatlam bir xil matodan, ko‘p qatlam li filtrlarda har xil matodan iborat bo‘ladi. Tezkor filtrning sxemasi 2 . 6 - rasm, a da keltirilgan. Tezkor filtrlarda oqova suv filtr ichiga beriladi. B u yerda u filtrlo vch i m atodan, drenajdan o ‘tadi va filtrdan ajratilad i. Filtrlo vch i m aterial ifioslanganda yuvuvchi suv pastdan yuqoriga beriladi va m aterial yuviladi. K o ‘p qatlam li tezkor filtrlarda filtrlovchi qatlam turli m ate rial donachalaridan tarkib topadi. M asalan, antratsit va qum qatlamidan iborat bo‘lishi mumkin. Yuqori qatlamda pastki qatlamga nisbatan katta o‘lcham li donachalarjoylashadi. F iltr turini tanlash filtrlanuvchi suvning m iqdoriga, iflo sliklar kosentratsiyasiga, ularning disperslik darajasiga, qattiq va suyuq fazaning fizik- kim yoviy xossalariga, talab qilinadigan tozalash darajasiga bog‘liq. Filtrlarn i yuvilganda donachalar muallaq holatga o‘tadi va iflosliklarning yopishgan zarrachalaridan ozod bo‘ladi. Suv-havoli yuvishda a w a l donachali qatlamga havo purkaladi, so‘ngra suv beriladi. Q o‘zg‘aluvchan yukli filtrning afzalligi filtrlovchi yukning vertikal joylashuvi va filtrlanuvchi suvning gorizontal harakati hisoblanadi. Filtrlovchi material sifatida kvarsli qum (1,5— 3 mrri) yoki granitli shag‘al (3— 10 mm) ishlatiladi. Filtrning sxemasi 2.6- rasm, b da keltirilgan. Bunda oqova suv kollektorga tushadi, u yerdan kanal va teshik- lar orqali filtrlo vch i qatlamga o ‘tadi. Tozalangan suv drenaj kamerasi yordam ida filtrdan chiqarib yuboriladi. Ifloslangan m a terial gidroelevatorda quvur bo‘ylab yuvuvchi qurilmaga uzatiladi. Filtrlash tezligi 15 m/soat; yuvuvchi suvning sarfi 1—2% . Tozalash samaradorligi 50— 55%ni tashkil etadi. Filtrning afzalligi: filtrlashning katta tezlikda borishi, filrtning iflosliklardan sifatli yuvilishi. Kam chiligi: metallga ehtiyojning katta- lig i, quvur devorining ye d irilish i, boshqarishning q iyin lig i, qumning m aydalanishi va yo‘qotilishi. M ik ro filtrlar. M ikrofiltrlash jarayoni oqova suvni teshik o‘l- cham lari 40 dan 70 mkm gacha bo‘lgan to‘rlar orqali suzish 2 .6 - rasm . Filtrlar: a — tezkor kontaktli filtr: 1 — qobiq; 2 — yuvuvchi suvlarni ajratish tizimi; 3— oqova suvni uzatish tizimi; 4 — yuvuvchi suvlarni uzatish tizimi; 5 — g‘ovakli drenaj; 6 — filtrlovchi material; b — qo‘zg‘aluvchan yukli filtr: 7 — qobiq; 2 — drenajli kamera; 3 — o ‘rta kamera; 4— kanallar; 5— teshikli quvurlar; 6 — oqova suvning chiqishi; 7 — klassifikator; 8— yuvuvchi moslama; 9 — yuvuvchi suvni uzatish uchun quvur; 10— yuvuvchi suvning chiqarilishi; 77— kollektor; 12,13 — quvurlar; 1 4 — halqali kollektor; 15— gidroelevator; d— mikrofiltr: 7— aylanuvchi baraban; 2— yuvish uchun moslama; 3 — yuvuvchi suvni yig'ish uchun tarnov; 4— yuvuvchi suvni chiqarish uchun quvur; 5 — tiniqlashgan suvni chiqarish uchun kamera; e— peno- poliuretanli filtr: 7— penopoliuretan qavati; 2— kamera; 3— elevator; 4 — y o ‘naltiruvchi roliklar; 5 — lenta; 6 — purkagich; 7— siquvchan roliklar; 8— regenerat uchun sig‘im; 9 — panjarali to‘siq. b ilan yakunlanadi. M ik ro filtrla r oqova suvni qattiq va to lali m ateriallardan tozalashda q o ilan ilad i ( 2 . 