Олдиндан зўриқтирилган темир-бетон технологияси

1.1 – rasm.
 

---

7 
1.2.Oldindan zo„riqtirilgan konstruksiyalarning asosiy turlari
va ularning ishi 
Oldindan zo‗riqtirilgan konstruksiyalarni bevosita kuchlanishni hosil qilish 
usuli bo‗yicha, konstruksiyani betonlashtirish vaqtiga nisbatan oldindan yoki 
keyin armaturani taranglashtirib zo‗riqishni hosil qilish bo‗yicha ajratish 
mumkin. Armaturani betonlashdan oldin taranglab konstruksiya tayyorlash usuli 
betonlash va beton qotgunga qadar armaturani tarang xolda ushlab turish uchun 
kuchli anker moslamalari, tirgaklar va boshqalar zarur bo‗lganligi uchun 
―armaturasi tirgaklarga tortilgan konstruksiyalar‖ deb ataladi. Beton qotgandan 
keyin armaturani kuchli domkratlar yordamida taranglashtirish va kuchlanishni
qotgan betonga berish imkoniyati bo‗lganligi sababli ―armaturasi betonga 
taranglashtirilgan konstruksiyalar‖ deb ataladi. Keyingi vaqtlarda oldindan 
zo‗riqtirilgan konstruksiyalarni tayyorlashda ko‗pgina yangi original yechimlar 
paydo bo‗lmoqda. Chet ellarda so‗ngi vaqtlarda ―odindan taranglashtirilgan‖ va 
―keyin taranglashtirilgan‖ konstruksiyalar degan atamalar keng qo‗llanib 
kelinmoqda. Chamasi Germaniyada qabul qilingan ―oldindan zo‗riqtirilgan‖ yoki 
oddiygina ―zo‗riqtirilgan‖ konstruksiya degan eng umumiy atama ularni 
tayyorlash texnologiyasi bilan bog‗liqdir va ko‗pgina xollarda birgina oldindan 
zo‗riqtirilgan konstruksiya vazifasi, kesim yuzasi va yuk ta‘sirida o‗zini tutishi 
bo‗yicha armaturani tirgaklarga va betonga tortib tayyorlanishi mumkin. 
1.3. Oldindan zo„riqtirilgan konstruksiyalarning klassifikatsiyasi 
Professor V.V.Mixaylov keltirgan klassifikatsiyasi bo‗yicha oldindan 
zo‗riqtirilgan konstruksiyalarni quyidagilar bo‗yicha sinflarga bo‗lish mumkin: 
1.Taranglashtirilgan armaturaning ishlash prinsipi bo‗yicha: 
- 
bir o‗q bo‗yicha oldindan zo‗riqtirilgan; 
- 
ikki o‗q bo‗yicha oldindan zo‗riqtirilgan; 
- 
uch o‗q bo‗yicha oldindan zo‗riqtirilgan. 

---

8 
2.Tayyorlash usuli bo‗yicha: 

armaturani tayanchlarga tortish orqali (oldindan tortish usuli); 

armaturani betonga tortish orqali (keyin tortish usuli); 

yig‗ma va monolit; 

deformatsiyani boshqarish orqali; 

o‗zi zo‗riqishi orqali: 

bir o‗lchamga keltirilmagan (kalibrovkalanmangan); 

bir o‗lchamga keltirilgan (kalibrovkalangan). 
Ushbu klassifikatsiya hozirgi zamonaviy yig‗ma va monolit temir-betonni 
qamrab oladi. Hozirgi vaqtda konstruksiyalarni chet ellardagi kabi ―oldindan 
tortilgan‖ va ―keyin tortilgan‖ deb ajratishning o‗zi kamlik qiladi. Oldindan 
zo‗riqtirilgan konstruksiyalarni quyidagilarga ajratish zarur: 
- 
birinchidan konstruksiyaning bir, ikki yoki uch o‗qi bo‗yicha 
taranglashtirilgan armaturaning ishlash prinsipi bo‗yicha. Ikki o‗q bo‗yicha 
oldindan zo‗riqtirilgan konstruksiyalar barcha mamlakatlarda keng qo‗llanib 
kelinmoqda. Uch o‗qi bo‗yicha yoki hajm bo‗yicha oldindan zo‗riqtirilgan 
konstruksiyalar keyingi vaqtlarda poydo bo‗ldi, ammo o‗zining deformatsiyalarni 
boshqarish imkoniyatlarining mavjudligi tufayli katta prolyotli, baland va og‗ir 
yuk ko‗taradigan konstruksiyalarda eng ko‗p foydalanish mumkin. 
- 
ikkinchidan tayyorlash usuli bo‗yicha. Hozirgi vaqtda betonning 
qotish jarayonida kimyoviy kuchlarning ta‘siridan hosil bo‗ladigan oldindan 
zo‗riqish natijasidagi o‗z o‗zidan zo‗riquvchi konstruksiyalar katta istiqbolga 
egadir. Bu yerda esa o‗z o‗zidan zo‗riquvchi konstruksiyalarni ikkiga bo‗lish 
mumkin: zo‗riqishni tabiiy taqsimlanishi (kalibrovkalanmagan) va o‗z o‗zidan 
zo‗riqish jarayonida kuch bilan taqsimlash (kolibrovkalangan), ya‘ni zarur 
zo‗riqishni beton va armaturada hosil qilish imkoni bo‗ladi.

---