Oila psixologiyasi akadem ik litsey va k asb-h u n ar

Nikon-oila munosabatlarining evolyutsiyasi
A to q li p six o lo g Z . F rey d b u d a v r n i o ‘z n a v b a tid a b a y r a m -
larga q iy o sla g a n . C h u n k i a k s a riy a t b a y r a m la r d a , b o s h q a k u n -
lari ta q iq la n g a n d ey a rli b a r c h a n a r s a g a ru x sa t b e r ila d i. B u
b a y ra m la rd a h e c h n im a b ila n c h e k la n m a g a n , j o ‘s h q in j i n s iy
m u lo q o tla r a m a lg a o sh irilg an .

---

S h u n d a y q ilib , q is q a m u d d a tli e stru s y u z a g a k e lg a n , b iro q
e n d i b u e s ta is b io lo g ik s a b a b la r b ila n e m a s , 
ijtim o iy s a b a b ia r 
b ila n b o g ‘liq b o ‘lg a n . 
B u v a q tla rd a h a li n a n ik o h va n a o ila
m a v jû d b o ‘lgan.
0 ‘z n a v b a tid a t a b u l a r k e y in c h a lik n ik o h n in g ilk tu rla rid a n
b o ‘lm is h e k z o g a m n ik o h la r n i y u z a g a k e ltir a d i (e k z o g a m
n ik o h — u ru g ‘la ra ro , q a b ila la r a ro n ik o h ). C h u n k i ta b u la r fa q a t 
o ‘z u ru g ‘i u c h u n g in a ta a llu q li b o ‘lib , u n d a q o n - q a r in d o s h la r
o ‘r ta s id a jin s iy m u l o q o t ta q iq la n g a n , b o s h q a q a b ila y o k i u ru g ‘ 
a ’z o la rig a e sa ta a llu q li b o ‘lm ag an . S h u n in g u c h u n e rk a k la rg a
q a y e rd a d ir, o v lo q jo y d a b o s h q a u ru g ‘g a m a n s u b b o ‘lg an a y o ln i 
u c h r a tib q o lib , u n d a n s h a h v o n iy o b y e k t sifa tid a fo y d a la n ish i 
m u m k in b o ‘lg an . M a b o d o e rk a k la r u z o q m u d d a t q is h lo q x o ‘j a -
lik ish la ri b ila n b a n d b o ‘lg a n v a q tla rid a b i r o n - b i r b e g o n a e rk a k
b ila n a y o lla r h a m b u is h n i q ilish g an . T a b u d a v o m e ta y o tg a n
d a v r d a b ir u ru g ‘ e rk a g i o ‘z a y o lla rid a n u z o q d a , o ‘z k u lb a sid a
b o s h q a u ru g kg a m a n s u b a y o ln i saqlashi m u m k in b o ‘lgan.