6 - rasm, d). Oqova suv baraban ichiga tushadi va teshik orqali kameraga o ‘tadi. M uallaq moddalar baraban ichki yuzasida tutib qolinadi va yuvuvchi suv bilan yuvilganda tarnovga tushadi. Baraban 6— 20 min -1 chastota bilan aylanadi. Filtrlash tezligi 25—45 m 3 /(m 2 -soat). M uallaq zarracha konsentratsiyasi 15—20 mg/1 bo‘lganda tozalash samaradorligi 50— 60% ni tashkil etadi. M agnitli filtrlarda tozalash samaradorligi 80% ga yetadi. Shu sababli ham bunday filtrlar keng tarqalgan. U lar mayda ferromagnit zarrachalami suyuqlikdan ajratib olishda qoMIaniladi. Bunda magnit zarrachalardan tashqari qum va boshqa iflosliklar ham tutib qolinadi. M agnitli filtrlarning unum dorligi 60 m 3/s gacha bo‘ladi. Lam inar oqim li oqova suvlar magnit maydoni orqali o'tganda 0,5— 1 mkm o‘lcham li ferromagnit zarrachalar magnitlanadi va o'lcham i 50 mkm bo‘lgan aglomeratlar hosil qiladi. U la r filtrlab ajratib olinadi yoki gravitatsion maydon ta’sirida cho‘ktiriladi. Bunda suyuqlik oqimi yo‘nalishi magnit maydon yo'nalishiga mos bo‘lishi kerak. Magnitli separatorlar 3 guruhga bo‘linadi: 1 ) ferromagnit zarra chalarning ajralishi doim iy magnit ta’siri ostida boruvchi separa torlar; 2 ) zarracha ajratuvchilar sifatida maxsus ferrom agnit elementlar qo'llanuvchi separatorlar; 3) turli mexanik filtrlovchi elem entli d oim iy m agnitlar kom binatsiyasidan iborat filtr- separatorlar. Em ulgirlangan moddalarni filtrlash. Em ulsiyalarni donachali qatlam orqali filtrlashda yuzanmg boshlang'ich xususiyati katta ahamiyatga ega. Gidrofob yuzaga zarrachalarning vopishishi gidrofil yuzadagiga nisbatan kuchliroq, chunki gidrofil materiallar yuzasida gidrat qobig‘i mavjud. Yopishish shu qobiqlar buzilgandagina hosil bo‘ladi. N eft mahsulotlari va yog‘ni ajratish uchun penopoliuretanli filtrlar ishlatiladi (2.6- rasm, e ). M aterial qatlam i balandligi 2—2,5 m, penopoliuretan bo‘laklari o‘lchami 5— 10 mm. Filtrlash tezligi 25 m/s gacha. B u n d a y filtrla rn i oqova suvda yo g ‘ konsentratsiyasi 1000 mg /1 gacha bo‘lganda qo‘llash mumkin. Yuqoridan berilgan oqova suv material qatlam idan o‘tadi va yog‘ zarrachalaridan tozalanadi. M aterial yog‘ga to‘yingandan so‘ng suv b ila n y u v ilib , 3 m artag ach a m exanik siqish b ila n regeneratsiyalanadi. M aterial elevatordan lentaga berilib, siqish g‘ildiraklaridan o ‘tkaziladi. 2 .6 . M u a lla q z a rra c h a la rn i m arkazdan qochm a kuch ta ’sirid a a jra tish M u allaq zarrachalarni markazdan qochma kuch ta ’sirida cho‘ktirish gidrosiklon va sentrifugalarda olib boriladi. Gidrosiklonlar. Oqova suvlarni tozalashda bosim li va ochiq (past bosim li) gidrosiklonlar qo‘llaniladi. Bosim li gidrosiklonlar qattiq iflosliklam i cho‘ktirishda, ochiq gidrosiklonlar esa cho‘kuv- chan va qalqib chiquvchi iflosliklam i ajratishda ishlatiladi. Suyuqlik gidrosiklonlarda aylantirilganda zarrachalarga markazdan qochma kuch, harakatlanayotgan oqimning qarshilik kuchi, gravitatsion va inersiya kuchlari ta’sir etadi. Markazdan qochma kuch ta’sirida suyuqlikda zarrachalarning harakat tezligi uning d iam etri d , fazalar z ich lig i farq i p , qovushoqligi jj.c, oqova suv zichligi pos va markazdan qochma kuch maydonining tezlanishi /ga bog'liq: D = (30 ,38 5 ^ п 1 р ( т - 2 ) / З д р ( ш + 1 ) / 3 ](m + l) / 3 (2m-l)/3_ Proporsionallik koeffitsiyenti С va daraja ko‘rsatkichi m gidrodinamik rejimga bogMiq. Lam inar rejimda Re = umd p/|_is = 1,6; m=2; C= 1,7-10-4. 