Oila psixologiyasi akadem ik litsey va k asb-h u n ar


Download 10.87 Kb.
Pdf ko'rish
bet8/72
Sana08.11.2023
Hajmi10.87 Kb.
#1756346
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   72
Bog'liq
46-Oila-psixalogiyasi-2008-y-Oquv-qollanma

Yusuf 
X os 
Hojib 
o ‘z in in g « Q u ta d g ‘u bilig » — « S a o d a tg a b o s h lo v c h i b ilim » — 
k ito b id a v a u n d a n k e y in g i q a to r a s a rla rid a o ‘z in in g a x lo q h a m -
d a h a y o tg a o id q a r a s h la r in i b a y o n e ta d i.
I n s o n f a q a t j a m i y a t d a g i n a k a m o lo tg a y e tis h i m u m k in 
m u lo q o t v a i j ti m o iy - f o y d a li m e h n a t u n i n g riv o jla n is h i v a 
y a s h a s h in in g m e z o n id ir , d e b h iso b la y d i. « B o sh q a o d a m la rg a
fo y d a si te g m a y d ig a n in s o n — o ‘lik d ir» , — d e b y o z a d i u. 
/ 0 ‘s h a a s a r , 5 2 9 - b e t / . O d a m k im b o 'I is h id a n q a t ’i n a z a r, 
s h o h m i, g a d o m i , a v v a lo , in s o n iy b o ‘Iish i k e ra k , c h u n k i 
« d u n y o d a o ‘lm a s b o ‘lib , fa q a t in s o n iy lik q o la d i» , 
«Y axshi 
a x lo q iy f a z i l a t ia r g a e g a k ish i — h a r q a n d a y q im m a tb a x o
d u rla r d a n h a m q im m a tlid ir» .
S h o im in g fik r ic h a , fa rz a n d k o ‘rish v a u n g a ta rb iy a b e rish
h a r b ir in s o n u c h u n b u y u k b a x td ir, u la rs iz h a y o tn in g m a ’n o s i 
y o ‘q . L e k in b u n a r s a o ta - o n a g a ju d a k a tta m a s ’u liy a t y u k la y d i- 
k i, u n in g u d d a s i d a n c h iq m o q , 
h a r b ir o t a - o n a u c h u n h a m
fa rz , h a m q a r z d ir . S h u n in g u c h u n h a m Y u s u f X o s X o jib o ilav iy
ta rb iy a n i b o la a x lo q iy ta ra q q iy o tin in g a s o si, 
d eb h iso b lag an : 
«A gap b o la n in g x u lq i y o m o n b o ‘lsa, b u n d a b o la n in g aybi y o ‘q , 
h a m m a a y b — o ta s id a » . S h u n in g u c h u n h a m o ta - o n a , a y n iq s a , 
o ta b u n g a k a tta e ’t i b o r b e r m o g ‘i lo z im .
M a ’lu m k i, s o ‘fiz m in so n iy m u h a b b a t, sevgini in k o r e tib , 
fa q a t O llo h g a n is b a ta n sevgi v a m u h a b b a tn in g g in a b o rlig in i


e ’t i r o f e tg a n . B u n d a n farqli o ‘l a r o q , Y u s u f X o s H o jib , o d a m l a r
o ‘rta sid a g i s e v g i-m u h a b b a tn i t a r a n n u m e tg a n . U se v g in i o ila v iy
b a x t v a ijtim o iy m u v a ffa q iy a tla rn in g g a ro v i, d e b h is o b la g a n . 
«Y igit u y la n m a s d a n avval k e l i n n i n g k im lig in i, u n i n g k e lib
c h iq is h i, x a ra k te ri va x u iq -a tv o rin i b ilish i k erak » , — d e y d i u. 
U n in g a x lo q iy d id ak tik asi 0 ‘r t a O siy o d a g i ilg‘o r f ik r la r n in g
ta ra q q iy o tig a k a tta hissa q o ‘s h g a n , s h u n in g u c h u n h a m u n i n g
q a r a s h la r i m u s u lm o n x a lq la ri o ‘r t a s i d a k e n g t a r q a l g a n v a 
k o ‘p g in a sh o v -sh u v la rg a sabab b o ‘lg a n .
K a y k o v u s U n s u ru lm a o n i — 6 3 y o s h id a o ‘g ‘lig a a t a b
« Q O B U S N O M A » yozib, u n d a o ‘z in in g b o la ta rb iy a s i, o ila v iy
h a y o t, 
s h a x s k a m o lo ti m a s a la la r in i b a y o n e td i. K ito b d a g i 
aso siy g ‘o y a — y o s h la m i o ta - o n a n i h u r m a t q itish g a , e ’z o z la s h -
g a c h a q ir is h d ir . U n in g b u b o r a d a g i fik rla ri p a n d n o m a n i n g
« O ta - o n a h a q q in i b ilm o q z ik rid a » b o b id a b a y o n e tilg a n : « H a r
b ir fa rz a n d k i, o q il va d o n o b o ‘lsa , o t a - o n a , m e h r - m u h a b b a t i -
ni a d o e tm a k d in b o sh to rtm a g a y » . U b u b o ra d a « N im a e k s a n g , 
sh u n i o ‘ra sa n » d e g a n m a q o ln i is h la tib , u o ila d a b o la ta r b i y a s i -
n in g q o ‘y ilis h i a n a sh u m u h i m
m a q o l a s o s id a q u r i l s a ,
m a q sa d g a m u v o fiq b o ‘ladi, d e b h is o b la y d i.