K e y in c h a lik b u ta s o d ifiy a lo q a la r q a b ila q o id a la r id a o d a tiy , 
z a ru riy , k o ‘z d a tu tilg a n o d a tla rg a a y la n ib b o rd i. B u o ‘rin d a
o d a m la r g a , b u « b o s h q a u r u g ‘dagilar» b ila n b o ‘lg an a lo q a la rd a n
t u g ‘ilg a n n a s lla r n i s b a t a n b o ‘y d o r, b a q u v v a t a b jir e k a n lig i 
s e z ilib b o rd i. B u a y n a n h o zirg i z a m o n o d a m i g o m o s a p ie n s
s h a k lla n a b o s h la g a n d a v r g a , ta x m in a n b u n d a n 4 2 —45 m in g y il- 
la r m u q a d d a m g a t o ‘g ‘ri k e la d i.
S h u n d a y q ilib e n d o g a m iy a
( f a q a t b i r u r u g k v a k illa ri 
o ‘rta sid a g i jin s iy a l o q a ) d a n , ag o m iy a, y a ’n i jin s iy m u n o s a b a tla r n - 
in g v a q ti n c h a li k t a q i q l a n i s h i o rq a li e k z o g a m iy a ( tu r li q a b ila
v a k illa ri o ‘rta sid a g i m u n t a z a m jin siy a lo q a ) y u z a g a keldi. B u n d a n
n ik o h n in g g u ru h li n ik o h (д у а л ь н о р о д о в о й ) tu r i y u z a g a kelgan. 
G u r u h li n ik o h d a b i r u r u g ‘ e rk a k la ri b o s h q a u r u g ‘n in g b a r c h a ay - 
o lla ri u c h u n e r v a a k s in c h a ik k in c h i u ru g ‘n in g e rk a k la ri b irin c h i 
u r u g 1 a y o lla rin in g e r la ri h iso b la n g a n .
G u r u h li n i k o h n in g y u z a g a kelishi q a y ta n g a n ik o h ju ftla ri 
d o ir a s in i m a ’lu m b ir g u r u h a ’zo lari b ila n g in a c h e g a ra la b , b ir- 
m u n c h a , q is q a rtira d i.
B u n d a y h o lla r d a b o s h q a u ru g ‘d ag i « erk ak » b u q ab ila g a
f a q a t b itta m a q s a d d a , « n ik o h » m a q s a d id a g in a k e la r e d i, o ‘zlari 
e s a o n a o ila la rid a y a s h a rd i va ish la sh a rd i, 
u la r o ‘z la rin in g
« x o tin » la ri y a s h a y d ig a n o ila d a h ec h q a n d a y h u q u q q a eg a e m a s 
e d ila r.
G u r u h li n ik o h ik k i u r u g kn in g n ik o h a lo q a la rid a n ib o rat