0 ‘tish rejimida Re=16—420; m =l,2; C=2,49T0 '3 Turbulent rejim da Re>420, m=5,36, C=0,5 ga teng. G id ro sik lo n n in g ish sam aradorligiga suyuqlikning fiz ik xossalaridan tashqari konstruktiv ko‘rsatkichlar (qurilm a, kiritish va chiqarish patrubkalari diam etri) ham ta’sir etadi. Bo sim li gidrosiklonlar orasida konussimon shaklga ega bo‘lgan qurilm alar keng tarqalgan (2.7- rasm, a ). Ishlash prinsipi. Oqova suv tangensial holatda gidrosiklonga beriladi. M arkazdan qochma kuch ta’ sirida suyuqlik aylanganda gidrosiklon ichida bir qator oqimlar hosil bo‘ladi. Suyuqlik silindrik qismga kirgach aylanuvchan harakatga keladi va devor yaqinida vintli spiral bo‘yicha pastga harakatlanadi. U ning yirik zarrachali bir qismi gidrosiklondan chiqarib olinadi, qolgan (tiniqlashgan) qismi qaytarilib, yuqoriga gidrosiklon o‘qi atrofida harakatlanishga beriladi. Bu yerda radial, yopiq sirkulatsion tok hosil bo‘ladi. 2. 7- rasm. Gidrosiklonlar: a— bosimli; b— ichki silindrli va konussimon diafragmali; 1— korpus; 2— ichki silindr; 3— halqali tarnov; 4— diafragma; d — bosimli gidrosiklonlar bloki; e— tozalangan suvni chiqarish uchun kerak bo‘lgan egilgan patrubkali ko‘p yarusli gidrosiklon; 1 — konussimon diafragmalar; 2— tarnov; 3— suv to‘kish idishi; 4— yog‘ yig‘uvchi voronka; 5— ajratuvchi tarnovlar; 6— shlaklarni chiqaruvchi teshik. Markazda esa havo to‘sig‘i yuzaga keladi, uning bosimi atmosfera bosimidan kichik bo'lib, gidrosiklon ish samaradorligiga ta’sir ko‘rsatadi. Gidrosiklonlar diam etri 10 dan 700 mm gacha bo‘lib, silin drik qism ining balandligi qurilm a diam etriga teng qilib tayyorlanadi. K onuslik burchagi 10— 2 0 °g aten g b o ‘ladi. G id ro sik lo n lar ishining sam aradorligi 70% gacha yetadi. Suvning qovushqoqligi kamayganda markazdan qochm a kuch maydonida zarrachalarning cho‘kishi tezlashadi. Suyuqlik zichligi ortishi bilan suvdan og‘irroq bo‘lgan zarrachalarda fazalar zichligi farqi kamayadi. B u ularning markazdan qochma kuch maydonida tezligining pasayishi va zarrachalar suvdan yengil bo‘lganda — harakat tezligi oshishida ko‘rinadi. K ich ik diam etrli gidrosiklonlar parallel ishlovchi um um iy agregatga birlashtiriladi. Bunday qurilm alar m u ltig id r o s ik lo n la r deyiladi. M ultigidrosiklonlar asosan kam miqdordagi oqova suvlarni mayda dispers zarrachalardan tozalashda ishlatiladi. Bu n d ay qurilm alarning ish unumdorligini oshirish uchun ularning miqdori ko‘paytiriladi va bloklarga joylashtiriladi (2.7- rasm, d ). Bosim li gidrosiklon quw ati quyidagicha aniqlanadi: Q = K { D ■ d kir ■ y[2g~A H bu yerda, — o‘lchovsiz koeffitsiyent; D — gidrosiklon diametri, m; d ^ — kiritish patrubkasi diametri, m; ДН — chiqarish va kiritish patrubkalaridagi bosim lar farqi, Pa. Ochiq (bosim siz) gidrosiklonlar oqova suvlarni yirik ifloslik- lardan (yirikligi 5 mm/s) tozalashda qo'llaniladi. U la r bosim li gidrosiklonlardan quwatining yuqoriligi va gidravlik qarshiligining kichikligi bilan farqlanadi. Bunday gidrosiklonlarning