M a ’lu m k i, « Q O B U S N O M A » ta rb iy a b o ra s id a s h u n c h a li k
n o d i r a s a r la r d a n h is o b la n a d ik i, u n i m a s h h u r h i n d m a s a l i
« K a lila v a D im n a » , N o s ir X is ra v n in g « S a o d a tn o m a » , A h m a d
Y u g n a k iy n in g
« X ib a t 
ul 
x a q o n i q » , 
A lis h e r 
N a v o i y n i n g
« M a h b u b ul q u lu b » , «V aqfiya» k a b i a s a r la r q a to rid a k o ‘r a d ila r . 
U n d a g i fik rla r v a k o ‘r s a tm a la r o t a - o n a l a r u c h u n , 
a y n i q s a
o ‘s m ir v a o ‘sp irin lik yo sh id ag i y ig it- q iz la rn i ta r b iy a la n is h id a
m u h im d a s tu rd ir.
T u rm u s h m a d a n iy a ti, o d o b - a x lo q , s e v g i-m u h a b b a t b o r a s i ­
d a o ‘zig a x o s q a y ta rilm a s f ik rla r s o h ib i b u y u k b o b o k a lo n im iz
A lis h e r N a v o iy n in g « M a h b u b u l- q u lu b » y o k i « Q a lb l a r n i n g
sevgisi» d e b n o m q o ‘yilishi b e jiz e m a s . C h u n k i b u a s a r d a
N a v o iy in s o n la rg a qalbidagi e n g k e ra k li o ‘g itla rin i b a y o n e t i b , 
u la rn i tu rm u s h d a g i, oilaviy h a y o td a g i tu rli h o d is a la r v a v a z iy a t -
la rd a n c h iq is h g a im k o n b e ru v c h i y a x s h i fa z ila tla r, u la r n i t a r -
b iy alash m a s a la la rig a d iq q a tn i q a r a ta d i. R iso la n in g « U y la n is h
va x o tin la r t o ‘g ‘risida» b o b id a u u y la n is h va u n in g fo y d a s i, 
o ilav iy m u n o s a b a tla r h a q id a d u r d o n a fik rla rn i b a y o n e t a d i ,
U n d a a s o s a n in s o n iy a t d u n y o s id a m a v ju d b o ‘lg an 3 xil s e v g i- 
n in g n a q a d a r g o 'z a l, tabiiy v a in s o n iy a t ta ra q q iy o ti u c h u n
z a ru rlig in i z ik r q ila d i. In so n iy sev g i, c h in m u h a b b a t, ik k i xil —


j i n s n in g tu r m u s h d a b a r k a m o llik kasb e tis h i k a b i g ‘o y a la rn i 
t a r a n n u m e tg a n b u n o d i r a s a r b u g u n g i d a v rim iz u c h u n h a m
g ‘o y a t g ‘im m a tlid ir. N a v o iy ayol k ish in in g o ila d a g i o ‘rniga 
q u y id a g ic h a t o ‘x ta la d i:
« Y axshi x o tin — o ila n in g d avlati va b a x ti. U y n in g o z o d a li- 
g i, u y e g a s in in g x o t i r j a m v a o so y is h ta lig i u n d a n , 
h u s n li 
b o ‘lsa — k o ‘ngil y o z ig ki, x u s h m u o m a la b o ‘lsa — j o n o z ig ld ir . 
O q ila b o ‘lsa, r o ‘z g ‘o r d a ta rtib - in tiz o m b o ‘la d i, a s b o b - a n jo m la r 
s a r a n jo m tu ra d i. K ish i b u k a b i ju fti h alo l b ila n q o v u sh sa , a g a r 
b u n d a y b a x tg a e r is h s a , g ‘a m va k u lfa td a s ird o s h g a , o s h k o r va 
p in h o n iy d a r d - a la m d a h a m n a f a s ta n m a h ra m ig a eg a b o kladi. 
T u r m u s h d a b o s h in g g a h a r q a n d a y ja fo tu s h s a , h a m d a r d in g u. 
T e s k a ri a y la n u v c h i f a la k d a n h a r b a lo k elsa, k o ‘m a k d o s h in g u. 
