Оилавий тарбия сабоқларииииии indd

13. Бугунги кунда ўзбек оиласида мавжуд бўлган тар-
биядаги нуқсонлардан яна бири ота-оналарнинг рад 
этиш, тақиқлаш, рухсат этмаслик асосидаги тарби-
ялаш усулидир. Бу хилдаги тарбия усулида болаларнинг 
хоҳиш-истаклари, ўй-хаёллари, орзу-интилишлари, фикр 
ва мулоҳазалари инобатга олинмайди. Бундан ташқари, 
бундай тарбия усулида болаларга ўз фикр-мулоҳазалари-
ни очиқча баён этиш, мустақил қарорларга келиш ва му-
айян вазиятларга ўз нуқтаи назарини билдириш имкония-
ти чекланади. Бундай тарбия усулида баъзан болаларнинг 
хатти-ҳаракатлари мажбурий тарзда тақиқлаш усуллари би-
лан бошқариб борилади. Уйда бу нарсага тегиш мумкин, бу 
нарсага тегиш мумкин эмас, бу кийимни киясан, буниси-
ни киймайсан қабилидаги муносабат ўрнатилади. Боланинг 
қизиқиши, эркинлиги, ўзига ёққан кийимни кийиши, кўнгли 
истаган иш билан машғул бўлиши, қизиққан китобини ўқи-
ши ва хоҳлаган спорт тури билан шуғулланиши ота-она их-
тиёри билан амалга оширилади. Оилада ота ёки онанинг 
айтгани-айтган, дегани-деган бўлади. Бундай усулда тарби-
яланган болаларда мустақил фикр юритиш қобилиятининг 
суст ривожланиши, тортинчоқлик, ўз фикр-мулоҳазалари-
ни баён эта олмаслик, тобелик, қўрқоқлик ва журъатсиз-
лик каби салбий хислатлар ёрқин намоён бўлади. Журъат-
сиз, тобе, тортинчоқ болада фаоллик ва ўзига ишонч ҳисси 
етишмайди. Шунингдек, уларда нутқнинг суст ривожланиш 

---

32
ҳолати ҳам кузатилади. Бундай болалар бутун умр давоми-
да бировларга тобе бўлиб яшайдилар. Уларда раҳбарлик, 
бошқарувчанлик қобилиятлари суст ривожланган бўла-
ди. Улар бировларнинг гап-сўзларига тез учадилар. Шу-
нинг учун улар алдовлар, кўзбўямачиликлар, таъмагирлик- 
лар қурбонига айланиб қолмоқдалар. Қолаверса, уларда-
ги фикрлаш қобилиятининг суст ривожлангани низоли ва-
зиятларга тез-тез тушиб қолишларига сабаб бўлади. Бун-
дайлар низоли вазиятларда тўғри қарорлар қабул қилишга 
қийналадилар. Улар бировларнинг таъсири, қистови ёки 
мажбурлаши натижасида турли хил қонунбузарликларни 
амалга оширишлари мумкин.