biri — ichki silindrli va konussimon diafragm ali gidrosiklon 2.7-rasm, b da keltirilgan. Ishlash prinsipi. Oqova suv tangensial shaklda ichki silindr bilan chegaralangan bo‘shliqqa beriladi. Oqim spiral bo‘ylab yuqoriga harakatlanadi. Silin d r yuqorisiga yetgach u 2 oqimga bo'linadi. U lardan biri (tiniqlangan suv) diafragmaning m arkaziy teshigiga qarab harakatlanadi va undan o ‘tib tarnovga tushadi. M uallaq zarrachali ikkinchi oqim silindr va gidrosilindr devorlari orasidagi bo‘shliqqa yo‘naltiriladi hamda uning konussimon qismiga tushadi. K o ‘p yarusli gidrosiklonlarda ishchi hajm bir necha yarusli konussimon diafragm alar bilan bir nechta yaruslarga bo‘linib, ularning har biri o ‘ziga mustaqil ishlaydi. Bunday konstruksiyada mayda qavatli tindirish usulidan foydalanilgan (2.7- rasm, e). Ishlash prinsipi. Oqova suv kameralardan teshik orqali bo'shliqqa kelib tushadi, u yerda spiral bo‘ylab markazga harakatlanadi. Natijada qattiq zarrachalar ostki diafragma yaruslariga cho'kadi. Cho'km a suzilib, yoriq orqali konussimon qismga tushadi. Tiniqlashgan suv halqasimon oqimga oqib o‘tadi. Yog‘ va neft zarrachalari diafragma orqasidagi tuynuk orqali yuqoridagi diafragma ostidan qalqib chiqadi. U larni voronka orqali gidrosiklondan ajratib olinadi. K o ‘p yarusli gidrosiklonning q u w ati quyidagicha topiladi: Q = 3,6 • л • n ( R 2 — r 2 )cocho.k; bu yerda, R — aylanish radiusi; r — shlam qabul qiluvchi sig'im radiusi; n — gidrosiklondagi yaruslar soni. Gidrosiklonlarning konstruktiv o‘lcham lari: diam etri 3— 6 m; yarns balandligi 130— 200 mm ; yaruslar soni 4— 20 ta; diafragma yoriqlarining diam etri 0,6— 1,4 m; shlam chiqaruvchi yoriqlarning kengligi 100 mm; suvning jihozga kirayotgandagi tezligi 0,5 m/sek. Sentrifugalar. C ho'km alarni oqova suv tarkibidan ajratib olishda filtrlovchi va tiniqlashtiruvchi sentrifugalar ishlatiladi. Markazdan qochma kuch ta’sirida filtrlash suspenziyani to ‘r yoki filtrlovchi mato tortilgan teshikli barabanda aylantirish bilan amalga oshiriladi. Cho'km a baraban devorlarida qoladi. U n i qo‘l yoki pichoq bilan ajratib olinadi. Bunday filtrlash kam nam likka ega bo‘lgan cho'km ani olish va cho'km ani yuvish kerak bo'lganda samarali hisoblanadi. M arkazdan qochm a kuch ta ’sirid a filtrlash tenglam asi quyidagicha yoziladi: du / dx = ps • со 2 • (R 2 ■ r s2 ) • я • K q L / ц • ln (R / rcho.k). Sentrifugadagi bosimlar farqi quyidagicha aniqlanadi: A P = co 2 -ps( R 2 - r 2 )/2; bu yerda, ps — suyuqlik zichligi; со — rotor aylanishining burchak tezligi, R — rotor radiusi; r , r ho.k — mos ravishda suyuqlik va cho'km aning ichki radiusi; K q — qatlam ning proporsionallik koeffitsiyenti, L — rotor uzunligi. F iltrlo v c h i sentrifugalar yuqori darajada suvsizlantirilgan cho'km a olish, uni samarali yuvish uchun ishlatiladi. Bunda toza filtrat qo'llaniladi. Sentrifugalar davriy yoki uzluksiz ishlaydi. U la r gorizontal, vertikal yoki qiya joylashadi. U la r yopiq va ochiq holda ishlashi mumkin. D a v riy ravishda ish lovch i sentrifugalar suspenziya sarfi 5 m3/soatdan kichik va suspenziyadagi zarrachalar diametri 10 mkm dan katta bo‘lganda qo'llaniladi. Sentrifugalar orasida eng ko‘p tarqalgani