---

b o ‘lg a n — n ik o h m u n o s a b a tla r in in g b irin c h i sh ak li b o ‘lg a n . 
A lb a tta , b u n d a y u r u g ‘la rn i h a li m o d d i y n e ’m a t l a r i s h l a b
c h iq is h e m a s , b a lk i b o la la m i d u n y o g a k e itirish g in a b o g ‘Iab t u r -
g an . 
Ish la b c h iq a rish v a b o la la r n i d u n y o g a k e ltirish m u n o -
s a b a tla ri b ir-b irid a n ajratib q o ‘y ilg a n ed i. Jin siy a lo q a la r e s a
fa q a t b ir - b ir la r i b ila n m u lk iy is h la b c h iq a r is h is h la ri b i l a n
b o g ‘la n m a g a n o d a m la r o ‘r ta s id a g in a m a v ju d b o ‘lgan.
G u r u h li n ik o h shaxsiy n ik o h b o ‘Im a g a n , y a ’n i u n d a b i r o n -
b ir d o im iy « er-x o tin lik » ju ftla ri m a v ju d b o ‘lm a g a n . H a r b i r
a y o ln in g n ik o h ju fti a y n a n k im b o ‘lis h lig i u ru g ‘ t o m o n id a n b e l -
g ila n m a g a n , b u fa q a t o d a m la rn in g x o lis x o h ish la ri, is ta k la r in in g
n a m o y o n b o ‘lish i b o ‘lgan xolo s. U r u g ‘ fa q a t z o ‘ra v o n lik , m a j -
b u rla sh h o lla ri k u z a tilg a n d a g in a a r a la s h is h i m u m k in b o ‘lg a n , 
y a ’n i h a r b ir in d iv id g a o ‘zi q a n d a y x o h la s a , s h u n d a y y o ‘l t u t i s h
h u q u q i t a ’m in la n g a n . B u nday m u n o s a b a tla m i h o z irg i z a m o n
tili b ila n « n ik o h » , d eb a ta sh m u s h k u l , c h u n k i b u n d a y m u n o -
s a b a tla r ju f t l a r d a n n a h u q u q , n a m a jb u riy a t v a n a o ‘z a r o
m a s ’u liy a tn i ta la b q ilgan. S h u n in g d e k , o ila d eb a ta s h m u m k in
b o ‘lg a n , b o la la r n i b o q ish va ta r b iy a la s h b ila n b o g ‘liq b o ‘lg a n
a lo h id a b ir m u h a b b a t h a m b o ‘lm a g a n .
T a b iiy k i, g u ru h li n ik o h d a u y o k i b u b o la n in g o ta s i k i m
e k a n lig in i a n iq la s h m u sh k u l b o ‘lg a n , s h u n in g u c h u n b o l a l a r -
n in g k e lib c h iq is h i fa q a t o n a t o m o n i d a n g i n a h i s o b l a n g a n . 
U ru g ‘n i fa q a t ay o lg a tegishli to m o n i t a n o lin g a n . B o la la r f a q a t 
o ‘z o n a s in ig in a b ilg an lar. U la m in g s in g illa ri, s in g illa rin in g b o -
la la r i, t u g ‘is h g a n a k a - u k a la r i v a b o s h q a q a r in d o s h l a r o n a
u ru g ‘in i ta s h k il q ilg an .
G u r u h li n ik o h n in g m o d d iy a s o s i b o ‘lib a so sa n u y x o ‘j a l i g i-
ni y u ritish h is o b la n g a n , c h u n k i b u v a q tg a k elib o v c h ilik h a m -
m a v a q t h a m u r u g ‘ eh tiy o jin i q o n d i r a o lm a y q o lg a n . B u d a v r d a
ay o l u y x o ‘ja lik ish lari bilan b o g ‘liq b o ‘lg a n b a r c h a is h la m i b a -
ja rg a n va sh u b ila n b o g ‘liq h o ld a u r u g ‘ a ’z o la ri o ‘r ta s id a o ‘z ig a
xos h u rm a tg a eg a b o ‘lgan, u r u g ‘ o q s o q o lla ri k e n g a s h id a e ’t i -
b o rli o ‘r in e g a lla g a n . M a tria rx a t ( o n a lik ) d a v ri b ir n e c h a o ‘n
m in g y illa r d a v o m etg an .
K e y in c h a lik g u ru h li n ik o h d o ir a s id a o ‘z a ro m a y lla r z a m i n i d a
y e ta r lic h a d o im iy ju f tla r s h a k lla n a b o s h la d i. 
B u n d a n p a y d o
b o ‘lgan ju flli n ik o h d a s ta w a l b i r e r k a k d o im o fa q a t b itta a y o l 
b ila n y a s h a s h lig in i b ild ir m a g a n . E r k a k k is h i b i r n e c h a a y o l
b ila n b o 'lis h i m u m k in b o ‘lgan, x u d d i s h u n in g d e k a y o l h a m b i r
n e c h a e r k a k b ila n m u n o s a b a td a b o ‘lg a n . A n iq r o g ‘i, b u n d a y
2 — O ila p six o lo g iy asi
33

