Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

11.6- §. Fosfor
Fosforning tabiatda uchrashi. Fosfor tabiatda anchagina keng tarqalgan element bo'lib, yer qobig'ining 0,08 % ini tashk.il etadi. U faqat birikmalar holida uchraydi. Fosforit [Ca ₃( PO₄) ₂] va apatit ICaJ (PO₄ ) ₂Ca F₂ ) fosforning eng ahamiyatli birikmalari bo'lib, fosfor minerallari deb ataladi. Bu minerallaming tarkibiy qismi, asosan, kalsiy fosfatdan iborat.
Fosfor oqsil moddalar tarkibiga kiradi, masalan, suyakning
tarkibida kalsiy fosfat ko'p bo'ladi. Apatitlaming dunyo bo'yicha
eng boy konlari Kola yarimorolida, Xibin tog'laridadir. Fosfo­ ritlar esa Bryansk, Moskva, Kaluga oblastlarida, Uralda, Volga bo'yida, Belorussiyada, Qozog'istonning Qoratov rayonida, Es­ toniyada va boshqajoylardajoylac;hgan.
Shimoliy Afrikaning Jazoir, Tunis va Marokash mamlakatlari, Florida, Madagaskar orollarida ko'p miqdorda fosfor uchraydi.
Hayvon va inson organizmi fosfomi o'simliklardan, o'simliklar esa tuproqdan oladi. Tuproqdagi fosforitlar gidrolizlanishi natija­ sida va havodagi karbonat angidrid ta'sirida suvda eriydigan mod­ dalarga aylanadi. Bu moddalar o'simliklar tomonidan oson o'zlashtiriladi. Shuning uchun o'simlikning kulida fosfor birik­ malari bo'ladi. Bu tartibdagi bog'lanishni tabiatda fosfoming ay­ lanishi deb ataladi va u quyidagicha ifodalanadi:

/
O'simliklar Hayvonlar

Tuproq
Fosfor o'simliklar uchun zarur bo'lgan elementdir. Shuning uchun tuproqda fosfor birikmalarining yetarli miqdorda bo'lishini ta'minlash kerak.

Fosforning olinishi. Fosfor fosforit va apatitdan olinadi. Buning uchun fosforit ko'mir yok.i koks bilan ma'lum nisbatda aralash­ tiriladi va maxsus pechlarda qizdiriladi.
Bunda quyidagi reaksiyaga asoslangan jarayon boradi:
Ca₁(P0 ₄) ₂ + SC + 3Si0 ₂ 3CaSi0 ₃ + 2P + 5CO
psi+ ₅ po

0
c - 2 c+²
Bug' holatdagi fosfor max!fus kameraga yuboriladi. Kamerada fosfoming bug'i kondensatsiyalanadi va mumga o'xshash oq mas­ sa ko'rinishida suvning tubida yig'iladi.
Hosil bo'lgan oq mac;sa qorong'ida shu'lalanadi. Fosfor ele­ mentining nomi uning shu xossasidan olingan, ya'ni <,fosfor» so'zi grekcha «yorug'lik tashuvchi,. degan ma'noni bildiradi.