Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

Suvning ionlanishi, pH Suv nihoyatda kuchsiz elektrolitdir, suv qancha toza bo·Jmasin u ozgina bo'lsa ham elektmi o'tkazadi. Suvning elektr o'tkazuvchanligiga sabab uning ionlanishidir.
H 0 H++QH-
2
Bu tenglamadan ko'rinib turibdiki, suv xuddi amfoter gid­ roksid kabi ionlanadi, ya'ni ham vodorod. ham gidroksid ionlar­
ni hosil qiladi. suvning dissotsilanish konstantasi ushbu formula bilan ifodalanadi:
K= IH. I· IOH I
IH ₂0 1
Suvning 22° C dagi dissotsilanish konstantasi K = 1.8 · I 0-¹1> ga tengligi aniqlangan. Lining dissotsilanish darajasi a= 1,8 · JQ-⁹ bo'lib, bu nihoyatda kichik sondir.
Suvdagi har qaysi 556000000 molekulaning faqat bittasigina ionlarga ajraladi. Shuning uchun ionlarga ajralgan molekulalaming nisbiy miqdori nihoyatda ozdir. Suvning umumiy miqdorini hisob­ lashda buni nazarga olmaslik mumkin. 1 /, ya'ni 1000 g suvda suvning gramm-molekulalari soni yoki, boshqacha aytganda, suvning konsentratsiyasi:
[H 0 ] = -^IOOO = 55,26 ga teng.

Suv uchun
² 18
K= IH' 1-IOH I
fH₂0 I

= - -
K va [ H ₂O ) ning qiymatlarini bu formulaga qo'ysak:

, ^{1 8}·I

1. 
   16 IH' 1-IOWJ
   

55,56
hosil bo'ladi_· Bundan [H') · [OH-J

ko'paytma topiladi:
[H+I ·[OH-)= 1,8 · 10-¹⁶ • 55,56 = I · 1 0-¹⁴
[H+] · [OH-J ko'paytma suvdagi vodorod ionlari konsentrat­ siyasining gidroksil ionlari konsentratsiyasiga ko'paytirilgan qiymati bo'lib, suvning ion ko'paytmasi deb ataladi. Lining son qiymati 22° C da I · 10-¹⁴ ga teng.
Suvning bir molekulasining ionlanishidan bitta vodorod va bitta gidroksil ioni hosil bo'lishini nazarda tutib, suvning ion ko'paytmasi qiymatidan toza suvdagi vodorod· va gidroksil ionlari­ ning konsentratsiyasi topiladi.

Demak, 22° C dagi neytral suvda vodorod ionlarining konsen­ tratsiyasi 10-¹ g · ion/I, gidroksil ionlari konsentratsiyasi ham 10·⁷g · ion/I ga tengdir. Suvga kislota qo'shish bilan vodorod ionla­ rining konsentratsiyasi ortadi, lckin gidroksil ionlarining kon­ sentratsiyasi kamayadi. Agar vodorod ionlarining konsentratsiya,;i ma'tum bo'lsa, gidroksil ionlari konsentratsiyasini hisoblab topish
mumkin. Masalan, biror kuchli kislotaning 0,0 I N eritmasida vodorod ionlari konsentratsiyasi [ H+ J = 0,0 I yoki 10-¹ g - ion/I ga teng bo'lsa, gidroksil ionlari konsentratsiyasi 10 - ² • [OH-] = 10- ¹⁴

dan topiladi: ₁₀- 14
[OH·]= - = 10-¹²
I0-2
g - ion/I

Demak, neytral muhit uchun [H+l = 10 ⁷ g - ion/I ga teng, kis­ lotali muhit uchun vodorod ionlari konsentratsiyasi 10·⁷ g · ion/I dan katta, ya'ni [ H+] > 10-¹ g - ion/I ishqoriy muhitda vodorod ion­ lari konsentratsiyasi Io-⁷ g - ion/I dan kichik: [H +] < IO·⁷ g - ion/I.