cho'km ani mexanik tushiruvchi sentrifugalar hisoblanadi. U larn in g ish sikli quyidagi jarayonlardan iborat: to 'ld irish , sentrifugalash, cho'km ani yuvish, cho'km ani yuvish va tushirish- dan keyingi sentrifugalash. Uzluksiz ishlaydigan sentrifugalar orasidan cho'km ani pulsirlashli va shnekli tushirish turi ko‘p tarqalgan. Zarrachalar o 'lch am i 100 mkm dan katta bo'lgan konsentrlangan suspenziyalar ajratish uchun qabul qilinadi. Oqova suvlarni tozalash tizim larida uzluksiz ishlaydigan tindirgichli sentrifugalar orasida gorizontal shnekli O G S H turidagi sentrifugalar ko‘p tarqalgan. Ularda zarrachalar o'lcham i 0,2 mm/s (qarama-qarshi oqim da) va 0,05 mm/s (to 'g 'ri oqim da) ga teng b o ‘lgan oqova suvlar tozalanadi. Sen trifu g alarn in g quvvati quyidagiga teng: Q ~ K u v A s; bu yerda, К — vanna hajm idan fo yd alan ish k o effitsiyen ti (K = 0 ,4 — 0,6); ov — rotor vannasining hisoblangan hajm i; xs — suspenziyaning rotorda bo'lish davom iyligi. Oqova suvlarni sentrifugalarda tozalash sxemasi 2.8-rasmda keltirilgan. Oqova suvdan aw al to‘r yordamida yirik cho'km a, so'ng gidrosiklonda qum ajratib olinadi. Cho'km a zichlashgandan so'ng uni sentrifugadan ajratib olinadi. Chuvalchangsimon siquvchi qurilm alar. Bunday qurilm alar sentrifugalarga nisbatan quyidagi afzalliklarga ega: tez aylanuvchi qism lari yo'q, cho'km aning oxirgi nam ligi kam, tayyorlash oddiy va jarayon uzluksiz. Kam chiliklari: quyi konsentratsiyali va mayda dispers (100 mkm dan kich ik) suspenziyalar bilan ishlaganda 2.8-rasm. Cho‘kmani oqova suvdan sentrifuga yordamida ajratib olish: 1— to ‘r; 2— gidrosiklon; 3— cho'kma zichlashtirgich; 4,7— sig‘imlar; 5— nasos; 6— sentrifuga. qattiq fazaning ko‘p qismi yo ‘qotiladi va qurilmada cho‘kmani yuvish mumkin emas. Ishlash prinsipi. Supenziya yuklovchi voronka orqali filtrlovchi qobiqqa kelib tushadi.- Qattiq faza zarrachalari chuvalchangsimon siquvchi qurilm aning filtrlovchi qobig‘ida cho‘kadi va chiqarib yuboriladi. Cho‘kma oxiigi namlikka ega bo‘ladi. Shnek elektrdvigatel yordamida aylantiriladi. Aylanish chastotasi katta emas. Bunday qurilm alarda tolali zarrachali suspenziyalar yaxshi ajratiladi. S a v o l v a to p s h ir iq la r 1. Gidravlik yiriklik nima va u qanday aniqlanadi? 2. Oqova suvlardan muallaq zarrachalarni ajratib olish uchun qanday tindirgichlar ishlatiladi va ularning samaradorligi qancha? 3. Tindirish jarayonining samaradorligini oshirishning qanday usullari mavjud? 4. Filtrlash tezligi qanday aniqlanadi? 5. Emulsiyalarni filtrlash jarayoni qaysi filtrlarda olib boriladi? Ularning ishlash prinsipini tushuntirib bering. 6 . Muallaq zarrachalarni markazdan qochma kuch ta’siri ostida ajratib olish mexanizmini tushuntirib bering. 7. Bosim li gidrosiklonlarning ochiq gidrosiklonlardan farqi nimada? 8 . Filtrlovchi sentrifugalar qanday maqsadlarda ishlatiladi? 