---

n i k o h n i ju ftli n ik o h e m a s , b a lk i ib tid o iy - e g a lita r , y a ’n i te n g
h u q u q li n ik o h d e y ish t o ‘g ‘r iro q b o la d i. T a b iiy k i, u r u g ‘n in g b ir- 
m u n c h a b o o b ro 1 a ’z o la r i b ir n e c h a ayolg a e g a boM ishi m u m k in
b o ‘lg a n . Bu d a v rg a k e lib k o ‘p erlilik k a m ro q u c h r a g a n .
B u n d a y ju ft n i k o h l a r ta x m in a n b u n d a n 2 5 — 24 m in g y illa r 
m u q a d d a m u ru g ‘ ic h i d a x o ‘ja lik va iq îiso d iy m u n o s a b a tla rn in g
y a n g i sh a k lla rig a o ‘t is h b ila n xususiy m u lk c h ilik n in g y u z a g a k e - 
lish i b ila n b o g ‘liq b o ‘lg a n . B u y o ‘ld a q o ‘y ilg a n b irin c h i q a d a m
« so v g ‘a a y irb o sh la sh » d e b a ta lg a n o d a t b o ‘lg an .
D e h q o n c h ilik
v a
c h o r v a c h ilik n in g
r iv o jla n is h i 
b ila n
u r u g ‘n in g , q a b ila n in g h a r b ir a ’zosi m e h n a ti m a h su ld o rlig i 
se z ila rli d a ra ja d a o r tg a n v a b u o rtiq c h a is te ’m o l m a h s u lo tla ri- 
n in g y u za g a k e lish ig a o lib k elgan. H a r b ir is h c h i o ‘zi y a ra tg a n
m a h s u lo tn i q a b ila n in g « u m u m iy q o z o n ig a » ta sh la y d ig a n es- 
k ic h a ta q s im o t s h a k li e n d i ish lab c h iq a r is h n in g y a n a d a riv oj- 
la n is h ig a t o ‘s q in lik q ila b o s h la d i (c h u n k i b u q a b ila n in g n o p o k , 
d a n g a s a a ’z o la r in i h a m ish lab c h iq is h fa o liy a tid a n ja z o s iz
q u tu lib q o lish lig ig a o lib kelg an ). S h u n in g u c h u n q a b ila o r ­
ti q c h a m a h s u lo tn i m a ’lu m b ir qism in i q a b ila m u lk ig a o ‘z in in g
a b jirlig i, c h a q q o n lig i, is h la b c h iq a rish fa o liy a tid a k o ‘p ro q m u - 
v a ffa q iy a tla rg a e r is h g a n lig i b ila n fa rq la n ib tu r g a n a ’z o la rig a
« m u k o fo t» t a r i q a s i d a ta q s im la s h g a ru x s a t b e r is h g a m a jb u r
b o ‘lg a n . H a m m a g a t e n g ta q s im la s h b ila n b irg a a s ta - s e k in
o d a m n in g im k o n iy a tig a , u n in g q a b ila m u lk ig a q o ‘s h a y o tg a n
u lu s h i m iq d o rig a q a r a b « m e h n a t haqi» ta q s im la n a b o sh la n g a n .
A g a r te n g t a q s im la n is h d a ja m o a m a h s u lo tid a n u lu s h olish 
« h u q u q i» m a z k u r u r u g ‘g a taallu q lilig ig a q a r a b b e rilg a n b o ‘lsa 
(ja m o a m u lk ig a q a n c h a h issa q o ‘s h g a n id a n q a t ’i n a z a r) , e n d i 
b u
« h u q u q » m a h s u lo t y a ra tish d a g i is h tiro k ig a a so s la n a d ig a n
b o l d i .
U r u g ‘n in g a y r im a ’z o la r id a o r tiq c h a m a h s u lo t, sh ax siy
m u lk n in g p a y d o b o ‘lis h i, o ila n in g sh a k lla n ish i to m o n q o ‘y ilgan
y a n g i q a d a m b o ‘lg a n « so v g ‘a a y irb o sh lash » n i y u za g a k eltird i. 
H rk a k kishi b o s h q a u r u g ‘d a g i «o‘z ayoliga» « m u k o fo tin i» sov g‘a 
q ilg a n , s h u n in g d e k a y o l h a m o ‘z in ik in i u n g a b e rg a n . T o k i u la r 
o ‘r ta s id a sovg‘a a y ir b o s h la s h d avom e ta r e k a n , e rk a k b ila n ayoi 
o ‘rta sid a g i jin s iy a l o q a h a m d av o m e ta v e rg a n . S o vg‘a a y irb o s h - 
la s h n in g t o ‘x ta tilish i e s a u la r o ‘rtasid ag i a lo q a n in g h a m tu -
g a s h in i b ild irg a n . S h u n d a y qilib, n ik o h n in g y a n a b ir tu ri in d i- 
v id u a l ju ft n ik o h y u z a g a k elgan.
B u n d a a y o ln i o ‘z in in g q o n d o sh q a rin d o s h la r i, y a 'n i o ‘z

