Obodonlashtirish va transport

3. To'g'ri burchakli sxema.
Shaharlarda XIX asrdan boshlab 
qc'llanila boshlagan. Yangi shaharlam ing strukturasini tashkil 
etadi. Bu sxemaning o'ziga xos qulayliklaridan asosan qurilislini 
tashkil etishning osonligi, shahar hududidan samarali foydalanish 
imkoniyatining oshishi va h.k (3.15-rasm).
M azkur sxemaning kamchiligi sifatida, transport harakati 
yo'lining uzoqligi deb e ’tirof etiladi.
3.13-rasm. Radial sxem a.
14-rastn. R adial-lialqasim on sxem n.
103

---

- x
X
X
I X
3 .15-rasm. T o ‘g ‘ri burchakli 
sxem a.
3.16-rasm. T o'g'ri burchakli diagonal 
sxem a.
4. T o ‘g ‘ri burchakli diagonal sxema.
Bu sxemaga asosan, 
to'g'ri 
burchaklar magistraliar bilan to'ldiriladi (3.16-rasm). 
Transport 
vositalarining 
uzoq 
masofalarga 
yurislii 
kamavib. 
vaqtdan tejaladi.
Bu sxemaning kamchiligi sifatida ko'cha-yo'l tarm og'ining 
kesishgan joylarida murakkab tugunlari hosil bo'lib, o 'z navbatida 
bu 
narsa harakatni tashkil etishga salbiy ta ’sir ko'rsatadi. 
Magistraliar oralig'ida esa qurilishni tashkil etish qivinlashadi.
5. Uchburchakli sxema.
Chiziqli (uzun) shaharlarda qo'llash 
maqsadga muvofiqdir. Transport qatnovini kamaytirish va vaqtni 
tejash maqsadida ko'cha-yo'l tarm og'i uchburchakli ko'rinishda 
loyihalanadi.
3.17-rasm.
Uchburchakli 
3.18-rasm.
kombinatsiyalashgan 
sxema. 
sxema.
6. 
Kombinatsiyalashgan 
sxema.
Yirik 
shaharlarda 
keng 
tarqalgan sxema hisoblanadi (Toshkent, Samarqand shaharlari 
uchun xos bo'lgan sxema).
7. 
Erkin sxema.
Murakkab relyefli joylarda, erkin rejaga 
asosan 
amalga oshiriladi. 
Asosan 
loyihasiz qurilgan 
kichik 
shaharlarda uchraydi.
104

---

Shaharlam ing strukturaviy tuzilishi tahlili shuni ko‘rsatadiki, 
ulam ing qaysi sxema asosida rivojlanganligi shaharlaming yangi 
yoki qadimiyligini o ‘zida aks etiinidi (3.19-rasm).

---

3.19-rasm .
Shaharlam ing strukturaviy tuzilishi O 'zbekistonning 
ba’zi shaharlari misolida: 
a) Farg'ona shahri; b) Samarqand shahri; d) N am angan shahri;
e) Termiz shahri.
3 .8 . K o 'c h a la rn in g o 'tk a z is h q o b iliy a ti
K o 'ch a yoki yo'lning o ‘tkazish qobiliyati deganda kuzatila- 
yotgan kesimdan bir soatda, bitta yo'nalish bo‘yicha o'tayotgan 
yuqori 
transport 
vositalarining 
soniga 
aytiladi. 
K o'chaning 
o'tkazish 
qobiliyati 
transport 
va 
piyodalami 
xavfsizligini 
ta’minlagan holda, kunning eng serqatnov payti uchun aniqlanadi.
K o'cha yoki yo'lning o'tkazish qobiliyati a w a h m b o r, lenralar 
soni bilan ifodalanadigan qatnov qismining kengligiga bog'liq.
Ikkita chorraha oralig'i