K o ‘n g lin g g a g ‘a m y u z la n s a , u h a m ro h , b a d a n in g g a x astalik va 
z a iflik k elsa, u n in g h a m j o n i h alak , a m m o x u d o k o ‘rsa tm a sin , 
n o m u v o fiq x o tin u c h r a s a , o ‘z uy in g d a h a lo k a tii illat p a y d o
b o ‘la d i. U b e a n d is h a , s h a lla q i b o l s a , k o 'n g i l u n d a n o z o r
c h e k a d i v a y o m o n lik a x ta r u v c h i b o ‘lsa, u n d a n ru h a z o b c h e k a - 
d i. T ili a c h c h iq b o ‘ls a , b a rc h a n in g d ilin i y a ra la y d i, p o k iz a
boM m asa, erig a y u z i q o r a lik k eltirad i, a g a r m a y x o ‘r b o ‘lsa, uy 
o d o b i y o ‘q o la d i, a x lo q s iz b o ‘lsa, oila rasv o b o kladi».
B uyuk a llo m a n in g o ila v iy baxt, sevgi va e r - x o tin m u n o - 
s a b a tla ri, u targ a z a r u r b o ‘lg a n fa zilatla r b o ra s id a g i b u n d a y fik r- 
la rin i b ilish , 
u la rg a rio y a q ilish h a r b ir y o s h n in g m u q a d d a s
b u r c h i b o ‘lm o g ‘i s h a r t.
S h a rq d a y o s h la rn i o ila v iy hay o tg a ta y y o rla sh g a q a d im d a n
jid d iy a h a m iy a t b e r ilg a n . U la r « N a sih a tn o m a » , « P a n d n o m a » , 
« H ik m a tn o m a » ta r z id a b iz g a c h a y etib k e lg a n . B u m a n b a la rd a
q iz la r n i h a y o tg a ta y y o r la s h d a , u la rd a b irin c h i n a v b a td a in so n iy
fa z ila tla r s h a k lla n g a n b o l i s h i , oila m u q a d d a s , u n i a v a y la b -a s - 
ra s h a y n a n u y b e k a la rig a b o g ‘liq ek an lig i h a q id a tu rii tarb iy a v iy
a h a m iy a tg a ega b o ‘lg a n h o d is a la r h ik o y a q ilin a d i.
S h u n d a y k ito b la r d a n b iri tu rk o lim i Y u s u f T o v asliy t o ‘p la - 
g a n « H ik m a tla r x a z in a s i» d ir , u n d a k e lin b o l u v c h i q izg a b e ri- 
la d ig a n o n a o ‘g iti k is h in in g d iq q a tin i o ‘z iga to rta d i. U n d a o n a
u z a tila y o tg a n q iz ig a q u y id a g ila rn i n a s ih a t q ila d i:
« B o la jo n im , s e v ik li q iz im , m e n i y ax sh ila b tin g la . N a sih a t 
h a r k im g a lo z im d u r, o ‘g it h a m m a g a z a ru rd ir. N a s ih a t b ilm a - 
g a n g a o 'r g a ta d i, b ilg a n n i esiga so lad i. A llo h b e rg a n q o n u n g a
k o ‘ra , h a y o tg a q a d a m q o ‘y ad ig an h a r b ir q iz e rg a , h a r b ir 
e r k a k ay o lg a m u h to j b o ‘la d i. E rk a k la r a y o i u c h u n , a y o lla r


e rk a k u c h u n y a ra tilg a n d ir. 
H a y o t m av ju d e k a n , b u q o n u n n i 
h e c h k im b u z a o lm ay d i.
S h u sab a b li, sen tu g ‘ilib o ‘sg a n va v o y ag a y e tg a n u y in g d a n , 
y a y ra b -y a sh n a b , o ‘y n a b -k u !ib y u rg a n y e rin g d a n c h i q i b , o 'z in g
b ilm a y d ig a n , n o ta n is h uyga b o r a s a n . K e la ja k d a b u u y s e n ik id ir. 
S e n e rin g g a sh u n d a y x iz m a t q ilk i, ul h a m s e n g a q u i b o ‘lsin! 
S e n u n g a y e r b o ‘lki, u s e n g a o s m o n b o 'lsin ! S e n u n g a u y b o ‘I, 
ul se n g a u stu n b o ‘lsin!
A y tg a n la rig a a m a l q ils a n g , e rin g b ila n g o ‘z a l h a y o t k e c h i- 
ra s iz la r, m a s ’u d , 
b a x tiy o r v a s a o d a tli t u r m u s h q u ra s iz la r. 
B iz la r h a m ( h a r ikki o ila — b iz n in g h a m e r in g n in g o ila s i h a m ) 
h u z u r -h a lo v a td a b a x tiy o r b o ‘la m iz . 
A ks h o ld a ( y a ’ni a y tg a n - 
la rim g a a m a l q ilm a sa n g ) 
ik k a la o ila d a h a m h u z u r - h a lo v a t 
b o l m a y d i . S en o ‘zin g b ir j a h a n n a m d a y a s h a g a n d e k b o ‘la sa n .
Q izim ! E n d i se n g a a y ta d ig a n o ‘n o 'g i t i m g a q u l o q sol! 