6.3- §. Tuzlarning gidrolizlanishi

Agar biror modda suv bilan almashinish reaksiyasiga kirishib, kam eruvchan yoki kam ionlanuvchan modda hosil qilsa, bunday reaksiya moddaning gidro/iz reaksiyasi deb ataladi. Masalan:
Cl₂ + H₂0 HCl + HCIO (xlorning gidrolizi).
Pl₃ + 3H₂0 3HI + H₃P0 ₄ (fosfor (Ill) yodidning gidrolizi), CaC ₂ + 2H ₂0 Ca(OH)₂ + C₂ H₂ (kalsiy karbidning gidrolizi).
Yog'ochning gidrolizi texnikada keng miqyosda amalga oshirila- di. Yog'och, g'o'zapoya, poxol kabi moddalami gidrolizga uchra­ tib, etil spirt, oqsil achitqi, glukoza, qattiq karbonat angidrid, furfurol, s.ki pidar, metil spirt kabi moddalar ishlab chiqarilmoq­
da. Tuzlarning gidrolizlanishini ko'rib chiqishdan oldin kislotali, neytral va ishqoriy muhit haqida tushuncha hosil qilaylik.

1. 
   Agar eritmada H' ionlar OH- ionlarining konsentratsiyasiga teng, ya'ni [H+] = [OH-I bo'lsa, bunday muhit neytra/ muhit
   

deyiladi. Neytral muhitda vodorod ionlarining konsentratsiyasi 10·⁷ g-ion/1, gidroksil ionlari konsentratsiyasi ham 10·⁷ g-ion/1 ga teng.

2. 
   Agar vodorod ionlarining konsentratsiyasi [H+J [OH-] ion­ larining konsentratsiyasiga qaraganda ko'proq bo'lsa, ya'ni [H+] > [OH-J, bunday muhit kis/otali muhit deyiladi. Demak, kislotali
   

106

muhit uchun vodorod ionlarining konsentratsiyasi 10-¹ g-ion/1 dan I katta, ya'ni [H+) > [ 10-¹ ) m-ion/1 bo'ladi. /shqoriy muhitda vodorod ionlari konsentratsiyasi 10-¹ g-ion/1 dan kichik, ya'ni [H+) < 10·⁷ g-ion/1, bunda [OH-] > (H+) bo'ladi.
Tuz ionlarining suv bilan o'zaro ta'siri natijasida kuchsiz elek­ trolitlar hosil bo'lsa, bunday jarayon tuzning gidro/iz/anishi deb ataladi. Tuzlar gidrolizlanganda kam eruvchan yoki kam ionla­ nuvchan mahsulot sifatida kislota, asos, asosli yoki nordon tuz­ lar hosil bo'lishi mumkin. Tuzlar eritmada gidrolizlanishining sababi shundaki, tuzning kationi va anionlari suvdagi H+ yoki OH· ionla­ rini bog'lab, kam ionlanuvchan yoki kam eruvchan moddalar bo'lgan kuchsiz elektrolitlami hosil qiladi va H ₂O H+ + OH·
muvozanatni o'ng tomonga siljitadi. Agar tuzlar gidrolizlanganda
suvning H ionlari sarflanib ketsa, eritmada OH- ionlar ortib qoladi va eritma asosli muhitga ega bo'ladi. Yoki, aksincha, OH­ ionlar sarflangan bo'lsa, eritmada H+ ionlaming konsentratsiyasi ortib ketib, eritma kislotali muhitga ega bo'ladi. Tuzning qanday ti pda gidrolizlanishi uni hosil qilgan kislota bilan asosning ku­ chiga bog'liqdir.
I. Kuchli asos NaOH, KOH, Ca(OH) ₂, Ba(O H) ₂ va kuchli kislota HCI, H NO ₃, H ₂SO ₄, HC1O ₄ dan hosil bo'/gan tuz/ar (NaCl, Na NO ₃, KNOv KCl va h.k.) gidrolizga uchramaydi. Chunki, bunday tuzlaming ionlari suvning H+ yoki OH- ion­
larini bog'lamaydi va kam ionlanuvchi modda hosil qilmaydi. Ma­ salan, osh tuzi gidrolizga uchraydi, deb faraz qilaylik:
NaCl + H₂O HCI + NaOH
Bu tenglamani ion holda yozamiz:

2
Na+ + CJ- + H O H+ + CJ- + Na+ + OH-

2
Tenglamaning o'ng va chap tomonidagi o'xshash ionlarni qisqartirsak, H O H+ + OH- qoladi. Eritmada H+ yoki OH­ ionlarining miqdori bir-biriga teng bo'ladi. Demak, tuzning ion­ lari suvning H+ yoki OH- ionlarini bog'lamaydi va kam ionlanuv­
chan modda hosil qilmaydi. Bunday eritmaning muhiti neytraldir.

2.