---

u ru g ‘i e rk a k la ri b ila n ten g ta q s im la s h m u n o s a b a tla r i, b o s h q a
u ru g ‘d agi e r k a k la r b ila n esa s o v g ka a y irb o s h la s h m u n o s a b a tla r i 
b o g ‘lab tu rg a n .
S h u n i a y tib o ‘tish jo iz k i, ju f tli o ila n in g y u za g a k e lis h i, 
b o s h id a n o q u n i o kz u ru g ‘iga q a r s h i q o ‘y is h n i va o n a lik u r u g ‘i 
a s o s la rin in g b u z ilish ig a olib k e lis h in i b ild irg a n . Y a ’n i e r k a k
k ish i o ‘z m u k o fo tin i b o sh q a u r u g 'd a g i 
« o ‘z ay oli» v a u n i n g
b o la la rig a q a n c h a lik k o ‘p b e rs a , 
u n in g o ‘z o n a lik u r u g 'ig a
s h u n c h a lik k a m u lu sh qolgan.
B iro q «er» hali « x o tin n in g » v a u n in g b o la la rin in g y a g o n a
b o q u v c h isi b o ‘lm a g a n . Juftli o ila la r n i y a n a d a a s o sliro q b o ‘lish i 
u c h u n so v g ka a y irb o sh la sh n o a d e k v a t b o 'lis h i k e ra k e d i, y a ’n i 
e r -x o tin ig a , x o tin eriga b e rg a n g a q a r a g a n d a k o kp ro q b e r is h i 
lo z im e d i, s h u n d a y qilib u (e r) x o ti n n in g b o la la rin i b o q u v c h is i 
b o ‘lib q o lis h i, so v g ‘a a y irb o sh la sh m u n o s a b a tla r i b o q u v c h ilik
m u n o s a b a tla rig a aylan ish i lo z im e d i. S h u b ila n b irg a e r k a k n i 
x o tin va u n in g b o la la ri bilan a lo q a s i m u n ta z a m va u z o q m u d -
d a tli b o ‘lib b o rd i. 
N ih o y a t ( д у а л ь н о р о д о в о й ) q a b ila la r a r o
n ik o h z a m in id a d o im iy o ‘rin o ig a n x o kja lik b irligi — j a m o a
tash k il to p d i, u n g a e rla r o ‘z x o tin la r i v a u la rn in g b o la la ri b ila n
kird i. 
E rk a k la r o ‘z sin g illa rid a n , a y o lla r e sa m o s ra v is h d a o ‘z 
a k a -u k a la r id a n ajra lish d i. Y an g i iq tis o d iy x o ‘ja lik b irlig i y o k i 
o ila n in g y a n a b ir tu ri — ju ft o ila y u z a g a k e ld i, u n g a , a s o s a n e r , 
x o tin va u n in g b o la la ri kirdi.
E n d i n ik o h o kziga x o tin n in g b o la la r in i ta rb iy a la s h v a b o -
q ish n i t a ’m in la s h n i m aqsad q ilib q o 'y g a n e rk a k va a y o ln in g i t -
tifo q ig a a y la n d i. B u n in g u c h u n e r - x o t i n n i n g h a r b ir i o 4z 
u ru g kid a n o ig a n u lu sh id an , m a h s u lo tid a n fo y d a la n ish g a n . J u f t
n ik o h n in g y u z a g a kelishi b ila n j u f t l a r o 'r ta s id a g i jin s iy m u n o -
sa b a tla r n a f a q a t sh u n c h a k i a x lo q iy m e ’y o rla r b ila n b o s h q a r i-
lad ig an d o ira la rg a , balki, ijtim o iy -iq tis o d iy d o ira g a (r a m k a g a )
kiriiild i.
Ç)
/ O ila n i ib tid o iy ja m o a tu z u m i d a v rid a g i riv o jla n is h in in g
/ ^ l i i in ü m iy k o ‘rin is h la ri asosan n ik o h ris h ta la r in i m u s ta h k a m la s h
sari b o rib , n ik o h g a c h a va n ik o h d a n ta s h q a rid a g i a l o q a la r n i 
c h e g a ra la b b o rg a n . M asa la n , Y a n g i G v in e y a d a g i p a p a u s la r d a
n ik o h m u sta h k a m lig in i ta ’m in lo v c h i s h u n d a y iq tis o d iy v o s ita -
la rd a n b iri b o ‘lib kelin u c h u n t o kIa n a d ig a n t o klo v la r(q a lin ) x iz -
m a t q ilg a n . E r x o tin in i, u n i n g b e v a fo lig i u c h u n j a z o l a s h
h u q u q in i o ig a n , s h u n in g d e k y e tk a z ilg a n « ax lo q iy z iy o n u c h u n »
u n in g o ky n a s h id a n m o d d iy ra g ‘b a t h a m ta la b q ilish i m u m k in