B u la rn i d o im o y o d in g d a tut:
1. Q a n o a t sohibasi b o ‘I. 0 ‘z h o ü n g g a s h u k u r q il. Y a ’ni 
e rin g u y g a n im aik i o lib k e lsa , u x o h y e y d ig a n x o h k iy a d ig a n
n a rs a b o 'ls in , x u s h fe ’Ilik b ila n , g o ‘za l o d o b b ila n q a b u l q ilib o l, 
erin g g a ta s h a k k u r ay tib , x u s h n u d lik k o ‘rsa t. Z é r o , b a x tli h a y o t 
k e c h ir m o q n in g b ir y o ‘li o ‘z h o lig a s h u k u r e tm o q lik d ir . H o lig a
s h u k u r e tm a g a n , o ‘z nafsini tiy m a g a n k ish id a k o ‘n g il h u z u ri, 
q a lb ro h a ti b o ‘lm aydi.
2. E rin g g a ito at q il, q il d e g a n ish la rin i q il, q i l m a d e g a n in i 
q ilm a! Y a ’n i, erin g b ila n s u h b a tla s h g a n d a , m u l o q o t d a b o ‘l- 
g a n d a ito a tli b o lis h in g n i, u n in g s o 'z la rin i o d o b b i l a n tin g la b , 
a d o e tis h in g n i sen in g s o ‘z ia s h ib , q u lo q s o lis h in g d a n tu s h u n ib
o la d ig a n b o ‘lsin. S h u n d a A llo h T a o lo s e n d a n x u s h n u d v a u y i- 
n g iz s a o d a t n u rid a n p o rlo q b o l a d i .
3. E rin g n in g k o 'z i tu s h a d ig a n jo y la rg a y a x sh i e t i b o r ber! 
Y a ’n i u y n in g ic h in i, ta s h q a r is in i n ih o y a td a to z a t u t . S h u n d a y
q ilk i, e r in g n in g k o ‘ziga b ir c h ir k in y e r k o ‘r in m a s in .
4. U s t-b o s h in g n i to z a tu t. E rin g fa q a t x u s h b o ‘y n i se z sin 
d im o g ‘iga y o m o n h id k e lm a s in . C h u n k i y o m o n h i d l a r e rin g
k o 'z o ‘n g id a sen in g o b r o ‘y in g n i tu s h ira d i. S e n d a n irg a n is h ig a
s a b a b b o ‘ladi. S h u n i yaxshi b ilg ilk i, to z a lik v a z a riflik e n g
yaxshi n a rsa la rd ir. In so n k o ‘z ig a x u sh k o ‘r in is h lik s h u l a r b i- 
la n d ir.
5. O v q a tn i v a q tid a ta y y o rla . Y a ’ni o v q a tla n is h v a q tin i h e c h
q a c h o n k e c h ik tirm a . E rin g q a c h o n o v q a tla n is h g a o ‘rg a n g a n
b o ‘lsa, o ‘s h a p a y td a o v q a tin i ta y y o rla g in . U k e lish i b i l a n d a r h o l


d a s tu r x o n so l. 
S h u n i y a x s h i b ilg in k i, 
o c h lik in s o n n in g te z
j a h l i n i k e ltir a d i.
6. U y q u v a q tin i, u y g ‘o n is h p a y tin i yax sh i b ilib ol! Y a ’n i, 
u n in g q a c h o n u y q u g a k e tis h p a y ti b o ‘lsa, o ‘m in i ta y y o rla b
q o ‘y. Z e r o , u y q u siziik in s o n n i x a fa q o n e ta d i. A s a b n in g b u z u - 
lish i, x a f a q o n lik o d a m la r n in g e h tiro si, 
m u h a b b a tin i s e k in - 
se k in s o ‘n d ira d i.
7. E rin g n in g m o li v a a sh y o s ig a ju d a e ’tib o rli b o ‘l! 
Y a ’n i, 
e r i n g n i n g m o l- d u n y o s i n i y a x s h i s a q la , a s h y o la r in i a v a y la , 
m u h o f a z a qilg il. C h u n k ! u n i n g m o l-d u n y o s i se n ik id ir. E m in g
m o l- d u n y o s i n i is ro f e tm a s lik ish b ilish va q a d rig a y e tis h d e - 
m a k d ir.
8. E r in g n in g q a r in d o s h va y a q in la rig a h u r m a t k o ‘rsat! 
Y a ’n i e r in g n in g q a r in d o s h la r i v a y a q in la rig a h u r m a t, u n in g
e ’t i b o r i n i q o z o n m o q d e m a k d ir . U la rn i h u rm a t q ilish e rin g n i 
h u r m a t q ilis h d e m a k d ir. B u e s a q a d r va e ’tib o r q o z o n is h d ir.
9 . E rin g n in g sirin i b o s h q a la rg a aytm a! 
Y a ’n i e rin g n in g
b a ’z i s ir l a r i n i b ilg a n v a q tin g d a e h tiy o t b o ‘lib , 
u n i s a q la , 
b ir o v la r g a a y tib y u rm a . A g a r ay tib q o ‘ysang, u n in g g ‘a z a b in i 
k e ltirib q o ‘y a sa n , 
is h o n c h in i y o ‘q o ta sa n . B u n d a tu z a y o tg a n
o ila n g iz b u z ila d i.
