Obodonlashtirish va transport

Loyihaviy (qizil) gorizontallar usuli
- loyihalanayotgan relyefni 
yangi, qizil gorizontallar deb ataluvchi chiziqlarda aks ettirishdir.
Loyihalash jarayonida yer sirtiga ruxsat etilgan nishabliklar 
berish bilan relyefning yangi shakli yaratiladi.
Loyihalanayotgan relyefni qizil gorizontallarda aks ettirish 
hududning bo'Iajak relyefini oson tasaw u r qilishga imkon beradi.
Loyihaviy gorizontallar usuli
- maydon tarhi bilan vertikal 
rejalash loyihasini bitta chizm ada ko'rsatish imkoniyatini beradi, 
ya’ni ko'p sonli profillami tuzish va loyihalashga o'rin qolmaydi.
Binolarni, inshootlam i va boshqa qurilish elem entlarini, 
injenerlik qurilmalari va hududni obodonlashtirish holatlarini va 
vertikal 
rejalashtirish 
loyihalarining birgalikdagi 
tarhi 
shahar 
hududini 
o'zlashtirish, 
rejalashtirish 
va 
qurish 
masalalarini 
kom pleks ravishda yechadi.
Shaharsozlik amaliyotida loyihaviy 
gorizontallar usuli keng 
qo'llanilm oqda, jum ladan, shahar ko'chalarini loyihalashda, turar- 
joy guruhlari va m ikrorayon hududlarini loyihalashda, shaham ing 
relyefi murakkab bo'lgan joylarida injenerlik tayyorgarligi ishlarida.
Relyefni loyihalashdan maqsad, qurilayotgan hudud tarhida 
hududni o'zlashtirish talablariga javob beradigan relyefni yaratish 
uchu n unda qizil gorizontallar o'tkazishdir.
22

---

Turarjoy kvartallari 
va 
mikrorayonlarning 
vertikal 
rejasi 
masalalari quyidagilardan iborat:
•
bino 
va 
inshootlam i 
joylashtirishga 
qulay 
bo'lgan, 
joylashishi, vazifasi va kompozitsion yechimini hisobga olgan holda 
relyefni tashkil etish va maydonlami yaratish;
• 
transport 
va 
piyodalaming 
xavfsiz 
harakatlanishini 
ta ’minlovchi ichki qatnov qismlarini, piyodalar o ‘tish joylari va 
m aydonlami zaruriy ko‘ndalang va bo‘ylama nishabliklar bilan 
ta ’minlash;
• 
mikrorayon yoki kvratal hududidan eng qisqa yo'llar orqali, 
tashqi suvlarni qisqa vaqtlarda to'liq qochirishni ta ’minlash;
• 
kvartalda vertikal rejalash natijasida hamda bino va 
inshootlar, yer osti injenerlik tarmoqlari va yoMaklarni qurishda 
ortib qolgan tuproqni hudud bo'ylab maqsadli joylashtirish.
Kvartallar va mikrorayonlami vertikal rejalashtirish uchun 
dastlabki materiallar sifatida, relyefi har 0,10—0,25—0,50 m da 
kvartal yoki mikrorayon qizil chiziqlari bo ‘yicha loyihaviy belgilar 
qabul qilinadi.
Kvartal yoki mikrorayonni vertikal rejalashtirishning asosiy 
shartlaridan biri, hududni qurish va obodonlashtirish talablariga 
mos ravishda tabiiy relyefni mumkin qadar saqlash hisoblanadi. Bu 
shartga amal qilish, ko'kalamzorlashtirishda muhim ahamiyatga ega 
bo'lgan yer sirtining madaniy qatlamini saqlashga imkon yaratadi. 
Bundan tashqari, iqtisodiy nuqtayi nazardan yer ishlarini ko'p 
miqdorda bajarish, yer balansini saqlashga olib keladi.
Mikrorayon hududida tabiiy relyefdan samarali foydalanish, 
inshootlar poydevorlarini, texnik yerto'lalar, binolarning yerto'la 
xizmat xonalarini, yo'llar va yer osti tarmoqlarini qurishda ortiqcha 
to'proq massasini paydo bo'lishiga olib keladi. To'proqning bu 
massasi 
mikrorayonning 
sport 
va 
bolalar uchun 
ajratilgan 
maydonlariga joylashtirilishi mumkin.
Sathi ko'tarilgan maydonlarda tashqi suvni qochirish va bu 
maydonlami quritish ishlari oson kechadi. Ko'kalamzorlashtirilgan 
maydonlarda yer sathini sun’iy ko'tarish va bu m aydonlami zaruriy 
nishabliklar bilan ta ’minlash tashqi suvlami qochirishda qo'l keladi.
Sun’iy ravishda yaratilgan 
relyef mikrorayonning yashil 
hududlari landshaftini rejalashtirshga yordam beradi.
Kvartallar va m ikrorayonlam i vertikal rejalashtirish loyihaviy 
(qizil) gorizontallar usuli yordamida amalga oshiriladi. Bu usul
1.2.4. T u ra ijo y kva rta lla ri va m ikrorayonlarning vertikal rejasi
23

