O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi

Ixtiyoriy va ixtiyorsiz xotira.
X o tira tu rla rig a b a ’z a n
b o s h q a c h a y o n d a s h is h h o l l a r i h a m u c h r a b t u r a d i . S h u
b o i s d a n xo tira faollik xu su siy atlarig a k o 'r a q u y i d a g i la r g a
ajratiladi. M asa la n , faoliyat m a q s a d ig a k o ‘ra xotira ixtiyorsiz 
va ixtiyoriy turlarga boMinadi.
Ixtiyoriy xotira d c g a n d a , m a i u m m a q s a d n i r o ‘y o b g a
c h i q a r i s h u c h u n m u a y y a n d a v r l a r d a aqliy h a r a k a t l a r g a
suyanib a m alg a oshirishdan ib o rat xotira jarayoni tu s h u n ila d i. 
Bu fa oliya tni o d a t d a , on g b e v o s i t a b o sh q a r a d i. P s ix o lo g iy a
fanida k o lp in c h a ixtiyoriy x o tira g a ixtiyorsiz esda olib q o l i s h
q a rsh i q o 'y ila d i. A gar bu j a r a y o n m a ’lu m to p s h ir i q y o k i
vazifa q o ‘y a d ig a n b o ‘lsa, e s d a olib qolish g a y e t a k l o v c h i
faoliyat b i r o n - b i r m a q s a d n i r o 'y o b g a ch iq a rish g a y o ‘n a l -
tirilgan tarz d a yuzaga kcladi.
B iz m a t e m a t i k a d a n t o p s h i r i q l a r y e c h a y o t g a n i m i z d a
m asaladagi so n la m i esda olib q o lishni o ‘z o ldim izga n i a q s a d
q il ib q o ky m a y m i z . M a z k u r s o ‘z - m a n t i q h o l a t d a a s o s i y
m a q s a d faqat m asala y e c h is h g a q a r a tila d i, n a tija d a s o n l a r n i
( i k k i n c h i d a r a j a li belgi s i f a t i d a ) e s d a s a q l a s h g a h o j a t
qolm aydi. Shunga qaram ay, b iz ularni qisqa m u d d a tg a b o 'l s a -
d a , e s d a saqlashga in tila m iz , b u h o la t faoliyat y a k u n l a n -
g a n g a q a d a r d a v o m etadi.
E s d a o lib q o lis h n i m a q s a d q ilib q o ‘yish e s d a o l i b
q o l i s h n in g asosiy sharti h i s o b la n a d i . S erb psixologi R a -
do sav lev ic h o ‘z ta d q iq o tid a q u y id a g i ho d isan i b a y o n e t a d i .
T a j r i b a d a te k s h i r i l u v c h i l a r d a n biri tilni t u s h u n m a g a n l i g i
s a b a b li , u n i n g o ld ig a q o ‘y i l g a n v a z if a n i t u s h u n m a g a n .
O q ib a td a u n c h a katta b o ‘l m a g a n ta d q iq o t m ateriali 4 6 m a r t a
o ‘qib b erilga niga q a r a m a y e s d a o lib q o l in m a g a n . T a j r i b a -
n in g keyingi b o sq ic h id a v a z if a t e k s h irilu v c h ig a t u s h u n -
tirib b e r ilg a c h , u m a te r ia ln i o lti m a r t a o 'q i b t a n i s h g a n ,
247

---

u n i tak ro rla b , q is m g a ajra tib , csga q ay ta tu sh iris h g a e ris h - 
g an .
X o tira n in g ixtiy o riy va ixtiyorsiz turlari ikkita k e t m a -
k et b o s q ic h la rn i t a s h k i l etadi. Ixtiyorsiz x o t i r a n in g t u r -
m u s h d a va fa o liy a td a k a t ta o ‘rin egallashini h a r kim o ‘z 
s h a x s iy ta jrib a s id a n b i l a d i , albatta. Ix tiyorsiz x o tir a n in g
m u h i m x u s u siy a tla rid a n biri — m axsus m n e m i k m aqsadsiz, 
aqliy, asabiy, iro d a v iy z o lr berishsiz h a y o tiy a h a m iy a tg a
cg a b o l g a n ken g koM am dagi m a 'l u m o t , x a b a r, a x b o r o t, 
t a a s s u r o tla rn in g k o 'p c h i l i k qism ini aks ettirishidir. S h u n g a
q a r a m a y , inson fa o li y a ti n i n g turli ja b h a la rid a o ‘z xotirasini 
b o s h q a r is h z a ru ra ti t u g kilib qolishi m u m k in .
S h u n d a y s h a r o itd a , h o latlarda, vaziyatlarda, favqulodda 
kerakli narsalar ixtiyoriy ravishda esda saqlash, esga tushirish 
yoki eslash i m k o n i y a ti n i y aratad ig an x o ti r a n i n g m a z k u r
k a tta a h a m iy a tg a ega e k a n lig i shubhasiz.