Октябрь 2020 17-қисм

TASHKIL QILISH USULLARI.
Irsbayeva Matlyuba Abdiraimovna
Ohangaron tumani XTBga qarashli 6 va 18-umumiy
 o‘rta ta’lim maktabi fizika fani o‘qituvchisi.
Tel: [phone]
Annotatsiya. Ushbu maqolada fizikadan laboratoriya mashg’ulotlari va ularni tashkil qilish 
usullari ko‘rsatilgan.
Kalit so‘zlar: Frontal usul, siklik usul, laboratoriya ishi, eksperiment, praktikum, fizikaviy 
kattalik.
Ma’lumki, fizika ta’limida laboratoriya eksperimentlariga katta o‘rin beriladi. Fizikada 
har bir qoida eksperimental isbotini topganidan keyingina qonun, tamoyil va qoida huquqini 
oladi. O‘quvchilarning fizikadan praktikum mashg’ulotlarida shug’ullanishlari fizika kursini 
o‘qitish jarayonining eng muhim va samarali qismini tashkil qiladi. Shu sababli ham, praktikum 
mashg’ulotlarini to‘g’ri tashkil qilish, uni rivojlantirish muammolariga oid masalalarni ishlab 
chiqish fizika ta’limida juda katta ahamiyatga ega.
Fizika ta’limida laboratoriya eksperimenti orqali olinadigan bilimlar o‘zining didaktik 
xususiyatlari jihatidan katta salmoqqa egadirlar. Laboratoriya eksperimenti beradigan eng asosiy 
bilimlar quyidagilardan iborat:
a) asosiy fizik hodisa va jarayonlar hamda ularning qonuniyatlari bilan tajribada bevosita 
tanishishorqali fizikaviy qonuniyatlarning ob’ektivligiga qanoat hosil qilish;
b) fizikaning barcha asosiy bo‘limlariga oid fizikaviy kattaliklarni o‘lchash uslublarini 
o‘rganish;
v) zamonaviy o‘lchash asboblari bilan ishlash uquvini hosil qilish;
g) o‘lchash natijalariga matematik ishlov berish bilan tanishish.
Bunday bilim va uquvlar o‘quvchilarga kelgusida ilmiy-tadqiqot ishlariga ijodiy yondashuvga, 
eksperi mental usulni to‘g’ri tanlay bilishga, fizikaviy kattaliklar qiymatlarini zaruriy aniqlikda 
o‘lchashga va boshqalarga o‘rgatadi. Bu ijodiy maqsadlarni amalga oshirish uchun o‘quvchi 
oldiga qo‘yiladigan eksperimental to pshiriqlarda ijodiy elementlar kuchaytirilishi lozim. 
Ma’lumki, fizika praktikumida o‘quvchilar oldiga qo‘yiladig an masalalar umumiy ko‘rinishda 
quyidagi uch xil variantda bo‘lishi mumkin:
1) fizikaviy kattalikni o‘lchashning eng maqbul usuli va o‘lchash asboblari majmuasi 
o‘quvchiga ko‘rsatib beriladi. Natijaviy kattalikning aniqligini o‘quvchi mavjud asboblar va 
metod kiritadigan xatoliklarasosida baholaydi;
2) o‘lchash usuli ko‘rsatiladi, lekin o‘lchash uchun kerakli asboblarni o‘lchash aniqligiga 
qo‘yiladigan talablar asosida o‘quvchining o‘zi tanlaydi;
3) o‘quvchiga muayyan fizikaviy kattalikni ko‘rsatilgan aniqlik bilan o‘lchash topshiriladi. 
Masalani eng yaxshi hal qilishga imkon beruvchi usulni va o‘lchash asboblari majmuasini 
o‘quvchining o‘zi tanlaydi.
Demak, laboratoriya mashg’ulotlari nazariya va amaliyotni bog’lovchi hamda ularning birligini 
ta’minlovchi bo‘lib, o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlashda, mustaqillik, o‘lchov asboblari 
bilan ishlay olish va tajriba o‘tkaza bilish ko‘nikmalarini shakllantirish va rivojlantirishda, 
o‘lchash xatoliklarini baholay bilish kabi amaliy ko‘nikmalarni rivojlantirishda katta rol o‘ynaydi.
Hozirgi paytda oliy o‘quv yurtlarida umumiy fizika praktikumi laboratoriya mashg’ulotlarining 
uchta shakli mavjud.
1. Frontal (yoki yalpi)

---

9