Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

6.5- §. KoUoidlaning olinish usullari
Kolloid eritmalar bir-biriga qarama-qarshi ikki usul bilan hosil qilinadi:
I. Yirikroq zarrachalami maydalash.
2. Molekula yoki ionlardan yirikroq zarrachalar hosil qilish. Birinchi usul dispergatsiya usuli, ikkinchi usul esa kondensar-
siya usuli deyiladi. Kolloid eritmalar hosil qilish uchun dispers faza zarrachalarining o'lchamlari I mm dan I 00 mm gacha
bo'ladigan sharoit yaratish kerak.
Bunday zarracha hosil qilishning birinchi sharti: dispers faza moddasi dispersion muhitda mumkin qadar kam eruvchan bo'lishi lozim, ikkinchi sharti, sistemada dispers faza va dispersion muhit­ dan tashqari, yana uchinchi modda ham bo'lishi kerak. Bu modda kolloid zarrachalar sirtiga yutulib, dispers faza bilan dispersion muhit zarrachalari o'rtasida mustahkam bog'lanishni vujudga kel­ ti radi. Kolloid eritmalarni barqaror qiladigan moddalar sra-
hilizatorlar deyiladi. Qattiq jismni maydalash uchun kolloid te­ girmon ishlatiladi. Kolloid tegirmon yordami bilan zarrachalar­ ning o'lchami IO mm dan 100 mm gacha bo'lgan kolloid eritma­ lar hosil qilish mumkin. Kolloid tcgirmonida bo'yoq, oltingu­ gurt, grafit, kvars va boshqa moddalarning kolloid eritmalari tayyor­ lanadi. Kolloid teginnonda tayyorlangan grafit bug' qozonlariga solinganda qozonda quyqa paydo bo'lmaydi. Kolloid oltingugurt tibbiyotda dori sifatida va qishloq xo'jaligida zararkunandalarga qar.ihi kurashda ishlatiladi. Kolloid eritmalar metallarni elektr yordamida
<,changlatish», ultratovush yordamida changlatish, fizik konden­ satsiya va kimyoviy kondensatsiya usullari bilan ham olinadi. Ki­ myoviy kondensatsiya usuli kimyoviy reaksiyalar natijasida qiyin eruvchan cho'kmalar hosil bo'lishiga asoslangan. Bu usullar qa­ toriga qaytarilish, oksidlanish, almashinish, gidroliz va boshqa reaksiyalarga asoslangan usullar kiradi.
Qaytarish usu/ida disper.i faza chin eritmadan biror qaytaru- vch.i modda yordamida qaytariladi, masalan:
1. 2HAuC 1₄ + 6H₂O = 2[Auj + 16HCI + 30 ₂
2. Ag₂O + H₂ = 2[Ag) + H ₂0
Oltin va kumush zol tarzida hosil bo'ladi. Qaytarish usuli bilan Au, Ag, Pd, Rh, Ru, Os, Hg, Bi, Cu, Te, Se zollari olinadi. Oksid/ash usu/ida molekular eritmani oksidlash yo'li bilan kol­
loid eritma hosil qilinadi. Masalan:
H₂S + 0 [S) + H ₂O
Bu reaksiyada oltingugurt zoli hosil bo'ladi.
Almashinish usuli erimaydigan moddaJar hosil bo'ladigan ikki- yoqlama almashinish reaksiyalariga asoslanadi:

1. 
   AgNO ₃ + NaCl = AgCI + Na NO ₃
   
2. 
   2HAs O₃ + 3H₂S = As₂S ₃ + 6H ₂O
   

Gidroliz usuli bilan, ko'pincha, metall gidroksidlaming kol­ loid eritmalari olinadi. Masalan, qaynab turgan suvga FeCl ₃ erit­ masi qo'shilsa, Fe(OH) ₃ gidrolizi hosil bo'ladi:
FeCl₃ + 3H₂O = Fe(OH) ₃ + 3HCI

!! Anorganik kimyo ¹¹³

V I I BO B. ANORGANIK BIRIKMA­