Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

4N 0 ₂ + 2H ₂O + 0 ₂ = 4HN 0 ₃
Bu jarayon boshlanishidan avval ammiak va havo vodorod fos­ fid, vodorod sulfid, chang, moy kabi zararli qo'shimchalardan tozalanadi, chunki ular katalizatomi zaharlaydi. Havo 250-300 °C ga qadar isitiladi. Keyin ammiak bilan havodan tarkibida I 0-12% ammiak bo'lgan aralashma tayyorlanadi. Aralashma kontakt appa­ ratiga kiritiladi. Kontakt apparatda tarkibida 5- 7 foiz radiyli platina simdan yasalgan bir necha qavat to'r bo'ladi. Atmosfera bosimida ishlaydigan kontakt apparatda temperatura 700-750 °C ga yetadi.
Bu yerda ammiak oksidlanib, NO bilan suv hosil qiladi. Kontakt apparatdan chiqqan gazlar (NO, 0 ₂, N ₂) sovitiladi. Gazlar sovi­ ganda NO o'ziga kislorod biriktirib olib, NO ₂ ga aylanadi. Hosil
bo'lgan NO ₂ suvga yutiladi va HN 0 ₃ hosil qiladi. Shu yo'I bilan
hosil qilingan kislota suyultirilgan (40-50% Ii) kislota bo'ladi. Agar
NO ₂ ni yuqori bosimda kislorod ishtirokida suvda eritilsa, yuqori konsentratsiyali kislota hosil bo'ladi. Suyultirilgan nitrat kislota xrom qo'shilgan po'latdan yasalgan idishlarda, konsentrlangani esa alu­ miniy idishlarda saqlanadi.
Fizik xossalari. Toza nitrat kislotaning zichligi 1,50 g/ sm³ va qaynash temperaturasi 86 °C. U rangsiz suyuqlik bo'lib, -41 °C da qotadi, tiniq kristall massaga aylanadi. Nitrat kislota suv bilan har qanday nisbatda ham aralashadi. Uning 68% Ii eritrnasi 120,5 °C da qaynab, tarkibini o'zgartirmay haydaladi.
Kimyoviy xossalari. Nitrat kislota bir negizli kuchli kislota, u o'zining suyultirilgan eritmalarida H+ va NO.i ga batamom disso­ tsilangan bo'ladi.
Nitrat kislota kimyoviy jihatdan beqaror bo'lib, yorug'lik ta'sirida
va isitilganda asta-sekin NO ₂, 0 ₂ va H₂O ga ajralib turadi: 4HNO₃ = 4NO ₂ + 0 ₂ + 2H ₂O
Nitrat kislota eng kuchli oksidlovchilardan biridir. Ko'pchilik
metallmaslar nitrat kislota bilan ta'sirlashganda o'sha metall­ maslarning kislotalari hosil bo'ladi. Masalan:
S + 2H NO ₃ = H ₂SO ₄ + 2NO
3P + 5H NO ₃ + 2H ₂O = 3H₃PO₄ + 5NO
Nitrat kislotaning oksidlash kuchi va qanday moddagacha qaytarilishi uning konsentratsiyasi va metallning faolligiga bog'liq. Nitrat kislota boshqa moddalarni oksidlab, o'zi birin-ketin quyidagi birikmalarga qadar qaytariladi:
+5 +4 +J +2 +I O +J
H N 0 ₃ N 0 ₂ H N 0 ₂ N O N2 0 N2 N H₃
Konsentrlangan nitrat kislota hamma vaqt NO ₂ gacha qayta­ riladi.
Suyultirilgan nitrat kislota NO gacha yoki ancha faol metallar (masalan, temir, rux, magniy) ga ta'sir etganda N₂O gacha qay­ tariladi. Agar kislota juda suyultirilgan bo'lsa, ammoniy nitrat N H₄NO ₃ hosil bo'ladi:
Cu+ 4HNO ₃ = Cu(NO ₃ ) ₂ + 2H ₂O + 2NO ₂
kons.
3Cu + 8HNO ₃ = 3Cu( NO ₃h + 4H ₂O + 2NO
suyult.
Pb+ 4HNO₃ = P b( NO ₃ )i + 2H ₂O + 2NO₂
Bir hajm nitrat kislota bilan uch hajm xlorid kislotadan iborat aralashma zar suvi deyiladi. Zar suvi nitrat kislotada erimaydigan oltin va platinani ham eritadi:
Au + H NO ₃ + 3HCI = AuC l₃ + NO + 2H ₂O
3Pt + 4HN0 ₃ + I 2HCI = 3PtC1₄ + 4NO + 8H0₂
Reaksiya mexanizmi quyidagicha:
H N0 ₃ + 3HCI NOCI + Cl₂ + 2H ₂0
Nitrozil xlorid NOCI beqaror modda bo'lib, quyidagicha par­ chalanadi:
2NOCI = 2NO + Cl₂
va bundan oldingi reaksiyada ajralib chiqqan xlor oltin va platinaga ta'sir etib, ulami xloridlarga aylantiradi.