10. E rin g n in g d in g a t o ‘g ‘ri k ela d ig a n b a rc h a b u y ru q la rin i 
a d o q il! H e c h q a c h o n u n g a n is b a ta n ito a ts iz b i r h a r a k a t 
b o ‘l m a s in . A g a r b ir s h u n d a y h a ra k a t b o ‘lsa, se n g a kin saq lab , 
o x iri d u s h m a n b o ‘lad i. U se n g a d u sh m a n lik y o l i n i tu ts a , sen 
k o ‘p z a r a r k o ‘ra sa n v a q o M ingd an h e c h n arsa k e lm a y d i.
S h u n i y a x sh i b ilib o lg in k i, e rin g x a fa b o l g a n d a s e n
n a s h ’a li, x u rs a n d b o ‘lis h d a n , u x u rsa n d b o l g a n d a , sen xafa 
b o M ish d a n ju d a e h tiy o t b o ‘lgin. C h u n k i u n in g x afa b o i g a n
p a y tid a s e n in g x u rsa n d k o ‘rin is h in g , u n in g q u v o n c h li boMgan 
v a q tla r id a s e n in g g ‘a m g in b o ‘lishing u n g a h a m d a r d b o lm a s lik
k a b i b i r q u s u rn i o ‘rta g a tu s h ir a d i. B u esa, fa h m siz v a tarb iy a si 
y o m o n o d a m la r g a m u n o s ib ish d ir.
B u s e n k ab i y u k sak b i r ta rb iy a k o ‘rgan a q lli va o q ila x o tin - 
la rg a m u n o s ib em as.
B o la jo n im ! E rin g g a q a n c h a l ik k o 'p sevgi va h u r m a t 
k o ‘rs a ts a n g , o ‘z in g s h u n c h a lik m u h a b b a t va h u rm a tig a e rish a - 
s a n . A y tg a n la rin i q a n d a y b a ja rs a n g , s o ‘z la rin i tin g la s a n g , shu 
d a r a j a d a m u h a b b a t v a h u r m a tg a sa z o v o r b o l a s a n .
F a rz a n d im ! S h u n i y a x s h i b ilg in k i, b u o ‘g itla rim n i o ‘rn ig a 
q o ‘y ib b a ja r ib , k e ra g ic h a a m a l q ilib , o 'z in g n in g sh ax siy istak va


o rz u la rin g g a e ris h is h in g u c h u n e rin g h a m o ‘z ista k la rig a e rish i- 
shi k e ra k d ir. E rin g ista k la rin i o ‘z in g n in g o r z u -is ta k la rin g d eb
b ilsan g , u h o ld a b u o ‘g itla rim g a a m a l q ilg a n boM asan!»
B u n a s ih a t o ila u y a sid a j a n n a t h a y o tid a y a s h a s h n i istag an
k e lin c h a k la rg a q a ra tilg a n d ir. B u o ‘g itla r b u t u n h a y o ti d a v o m id a
o ‘z ta jrib a sid a n o ‘tk a z g a n o n a n in g n a s ih a tid ir.
B u n a s ih a t h o z ird a h a m s h irin t u r m u s h q u ris h va un i c h i- 
royli id o ra e tish u c h u n h a r b ir tu r m u s h g a c h iq u v c h i aqlli q izg a 
suv va h a v o d e k z a ru rd ir.
Q a n o a t, s a b r -b a rd o s h li b o 'lis h , e m i n g x o h is h ig a q a ra b , u n i 
h u rm a t q ilish , o ila d a to z a lik k a , h a y o t g ig iy e n a s ig a rio y a q ilish , 
p a z a n d a b o klish, o v q a tn i v a q tid a , m a z a li p is h iris h rejali te -
ja m k o r b o klish h a r b ir o ila n in g b a r q a r o r lig in i, o so y ish ta lig in i 
t a ’m in lo v c h i o m illa rd ir.
Y u s u f T o v a s liy o ‘g itla rig a k o ‘r a , e r i n i n g m o l- m u lk i n i
saq lash — b u o ‘z in in g , 
b o la la rin in g m o l- m u lk i n i saq lash d e - 
m a k d ir. U y d a e r m u lk in i te ja m a y d ig a n , s a q la s h n i b ilm a y d ig a n
x o tin o ila z a v o lid ir. S h u n in g d e k , e m in g q a r in d o s h la r ig a h u rm a t 
k o ‘rsa tish aq lli a y o l u c h u n e n g t o ‘g ‘ri y o kld ir. O ta - b o b o la rim iz
«gulni sevgan tik o n n i e ’zo z la y d i» , — d e y d ila r. E rin in g q a r in d o s h ­
larig a izzat va h u r m a t k o ‘rsa tish n i b ilm a y d ig a n a y o l h u z u r ic h i- 
d a y ash a sh y o ‘lla rin i b ilm a y d ig a n a y o ld ir. G u l se v ilib , tik o n sev il- 
m a y d im i? T ik o n n i iz z a t q ilm a g a n , g u l is id a n b e b a h r a q o la d i. 
