«обеспечение ускоренного развития национальной экономики и высоких темпов роста: проблемы и решения»

DUNYO MIQYOSIDA OILAVIY MULKСHILIKKA ASOSLANGAN KORXONALAR 
TAHLILI 
Jurayev Navruz Jurayevich 
 Buxoro davlat universiteti erkin tadqiqotchisi 
Maʼlumotlariga koʻra, oilaviy korxonalar butun dunyo boʻylab koʻpgina korxonalarga egalik qiladi 
va ularni boshqaradi. Tadbirkorlarning 75 foizi va tashkil etilgan biznes egalarining 81 foizi o‘z bizneslarini 
oila a’zolari bilan birgalikda egalik qiladi va/yoki birgalikda boshqaradi. Bundan tashqari, tashkil etilgan 
biznes egalarining 62 foizi hozirgi xodimlarining aksariyati ularning oila a'zolari ekanligini ta'kidlashadi1. 
Sharqiy va Janubiy Osiyoda Tailand eng yuqori umumiy tadbirkorlik faolligini ko'rsatadi, bunda 
oila ishtirok etgan barcha tadbirkorlik turlari mavjud. Yevropa va Shimoliy Amerikada oilaviy 
korxonalarning ulushi Turkiyada 54% dan Polshada 90% gacha. Har bir ishtirok etuvchi Lotin Amerikasi 
va Karib havzasi iqtisodiyotida tadbirkorlarning to'rtdan uch qismidan ko'prog'i oilaviy korxonani o'z 
startaplariga jalb qiladi. 
Oilaviy tadbirkorlar orasida eng yuqori zarurat motivlarini ikkita kam daromadli mamlakatda ham 
topish mumkin: Misr (50%) va Hindiston (46%). Boshqa tomondan, Polsha, Shvetsiya, Shveytsariya, 
Lyuksemburg, Niderlandiya va Qo'shma Shtatlar - barcha yuqori daromadli iqtisodlar - oilaviy tadbirkorlar 
o'rtasida 10% yoki undan kamroq ehtiyoj sabablari haqida xabar berishadi. 
Oilaviy tadbirkorlikning eng keng tarqalgan shakli bu birgalikda mulkchiliksiz birgalikda 
boshqarishdir. Turli mintaqalardagi to'rtta iqtisod ushbu mulk shaklida 85% yoki undan ortiq oilaviy 
korxonalarni ko'rsatadi. Aksincha, Xitoy atigi 12% birgalikda egaliksiz birgalikda boshqaruv haqida xabar 
beradi. 
Tadbirkorlarning birgalikda egalik qilishlari, lekin oilasi bilan birgalikda boshqarmasliklari odatiy 
holdir. Ko'pgina iqtisodiyotlar (Tailand, Puerto-Riko, Bolgariya, Buyuk Britaniya, Rossiya Federatsiyasi, 
Kipr va Frantsiya) bu shaklning dalillarini ko'rsatmadi. Eng yuqori daraja Argentinada kuzatilishi mumkin 
(18%). 
Oilaning tashkil etilgan tadbirkorlik faoliyatidagi ishtiroki darajasi sifatida Markaziy Yevropadagi 
qo'shni mamlakatlar (Sloveniya, Slovakiya, Polsha va Xorvatiya), shuningdek Bolgariya, tashkil etilgan 
biznes mulkining 90% dan ortig'i oilaga tegishlidir. 
Lotin Amerikasida oilalarning tashkil etilgan tadbirkorlik faoliyatidagi ishtiroki Argentinada 
mutanosib ravishda yuqori (92%) va Panamada deyarli barcha tashkil etilgan tadbirkorlik faoliyati oilaviy 
korxonalarga to'g'ri keladi (99%). 
Har bir mamlakat iqtisodiyotida tashkil etilgan tadbirkorlik faoliyatining qariyb 40% yoki undan 
ko'prog'i oilani birgalikda boshqaruvchi sifatida o'z ichiga oladi, lekin birgalikda egalar emas, faqat 9% ni 
tashkil etadigan Xitoy bundan mustasno. Panamada (95%) va Madagaskarda (94%) deyarli barcha tashkil 
etilgan biznes egalarining oila a'zolari ularni boshqaradi, garchi ular yakka mulkdorlar yoki oila bo'lmagan 
sheriklari bo'lsalar ham. 
Lyuksemburg, Birlashgan Arab Amirliklari va Kanadada tashkil etilgan biznes faoliyatining 30% 
ga yaqinini birgalikda egalik qilish va birgalikda boshqarish bilan tashkil etilgan biznes mulki tashkil etadi. 
Aksincha, ushbu shaklning 4% yoki undan kamroq qismi Koreya Respublikasi, Indoneziya, Isroil, Panama 
va Madagaskarda mavjud. 
Dunyo mamlakatlari iqtisodiyotining 48 tasida oilaviy korxonalarning o‘rtacha 57 foizi kelgusi 
besh yil ichida o‘z xodimlarining aksariyati oila a’zolari bo‘lishini kutmoqda. 
AQShda 5,5 million oilaviy biznes mavjud. Oilaviy tadbirkorlik yalpi ichki mahsulotning 57 foizini 
tashkil qiladi va ishchi kuchining 63 foizini ish bilan taʼminlaydi. Bu oilaviy korxonalarda 98 milliondan 
ortiq kishi ishlaydi. Bundan tashqari, oilaviy biznes barcha yangi ish o'rinlari yaratilishining 78 foizi uchun 
javobgar hisoblanadi3. 
Oilaviy firmalar nafaqat foyda keltiradigan o'ziga xos, raqobatbardosh qadriyatlarga ega, balkim 
Family Enterprise USA ma'lumotlariga ko'ra, oilaviy biznesning 90 foizdan ortig'i ularni oilaviy bo'lmagan 
firmalardan ajratib turadigan narsa uzoq muddatli investitsiya falsafasi, xodimlar va yetkazib beruvchilarga 
bo'lgan sadoqat va ularning jamoalariga qo'shgan hissasi deb hisoblaydi5. 

---