---

boM gan. (A lb a tta , b u e r k a k n i shu x o tin n in g b o la la rin i b o q is h d a
fa q a t u n in g e ri boM ganligi u c h u n g in a is h tiro k e tis h g a m ajb urligi 
b ila n bogMiq boM gan. 
S h u b o la la m i o n a s in in g eri — o ta d eb
a ta lg a n , b u o ‘r in d a b io lo g ik n u q tay i n a z a r d a n u h a q iq a ta n h a m
s h u b o la la rn in g o ta s i b o ‘lm asligi m u m k in . H a li u v a q tla rd a b i­
o lo g ik q a rin d o s h lik a h a m iy a tg a ega b o ‘lm a g a n .
X u su siy m u lk c h ilik n in g yuzaga k elish i v a m u s ta h k a m la - 
n is h i b ila n s in fiy m u n o s a b a t l a r s h a k lla n a b o r g a n , b u e sa
n ik o h n in g h o z irg i z a m o n shakli — m o n o g a m iy a n in g s h a k lla - 
n is h ig a aso s boM gan. M o n o g a m o ila va m o n o g a m n ik o h o ‘z i- 
n in g klassik s h a k lid a f a q a t sinfîylik ja m iy a tin in g y etilish i b ila n
ta s d iq la n a b o rg a n .
X u su siy m u l k c h ilik n in g yuzaga k e lish i b ir o d a m ish lab
c h iq a r is h v o s ita la rin in g t o ‘la yoki b o s h q a r u v c h i egasi boMib 
q o lis h in i, b o s h q a o d a m e s a u la rd a n b u tu n la y m a h ru m boM ish- 
lig in i y o k i x u su siy m u lk eg a si tobe boM ishligini b ild ira d i. A gar 
a w a l i d a ijtim o iy ( j a m o a ) m a h su lo tin i o lish u c h u n fa q a t shu 
ja m o a n in g a ’zo si b o M ish g in a kifoya boMsa, k e y in c h a lik b u n in g
u c h u n o d a m n in g ijtim o iy (ja m o a ) m e h n a tid a g i h a q iq iy is h tiro - 
ki ta la b q ilin d i, s o ‘n g e s a n a fa q a t ja m o a g a a ’z o lik va n a
m e h n a t , b a lk i a y n a n is h la b c h iq a ris h v o s ita la r ig a , x u su siy
m u lk k a eg a lik j a m iy a td a ish lab c h iq ilg a n m a h s u lo tn i ta q s im - 
la s h g a aso s boMib q o ld i.
T e n g ta q s im la s h v a m e h n a tig a y a ra s h a ta q s im la s h o ‘rn ig a 
x u s u s iy m u lk k a e g a lig ig a q a ra b ta q s im la s h y u z a g a k e ld i. 
M e h n a tn i n g o ‘z i, o ‘z - o ‘z ic h a ja m o a t o m o n i d a n y a ra tilg a n
m a h s u lo td a n u lu s h o lis h g a h u q u q b e ro lm a y q o ld i. Q u i o ‘zi 
y a r a tg a n m a h s u lo tn in g a rz im a g a n q ism in i o lis h h u q u q ig a h a m
e g a boM m agan, c h u n k i u n in g o ‘zi h a m ( b u tu n borligM cha, h a t- 
to u n in g h a y o ti h a m ) t o ‘la lig ic h a xususiy m u lk eg asig a, q u ld o r- 
g a te g ish li boM gan. B u ja m iy a t m iq y o sid a , o ila m iq y o sid a h a m
s h u n g a o 'x s h a s h o ‘z g a r is h la r ro ‘y b erg an . X u su siy m u lk c h ilik - 
k a , sin fîy lik ja m iy a tig a o ‘tis h b ilan , te n g ta q s im la n is h n in g b u ­
tu n la y y o ‘q o lish i b ila n b o la la m i b o q ish , ta rb iy a la s h m ajb u riy ati 
b u tu n la y o ila z im m a s ig a y u k latila d i. B u n d a e r fa q a t ish lab
c h iq a r is h v o s ita la rin in g e g a si, m u lk d o ri boM ganligi u c h u n g in a
b o q u v c h i h is o b la n a d i. B u o ‘rin d a u m e h n a td a ish tiro k etish i 
y o k i is h tiro k e tm a s lig i h e c h q a n d a y a h a m iy a tg a eg a boM m agan. 
A y o l e s a fa q a t x u s u s iy m u lk egasi b oM m aganligi u c h u n b o ­
q u v c h i ro lid a m a v ju d boM gan. U n in g m e h n a td a ish tiro k etish i 
( h a t t o o ila d a g i b a r c h a m o d d iy b o y lik la r fa q a t u n in g m e h n a ti