E rin in g q a rin d o s h y a q in la rig a h u rm a t k o ‘r s a tis h n i b ilm a g a n ay o l 
e rin in g k o ‘nglin i o lo lm a y d i, u n in g m e h r in i q o z o n a o lm a y d i, u 
e rin in g n a fra tig a u c h r a y d i, m u h a b b a tin i s o ‘n d ir a d i. A qlli a y o lla r 
b u n d a y y o ‘lni ta n la m a y d ila r.
S h u o kr in d a d o n is h m a n d l a r a y o l 
k is h i e m i n g s irin i 
o ‘zga!arga o s h k o r e tm a s lik h a m u la m in g e n g yax sh i fazilati 
e k a n lig in i u q tira d ila r. « E m in g siri — o ila n in g siri. H a q iq a td a e r
sirin i q a lb in in g e n g t o ‘rid a tu tg a n aq lli x o t i n la r o kz o ila la rid a
h u z u r va ro h a t q u ra d ig a n la rd ir» .
S h u n in g u c h u n h a r b ir o q ila o n a , q iz in i u z a ta r e k a n y o k i 
q iz in i oilav iy h a y o tg a ta y y o rla r e k a n — b a x tli y a s h a s h i, b ax tli 
y ash a sh u c h u n e sa fa q a t o ila d a y a s h a m o g ‘in i u q tiris h i k erak . 
C h u n k i ju ft b o l i b y a s h a m o q h a y o t s u n n a tid ir . N ik o h v o sita si- 
d a , s h a r ’iy y o ‘l b ila n ju f t b o ‘lib y a sh a sh — a x lo q iy p o k lik va 
so g 'lik g aro v i, ja m iy a t m u s ta h k a m lig i a so si e k a n lig in i a n g la tis h , 
u n g a am a l q ilish in i tu s h u n tir is h i kerak .
Y u q o rid a k e ltirilg a n fik rlar y o s h la rn in g y a x sh i o ila q u rish i 
va b ax tli y a sh a sh i u c h u n z a ru r d a s tu ru la m a l h a m d ir .


M a n a s h u n d a y o ‘g itla r b ila n o kstirilg a n q iz la rim iz ib o - h a -
y o li, a n d is h a li boM ishgan. U la r o ta , a k a - u k a va e rla rin in g h u r -
m a îid a b o ‘lis h g a n . 
a
^ F u r k i s t o n x a lq l a r in in g p s ix o lo g iy a s i, tu r m u s h ta r z id a g i 
J / ' o ‘ziga x o s lik la r, o ‘z b e k a y o lin in g o d o b i v a a x lo q i, o ila d a o 'z in i 
^
tu tis h i j u d a k o ‘p o lim la r va a llo m a la m i q iz iq tirib k elgan.
M a s a la n , X IX a s r n in g 7 0 -y illa rid a fa ra n g isto n lik e tn o g ra f, 
o lim a , m u s a v v ir B u rd o n x o n im T u r k i s t o n e lla ri o ‘rta s id a
ta d q iq o t o lib b o r g a n ed i. U b u x a lq la rn in g h a y o t ta rz i b ila n
ta n is h is h j a r a y o n i d a a y o lla rn in g o d o b i, b o la la rg a m u n o s a b a ti va 
e r -x o tin m u n o s a b a tla r in in g g u v o h i b o ‘ldi. U n g a o ‘z b e k a y o li­
n in g o ‘z u y id a , t o ‘y -m a r o s im la r d a , q o ‘n i - q o ‘s h n ila r b ila n m u - 
lo q o td a o ‘z in i t u tis h i, a x lo q -o d o b i, s h a r m - h a y o s i u n i h a y ra td a
q o ld ir d i. « B iz , — d e b y o z g a n e d i u , — m a d a n iy la s h g a n
O v ro ‘p o a y o lla r i a x lo q - o d o b n i, iffa tn i b iz n in g n a z a rim iz d a
yovvoy i h is o b la n g a n tu rk is to n lik a y o lla r d a n o ‘rg a n m o g ‘im iz 
jo iz e k a n ... L e s g a ft, D id ro n a z a riy a la rid a n m u tla q o b e x a b a r bu
a y o lla r a x lo q n a z a riy a s id a n qoM lanm a y o z s a la r a rz ir e k a n ...»
/« S a o d a t» ,1 9 9 3 , 1 0 /.
O lim a x o n im n in g z a m o n d o s h i va m a s la k d o sh i X IX a s rn in g
o x iri v a X X a s r b o s h la rid a y a sh a b ijo d q ilg a n F a x r-u l b a n o t 
S ib g a tu llo h q iz i h a m o ‘z d a v rin in g o lim a s i ed i. U n in g a sa rla ri 
b irin c h i n a v b a td a x o tin -q iz la rg a q a ra tilg a n b o ‘lib, « Q iz la r ta r -
b iy asi» , « O ila s a b o q la ri» k a b i k ito b la ri q iz la r m a k ta b la r id a
d a rslik s ifa tid a h a m q o kllan ilg a n . B u riso la 87 s a b o q d a n ib o ra t 
b o ‘lib, u n d a x u lq - a tv o r , y u ris h -tu ris h , 
m u o m a la m a d a n iy a ti- 
n in g p six o lo g ik a s o s la ri b erilg a n .