3- BOB OQO VA S U V L A R N I T O Z A LA SH N IN G F IZ IK - K IM Y O V IY U S U L L A R I O qova su vla rn i fiz ik - k im yo viy tozalashga koagullash, flokullash, adsorblash, ion-alm ashinish, ekstraklash, rektifiklash, bug‘latish, distillash, qaytar osmos, ultrafiltrlash, kristallash, desorblash kabi usullar kiradi. B u usullar oqova suvlar tarkibidagi mayda dispers zarrachalardan (qattiq va suyuq), erigan gazlardan, mineral va organik moddalardan tozalashda qo'llaniladi. Fizik- kim yoviy usullarni qo‘llash biokim yoviy usullarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega: 1. Oqova suv tarkibidagi zaharli biokim yoviy oksidlanmay’digan organik ifloslantiruvchilarni yo'qotish mumkin. 2. Ancha chuqur va barqaror darajada tozalashga erishiladi. 3. Q urilm alar o‘lcham i kichik. 4. Bosim lar o‘zgarishiga ta’sirchanligi kam. 5. T o ‘liq avtom atlashtirish mumkin. 6 . B a ’zi jarayonlarning kinetikasi chuqur o‘rganilgan, model- lashtirish, matematik izohlash va optim allashtirish im koniyati bor. 7. T u rli m oddalarni rekupirlash im koni bor. Oqova suvlarni tozalashda sanitariya va texnologiya talablariga amal qilgan holda usul tanlanadi. Bunda oqova suvning m iqdori, ifloslovchi m oddalarning konsentratsiyasi, m oddiy va energetik resurslarning mavjudligi va jarayonning foydaliligi hisobga olinadi. 3.1 . K o ag u llash va flokullash Koagullash. B u jarayonda dispers zarrachalar o‘zaro ta’sirla- shishi natijasida yiriklashadi va agregatlar hosil qilib birikadi. B u usuldan mayda dispers iflosliklardan va emulgirlangan moddalardan tozalashda foydalaniladi. U sul suvdan 1 — 100 mkm o'lcham li kolloid dispers zarrachalarni ajratib olishda yaxshi samara beradi. Koagullash jarayoni kim yoviy va fizikaviy jarayonlar yordam ida amalga oshiriladi. Oqova suvlarni koagullash uchun unga maxsus moddalar — koagulantlar qo‘shiladi. Koagulantlar suvda og‘irlik kuchi ta’sirida tez cho'kadigan metall gidroksidlari iviqlarini hosil qiladi. Iv iq la r m uallaq va kolloid zarrachalarni tutib, ularni agregatlash qobiliyatiga ega bo‘ladi. Kolloid zarrachalar (—) manfiy, koagulant iviqlari (+ ) musbat zaryadga ega bo‘lganligi uchun ular o'rtasida o‘zaro tortishish kuchi vujudga keladi. K olloid zarrachalar uchun zarracha yuzasida ikkilam chi elektr qavatning hosil bo‘lishi xosdir. Ikkilam chi qavatning bir qismi fazalar ayirm asi yuzasida joylashadi, ikkinchi qismi esa ionlar bulutini hosil qiladi. Ikkilam chi qavatning bir qismi qo‘zg‘almas, boshqa qismi qo‘zg‘aluvchan (diffuziya qatlami) bo‘ladi. Qatlamning qo‘zg‘aluvchan va qo‘zg‘almas qismlari orasidagi potensiallar farqi E, — dzeta potensial termodinamik potensial E ga hamda qo‘shaloq qatlam qalinligiga bog‘liq. Uning miqdori zarrachalar itarilishining elektrostatik kuchi kattaligini ifodalaydi. K olloid zarrachalarni koagullashga uchratish uchun ulam i dzeta potensialining musbat zaryadiga ionlarni qo‘shish bilan kritik qiymatgacha kamaytirish zarur. Koagullash jarayonining samaradorligi koagulant ionining valentligiga bog'liq. Valentlik katta bo‘lsa, koagulantning ta’siri yuqori bo'ladi. Koagullash jarayoni boshlanishi uchun zarrachalar bir-biriga kim yoviy bog‘lanish va tortishish kuchi ta’sir qila oladigan darajada yaqinlashishi kerak. Zarralarning yaqinlashi broun yoki suv oqimining lam inar va turbulent harakati natijasida amalga oshadi. Koagulantlarning gidrolizlanishi va iviq lar hosil b o 'lish i quyidagi bosqichlarda boradi: Download 39.54 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|