---

e v a z ig a y a r a tilg a n b o i s a d a ) h e c h q a n d a y ro i o ‘y n a m a y d i. 
S h u n d a y q ilib , sin fiy lik ja m iy a tid a e r - x o t i n o ‘rta sid a g i a lo q a la r
a so sid a u la rn in g _ ish lab c h iq a ris h v o s ita la rig a b o ‘lgan m u n o -
sa b a tla ri y o ta d i. 
j
A g a r h a tto - ijtim o iy ta q sim o t b o ‘y ic h a k e la y o tg a n m a h s u -
lo tn in g h a m m a s i x o tin to m o n id a n y a r a tilg a n b o ‘lsa h a m , a g a r
h a tto e r x o tin n i e m a s , balki x o tin e r n i t a ’m in la y d ig a n b o ‘lsa 
h a m x u su siy m u lk egasi b o ‘lib e r h is o b la n g a n , a y n a n u b o -
q u v c h i h iso b la n g a n . S h u n d a y q ilib , b u d a v rg a k elib x o tin q u i 
ro lin i b a ja r is h g a tu s h ib q o lg a n . A y o ll a r k o ‘p la b f u q a r o lik
h u q u q la rid a n m a h ru m e tilg a n , u q o n u n o ld id a h a m o ‘z e ri b i­
la n te n g b o ‘lm a g a n . Q u ld o rlik v a fé o d a l ja m iy a tla r d a fa q a t 
e rk a k la rg in a b e v o s ita ijtim o iy -iq tis o d iy is h la b c h iq a rish m u n o -
sa b a tla ri tiz m ig a k irish g an . A y o lla r e s a b u tiz im la r b ila n fa q a t 
o ‘z e rla ri v o sita c h ilig i o rq a lig in a a lo q a d a b o ‘lg an .
S h u b ila n b irg a erg a oila u c h u n b a r c h a m a jb u riy a t, b a r c h a
m a s ’u liy a t y u k la tilg a n . E r q o n u n iy ta r t ib d a o ila n i b a r c h a a ’z o -
la rin in g , o ‘z f a r z a n d la r in in g x o ‘j a y i n i d e b e ’io n q i lin g a n . 
Q o n d o s h lik n i o n a lik c h iz iq la ri b o ‘y i c h a h is o b la s h m u m k in
boM m ay q o lg a n , u n in g o ‘m ig a q a r in d o s h - u r u g ‘c h ilik n i o ta lik
c h iz ig ‘i, s h a ja r a s i b o ‘y ic h a
h is o b la b
k e lin g a n . 
M a s a la n , 
N a p a le o n k o d e k s id a ju m la d a n , o ta s i k im lig id a n q a t ’i n a z a r
« n ik o h d a u ru g ‘la n g a n b o la n in g o ta s i e r h is o b la n a d i» , — d e b
t a ’k id la n g a n . B u e rk a k n i o ‘z in in g b io lo g ik jih a td a n h a m o t a -
lik n in g ish o n c h lilig in i t a ’m in la sh g a o ‘z x o tin in i b e g o n a e r k a k
b ila n a lo q a g a k irish ish e h tim o lin i b a r t a r a f e tis h g a in tilis h la rin i 
tu g ‘d ird i. X o tin d a n v afo d o rlik n i ta la b q ilis h h a m , k e lin d a n if- 
fa tlilik n i ta la b q ilish h a m s h u n d a n k e lib c h iq q a n . H a tto e r
k o 'p in c h a x iy o n a t u stid a tu tib o lin g a n x o tin in i oM dirish u c h u n
q o n u n iy h u q u q q a h a m ega b o ‘lg an . M a s a la n , F ra n siy a d a X I X
a s r n in g o ‘r t a l a r id a h a m x o tin n in g e r ig a x iy o n a t q ilg a n lig i 
u c h u n u n g a 3 o y d a n 2 y ilg ach a q a m o q ja z o s i b e lg ila n g a n . B u
ta la b la r (m o n o g a m iy a n in g b u tu ri) a s lid a fa q a t a y o lla r u c h u n
ta rq a tilg a n . A yol k ish i u c h u n jin o y a t d e b h is o b la n g a n va j i d d iy
o q ib a tla rg a (h u q u q iy va ijtim o iy ) o lib k e lu v c h i x a tti- h a r a k a t 
(m a s a la n , tu r m u s h o ‘rto g ‘iga x iy o n a t q ilis h ) , e rk a k u c h u n ,
q a n d a y d ir o b r o ‘ y o k i ju d a y o m o n b a h o l a n g a n d a u n c h a l i k
a h a m iy a tli b o M m agan, faxr b ila n «o sib y u ris h » m u m k in b o ‘lg a n
ax lo q iy d o g ‘d e k h iso b lan g an .

---