---

o'zaro balandlik belgilari bo'yicha uzviy bolangan juda ko‘p 
qurilish va obodonchilik elem entlarini (ichki qatnov qismlari va 
bort toshlari, binoga kirish joylarining belgilari, tashqi suvlami 
qochirish ariqlari, turli ahamiyatga ega bo'lgan kichik m aydorlar va 
h.k.) vertikal rejalashda qulaydir. Bu elem entlam ing balandlik 
vaziyatlari bo'yicha o'zaro uyg'unlashuvi kvartal yoki m ikrorayon­
ning mikrorelyefini tashkil etadi (1.3-rasm).
Binolami jovlashtirishda va qatnov qismlarini  tkazishda 
kvartal va m ikrorayonlam i erkin rejalashtirish vertikal rejalash 
ishlarini osonlashtiradi.
Shunday 
qilib, 
qurilishni 
erkin 
rejalashtirishda 
vertikal 
rejalashtirish m a’lum bir joylar uchun amalga oshiriladi, ya’ni 
binolar quriladigan maydonlarda, sp"ort va boshqa turdagi m aydon­
larda, qatnov qismlari va avtomobillarga ajratilgan maydonlarda.
Rejalashtirilayotgan m aydonda yer sirtining loyihaviy relyeflni 
yaratish bo'yicha 
vertikal loyihalashning bir nechta turlari mavjud 
bo'lib, ulardan eng ko'p qo'llaniladigan turi, bu konvertsimon, 
ya’ni suvni to 'rt tomonga oqizishdir. Bundan tashqari, ikki 
tom onlam a va bir tom onlam a suv qochirish turlari mavjud.
Odatda, 
maydoni 
unchalik 
katta 
bo'lm agan 
turarjoy 
guruhlarida tashqi suvlami qochirish ochiq suv qochirish tizimi 
orqali 
amalga 
oshiriladi. 
M ikrorayonlarda 
esa 
maydonning 
kattaligidan kelib chiqqan holda, kuchli yom g'ir paytlarida 
ariqlarda tirbandlik vujudga kelmasligi uchun yer osti suv 
qochirgich tizimlaridan foydalanish maqsadga muvoflqdir.
(fragment).
24

---

Turarjoy dahalari va mikrorayon ichki qatnov qismlarini 
loyihalash ruxsat etilgan bo‘ylama va ko'ndalang qiyaliklami 
inobatga olgan holda maydonni vertikal rejalashtirish jarayonida 
amalga oshiriladi (1.1-jadval).
Ichki yo'llar va maydonlarda bo‘ylama va ko‘ndalang qiyaliklari
/.