Q a d im d a n
q i z l a r ta rb iy a s i, 
u la r n i 
e ’z o z la s h , 
u la rg a
o kz g a c h a m e h r b ila n q a ra s h x a lq im iz n in g o liy fazilati b o ‘lgan. 
S h u s a b a b d a n x a lq o g ‘z a k i ijo d i n a m u n a la r id a h a m b u m a s a la - 
ga e ’tib o r b e r ilg a n . B u n in g ta s d ig ‘i sifa tid a u sh b u riv o y a tn i 
k e ltirish n i lo z im d e b to p d ik .
« B ir v a q tla r d a v la tm a n d aqlli o d a m n in g qizi a q lli-o d o b li 
y ig itg a u z a tilib d i. 
K u y o v o d o b li b o ‘lg an lig i u c h u n q a y n o ta
to m o n id a n j u d a sevikli kuyov b o li b d i.
Q iz n in g u k a la r i a tro fid a g ila rn in g t a ’s irid a n m i, y o k i y o sh lik
q ilib m i, o ta la r i p o c h c h a s in i b u n c h a lik y ax sh i k o ‘rish ig a g ‘a y r- 
lik q ila b o s h la b d ila r.
0 ‘g ‘illa r id a n b iri ak a sig a b ir k u n : — A k a jo n , o ta m h a d e b
« K u y o v im , k u y o v im » d e g a n i d e g a n . H a m m a v a q t p o c h c h a m iz
uyga k e lg a n d a tu r li s h irin o v q a tla r q ilin a d i. O ta m «kuy ov u n -


d ay , k u y o v b u n d a y » d eb m a q ta y d i, x o lo s. K u y o v s h u n d a y
y a x sh im i? — d e y d i.
B u g a p la r d a n x a b a r to p g a n o t a — ey , m e n in g aq li t o ‘lis h -
m a g a n o ‘g ‘ilg in a m , k u y o v im n i n e g a y a x sh i k o ‘ris h im n i b i l a s a n -
m i? — d e y d i. U sen bilan m e n in g n o m u s im iz n i q o ‘riq la y d i. 
Q iz im iz n i, o n a n g n i, fa rz a n d im iz n i, 
b o la jo n im iz n i h im o y a q i -
ladi. A slid a m e n q iz im n i h im o y a e tis h im k e ra k , le k in h o z i r u
h im o y a q ila y a p ti. M e n u n i y a x s h i k o l rm a y k im n i y a x s h i 
k o ‘ray? Q iz im iz n i ju d a yaxshi k o kr g a n im u c h u n k u y o v im n i j u -
d a y ax sh i k o ‘ra m a n . K u y o v im n i s e v is h q iz im n i sev ish d e -
m a k d ir. A g a r q iz im g a ku yovim q a r a m a s a , m e n q a ra s h im k e r a k
boM adi. S ev ik li o kg ‘i!larim , k o ‘z im n u rla ri! A y o l, o n a , q iz
o ila n in g n o m u s id ir. N o m u s n i s a q la s h , q o 'r iq la s h m a rd e r k a k -
la rn in g ish id ir. M a n a , n o m u s n im a lig in i sizlarg a o ‘r g a td im . 
M e n q a n d a y boM sam , siz h a m s h u n d a y b o i a s i z . O n a n g iz s i z -
n in g n o m u s in g iz d ir . M en o l s a m , p o c h c h a n g iz g a b i r g a p
b o 'ls a , o p a n g iz g a siz qaraysiz, u n in g n o m u s in i siz q o 'r iq la y s iz . 
S h u n -d a y e k a n , m e n in g a y tg a n im g a q u l o q so lib , p o c h c h a n g i z ­
g a m e h r v a h u r m a t k o ‘rsatasiz, d e y d i.» T 3
S h a ria td a q iz in i tu rm u sh g a c h iq a r ib , u n d a n alo q a sin i u z g a n
o ta h a q iq iy o ta h iso b la n m a g a n . 
H a q iq iy o ta q iz f a r z a n d in i 
h a m asto y d il ta rb iy a la y d i, h a m t u r m u s h g a b e ra d i, h a m k e y in -
c h a lik u n g a m e h rib o n lig in i k o ‘rs a tib tu r a d i. F a rz a n d i, a v lo d i 
q a d r - q i m m a ti n i b ilm a g a n , a v lo d ig a m u h a b b a t i b o 'l m a g a n ,
a v lo d in i y o m o n yoM dan q a y ta r m a g a n , t o ‘g ‘ri y o ‘lga b o s h la m a -
g an o ta h a q iq iy , c h in m u s u lm o n e m a s , d e y ila d i.
