O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi
|
14-PSIXOLOGIY-E-.G-Goziyev-2011-Darslik
|
D ifferensial psixologiya — sh a x sla r o ‘rtasidagi tafovut
va farqlarni h a m d a guruh a'z o la ri orasidagi n o m u ta n o s ib - liklarning psixologik tom onlarini o ‘rganuvchi psixologiya sohasidir. Differensial psixologiyaga F .G a lto n asos solgan b o'lib, u kishilarga xos individual farqlarni statistik tahlil q ilish u c h u n b ir q a n c h a u s u l v a a s b o b l a r y a r a tg a n . Differensial psixologiya atamasini neniis psixologi V.Shtern 0 ‘z in in g „ In d iv id u a l farqlar p s ix o lo g iy asi“ (1900- yil) a s a rid a q o i l a g a n . Differensial p six o lo g iy a n in g asosiy m e t o d l a r i d a n biri — testd ir. T a d q i q o t ish larid a avval individual testlar, keyinchalik esa g u m h iy testlar q o lla n g a n . Ular, asosan , aqliy rivojlanishdagi farqlarni o'rganishga qaratilgan b o l i b , muayyan vaqt o 't g a c h proyektiv testlar ishlab chiqilgan. M azkur testlar qiziqishdagi, intilishdagi, h i s s i y o td a g i t a f o v u t l a r n i t c k s h i r i s h g a q a r a t i l g a n d i r . T e s tla rn in g o m il tahlili yoki in te lle k tg a oid m a ’lu m o t beruvchi om illari o ‘rganilgan. J a h o n psixologiyasida e n g keng yoyilgan nazariyadan biri — b u N .S p irn ie n n in g ikki omilli konsepsiyasidir. Bu n a z a r iy a g a b in o a n , h a r b ir faoliyat u c h u n u m u m iy b itta o m il m avjuddir, b lin d a n tash q ari, o ‘s h a faoliyatga q a ra tilg a n xususiy omil h a m b o i a d i . U s h b u sohaga tegishli y a n a b ir nazariy qara sh m av ju d k i, b u L .T yo rsto n, J . G i l f o r d va b o s h q a la r n in g multifaktorlik yondashuvidir. M a z k u r nazariya u m u m iy omil borligini inkor qiladi va b o s h la n g ‘ich aqliy qobiliyatlar asosiy o 'r in g a q o ‘yiladi. Psixologiyada inson qobiliyatlari genetik, biologik omillarga asoslangan, degan g‘oya mavjud b o l i b , t a ’kidlanishicha, ular g o ‘y o nasld an naslga o ‘tadi. Hozirgi k u n d a diffcrensial psixoiogiya diagnostika, prog- nostika m eto d la ri yordam i bilan shaxslarni qobiliyatiga qarab tan la sh d a ilm iy prinsip va qonun iyatlarga asos- lanadi. Psixofiziologiya o dam larning individual psixologik va psixofiziologik farqlarini tadqiq qiluvchi, psixikaning genetikasini o ‘rg anu v c h i sohadir. H o z ird a a m a ld a „diffe- rensial psixofiziologiya“ atamasi mavjud bo'Iib, bu atamani 1963- yilda V .D .N ebilisin fanga olib kirdi. Psixofiziologiya- ning ikkita a sosiy ta d q iq o t yond ashu v i m avjud, bular: a) mustaqil am aliy tadqiqotlarda olingan fiziologik va psixo logik natijalarni o ‘z a ro solishtirish, qiyoslash; b) biron- bir faoliyatda fiziologik funksiyalar o ‘zgarishini o ‘rga- nishdan iborat. Ijtim oiy (sotsiol) psixoiogiya — o d a m la rn in g ijtimoiy guruhlarga b irla sh ish in i, bu guruhiy tavsifni, shaxsning guruhiy faoliyati va xulq-atvorini, ijtimoiy-psixologik qo- nuniyatlar, h o latla r, hodisalar, ijtimoiy ustanovka kabi- larni tadqiq qiladi. O 'tm is h d a ijtimoiy-psixologik voqelik falsafiy nuqtayi n a z a r d a n o'rganilib kelingan, Ickin shaxs, g u r u h , j a m o a m u n o s a b a t la r i q a m r a b o l in m a g a n edi. Ijtimoiy psixoiogiya faniga asos b o ‘lib psixoiogiya, so- tsiologiya, a n tr o p o lo g iy a , etnografiya, krim inologiya, fal- safa kabi fanlar x izm a t qilib kelgan. X IX asrning ikkinchi yarmida sotsial psixologiyani fan sifatida rivojlantirishga ilk urinish lar b o s h la n g a n . Jah o n ja m o a tc h ilig i to m o n id a n sotsial psixoiogiya 1908- yildan e ’tiboran alohida fan sifatida tan olingan. B un ga angliyalik psixolog U. Makdugall va amerikalik sotsiolog E.Rosslarning tadqiqot natijalari asos b o ‘lib xizmat qildi. C h u n k i bu ishlarda „sotsial psixoiogiya“ atamasi qoMIanilgan edi. U rushdan keyingi yillarda AQSH va boshqa m a m la k a tla r d a sotsial psixoiogiya m uam m olari yuzasidan t a d q i q o t l a r o ‘tkazish kcng yoyildi. Ayniqsa, A Q S H da o ‘tkazilgan K otornning tajribasi, E.M eyoning izlanishlari sotsial psixoiogiya tarixida asosiy o ‘rin egalladi. Bu tad q iqo tchilarg a asosiy obyekt b o ‘lib kichik guruhlar x iz m a t q i lg a n , t a j r i b a l a r esa l a b o r a t o r i y a s h a r o i ti d a o ‘tkazilgan. S otsial psixoiogiya fan sifatida m uloqotni, 32 m u o m a l a q o n u n i y a t l a r i n i , s h a x s l a r a r o m u n o s a b a t n i , individual va guruhiy o 'z a ro t a ’sirni, guruhlarning ich k i va tashqi tuzilishini, ularning tu rlarini, tasnifmi, o m m a v i y ho latlar va boshqalarni tekshiradi. Sotsial psixologiya quyidagi sohalarni q a m ra b o la d i: din psixologiyasi, oila psixologiyasi, m uom ala psixologiyasi, kichik g u r u h psixologiyasi, k a t t a g u ru h psixologiyasi, m o d a la r psixologiyasi, in s o n n i inson to m o n id a n i d r o k qilish psixologiyasi, etnopsixologiya va boshqalar. Download Do'stlaringiz bilan baham: 
|