Odam va uning salomatligi 8 B. Aminov, T. Tilavov, O. Mavlonov

Odam xulq-atvorining ijtimoiy sharoitga bog‘liqligi. Odam
sezgi organlari orqali tashqi muhitning xilma-xil ko‘rinishlarini,
ta’sirini qabul qilib, ular haqida fikrlashi tufayli o‘zida tushuncha
hosil qiladi. Shuning uchun ham bolaning fikrlash qobiliyati, ongi,
xulq-atvori shakllanishida uning yashash, tarbiyalanish, o‘qish
sharoiti, atrofdagi kishilar, ota-ona, tarbiyachi, o‘qituvchilar
hamda boshqa ijtimoiy sharoit muhim o‘rin tutadi.
Hissiyot. Atrofdagi voqealarga, o‘qigan kitoblarga, tinglagan
musiqaga va leksiyaga, tomosha qilingan kinofilm yoki spektakllar-
ga, boshqalar bilan bo‘lgan muloqotga odamda turli hissiyot
(emotsiya) paydo bo‘ladi. Masalan, jiddiy o‘ylash holatlari, xur-
sandchilik yoki nafratlanish, qayg‘u yoki kulgi, yig‘lash, osoyish-
talik kabilar. Bu holatlar paydo bo‘lishida har bir odamning oliy
nerv faoliyatining xossasi muhim o‘rin tutadi. Binobarin, ma’lum
bir voqeaga bir odamda osoyishtalik, o‘ylash holati paydo bo‘lsa,
ikkinchisida bezovtalanish, qayg‘urish holati yuzaga keladi.
Hissiyot ikki xil: musbat va manfiy bo‘ladi. Musbat hissiyot —
xursandchilik, kulgi, qoniqish, yaxshi kayfiyat kabilar; manfiy
hissiyot — qayg‘urish, qo‘rqish, taajjublanish, yig‘lash kabilardir
(70- rasm).
Xotira. Ma’lumki, tashqi va ichki muhit ta’sirida markaziy nerv
sistemasida, xususan, bosh miya katta yarimsharlari po‘stlog‘ining

---

122
nerv hujayralarida, oliy nerv markazlarida qo‘zg‘alish paydo bo‘ladi.
Bu qo‘zg‘alish ma’lum vaqtdan keyin so‘nadi, lekin uning izi qoladi.
Ana shu nerv markazlarida qolgan ta’sir izi xotira deb ataladi. Demak,
xotira turli voqealarning odam ko‘rgan-kechirganlarining,
bajarilgan ishlarning ma’lum vaqt davomida eslab qolinishidir.
Xotira qisqa va uzoq muddatli bo‘ladi. Qisqa muddatli xotirada
ta’sirning izi juda oz vaqt davomida saqlanadi. Bir vaqtning o‘zida
odam yettitagacha har xil ta’sirotni qisqa muddat davomida eslab
qolishi mumkin. Masalan, ayrim so‘zlarni, raqamlarni, buyum-