S h u n in g u c h u n h a m H ad isi S h a r if d a h a r kim ki u c h q iz
fa rz a n d o ‘s tirib , u la rn i tu rm u sh g a b e r ib , u la rg a yax sh iiik q ilis h -
ni d a v o m e ttirs a , ul k im sa ja n n a tid ir , d e y ilg a n .
F a n v a ilm - u m a ’rifat ta r a q q iy o tid a m u h im o ‘rin t u t g a n
X IX a s m in g ik k in c h i yarm i va X X a s r o lim , m a ’r if a tp a r v a r -
iari — A h m a d D o n is h , F u rq a t, M u q im iy , Z a v q iy , A v az 0 ‘t a r ,
A b d u lla A v lo n iy k a b ila r esa S h a rq m u ta fa k k ir la rid a n r u h la n ib , 
a x lo q -o d o b , o ila etik asi va p six o lo g iy a sig a o id q a to r a s a r la r
y aratd ila r.
A b d u lla A v lo n iy n in g oila p e d a g o g ik a s i va p six o lo g iy a sig a
o id fik rlari h a m d iq q a tg a sa z o v o rd ir. U n in g 1 9 1 3 -y ild a y o z g a n
va 1 9 1 7 -y ild a ik k in c h i m a rta n a s h r q ilin g a n « T u rk iy g u lis to n
y o x u d ax lo q » a sa ri K a y k o v u sn in g « Q o b u s n o m a » , Y u s u f X o s
H o jib n in g « Q u ta d g ‘u bilik», N o s ir X is ra v n in g « S a o d a tn o m a » , 
S a ’d iy n in g « G u lis to n va b o ‘s to n » , J o m iy n in g « B a h o ris to n » ,


N a v o iy n in g
« M a h b u b u l-q u lu b »
a s a rla rig a o ‘x sh a s h ja n r d a
y o z ilg a n b o ‘lib , m u a l l if u n d a o ila d a b o la ta rb iy a s i v a u m u m a n
o ila n in g ijtim o iy r o lin i o c h ib b erg an . A v lo n iy ta rb iy a ja ra y o n i- 
d a o ila n in g v a ja m o a tc h ilik n in g o ‘rn in i a lo h id a t a ’kid lay di. 
U n in g fik ric h a , b o l a l a r d a axloqiy x is la tla rn in g ta rk ib to p is h id a
ijtim o iy m u h it, o ila v iy s h a r o it va b o la n in g a tro fid a g i k ish ila r 
g ‘o y a t k a tta a h a m iy a tg a ega.
B o la n in g s h a x s s ifa tla rig a t o ‘x ta lib , u n d a o ila n in g ro lin i 
k o ‘r s a ta r e k a n , « Q u s h u y a s id a k o ‘rg a n in i q ila d u r» , — 
d ey d i. 
« I n s o n ja v h a r i q o b i l d i r , a g a r y a x sh i t a r b i y a to p ib , b u z u q
x u lq la rd a n s a q la n ib , g o ‘z a l xulq larg a o d a tla n ib k a tta b o ‘Isa, h a r 
k im q o s h id a m a q b u l, b a x tiy o r b ir in s o n boM ub c h iq a r...» . 
D e m a k o lim , b o la ta rb iy a s id a o ila n in g ro lin i b irla m c h i q ilib 
q o ‘yadi: “ ... t a r b iy a n i t u g ‘ilg an k u n d a n b o s h la m o q lo z im e k a n . 
T a rb iy a n i k im q ilu r ? Q a y d a q ilin u r? d e g a n sav o l k e la d u r. Bu 
sav o lg a « b irin c h i u y ta rb iy a s i — b u o n a v az ifasid ir. Ik k in c h i 
m a k ta b va m a d r a s a ta rb iy a s i — b u o ta , m u a llim , m u d a rris va 
h u k u m a t v a z ifa s id ir, — d e g a n jav o b b e rsak » . K o ‘rin ib tu rib d i- 
k i, A v lo n iy b o la n in g m u k a m m a l ta rb iy a si n a f a q a t o ila g a , balki 
m a k ta b va j a m o a t ta s h k ilo tla rig a h a m b o g ‘liq lig in i e ’t i r o f e tib , 
ta rb iy a m a s a la sin i u m u m in s o n iy v a z ifa la r d a ra ja s id a ta lq in e t- 
g an .
Y u q o rid a g i q i s q a c h a ta h lilla rim iz s h u n i k o ‘r s a tm o q d a k i, 
m u s u lm o n o la m i, S h a r q m u ta fa k k irla ri o ra s id a o ila m u a m m o - 
la ri b ila n s h u g ‘u ll a n g a n va shu x u su sd a o ‘z la rin in g q im m a tli 
fik rla rin i k elg u si a v lo d la r u c h u n q o ld irg a n o lim la r j u d a k o ‘p. 
B iz u la rn in g a y r im la r ig a to 'x ta ld ik xolos.

Download 10.87 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   72




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling