Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

Tuzlaming olinish usullari. Tuzlami olishning bir necha us­ ullari bor. Ulardan eng muhimlarini ko'rib chiqamiz:
I. Metallarga metallmaslami ta'sir ettirish:
2Na + Cl₂ = 2NaCI; Cu + Cl₂ = C uCl ₂

2. 
   Asoslarga kislotalar ta'sir ettirish:
   

KOH + HCI = KCI + H₂O ; Cu(O H) ₂ + H₂SO ₄ = CuSO ₄ + 2H₂O
Bu reaksiya betarajlanish reaksiyasi deyiladi. Ko'p negizli kis­ lotaga asos ta'sir ettirilgandan qanday turdagi tuzning hosil bo'lishi reaksiya uchun olingan kislota bilan asosning nisbiy miqdorlariga bog'liq bo'ladi. Agar mo'I miqdorda kislota olinsa, nordon tuz hosil bo'ladi:
KOH+ H₂SO ₄ = KHSO ₄ + H₂O NaOH + H₃PO₄ = Na H₂PO₄ + H₂O Mg(O H)₂ + HCI = Mg(OH)CI + H₂O
Reaksiya tenglamasiga muvofiq miqdorda kislota va asos olinsa, o'rta tuzlar hosil bo'ladi:
3NaOH + H₃PO₄ = Na ₃PO₄ + 3H ₂O
Agar kislota bir negizli bo'lsa, faqat o'rta tuz hosil bo'ladi.

2. 
   Metallga kislota ta'sir ettirish:
   

Zn + 2HCI = ZnC1₂ + H₂ i; Mg + H₂SO₄ = MgSO₄ + H₂ i
Metall bilan kislota orasidagi reaksiyada hamma vaqt ham vodorod ajralib chiqavermaydi. Metallarga kislota ta'sir ettirib, tuz olishda reaksiyaning borishi metall aktivligiga, kislotaning kimyoviy xossalariga, konsentratsiyasiga bog'liq. Oksidlovchilik xossalarga ega bo'lgan kislotalar metallar bilan reaksiyaga kirish­ ganida vodorod chiqmasligi ham mumkin:
3Mg + 8 H NO ₃ = 3M g(NO ₃) ₂ + 2NO + 4H₂O Cu+ 2H ₂SO ₄(kons)= CuS O₄ + SO₂ + 2H ₂O

2. 
   Asosli oksidlarga kislotalar ta'sir ettirish:
   

CuO + H ₂SO₄ = CuSO₄ + H₂O MgO + 2HCI = MgCl₂ + H₂O

2. 
   Asosli oksidlarga kislotali oksidlami ta'sir ettirish:
   

CaO + SiO₂ = CaSiO₃; Na ₂O + SO₂ = Na₂SO₃

2. 
   Kislotali oksidlarga asoslar ta'sir ettirish: P₂O₅ + 6NaOH = 2Na ₃ PO₄ + 3H₂O SiO ₂ + 2NaOH = Na ₂SiO ₃ + H ₂O
   
3. 
   Metallmaslarga ishqor ta'sir ettirish. Galogenlarga, oltingu­
   

gurtga va boshqa ba'zi elementlarga ishqorlami ta'sir ettirib kislo­ talaming tuzlarini olish mumkin:
Cl₂ + 2KOH = KCI + KCIO + H₂O 3S + 6NaOH = 2N a₂S + Na₂SO₃ + 3H₂O

2. 
   Metallarga ishqorlami ta'sir ettirilganda tuz hosil bo'ladi. Amfoter oksid hosil qiladigan metallami ishqor bilan qizdirganda vodorod ajralib chiqadi va tuz hosil qiladi:
   

Zn+ 2NaOH = Na₂ZnO₂ + H₂i
2Al + 6NaOH = 2N a₃AlO ₃ + 3H₂i

2. 
   Metallarga tuzlar ta'sir ettirib boshqa tuz olish ham mum­ kin. Metallga tuz ta'sir ettirib, yangi tuz olish uchun ta'sir ettirilayotgan metall tuz tarkibidagi metallga qaraganda aktivroq bo'lishi kerak. Aks holda reaksiya borrnaydi:
   

Fe+ CuSO₄ =Cu+ FeSO₄

3

3 2
Cu + 2AgN O = 2Ag + Cu(NO )

2. 
   Tuzga kislota ta'sirettirilganda yangi tuz va yangi kislota hosil bo'ladi. Reaksiyaning borishi uchun olingan kislota kuchliroq yoki kamroq uchuvchan bo'lishi kerak:
   

2CaCl ₂ + 2H ₃ PO₄ = Cai PO₄) ₂ + 6HCI CaCO₃ + 2HCI = CaCI₂ + H₂O + CO₂

2. 
   Tuzlarga tuzlami ta'sir ettirib boshqa tuz olinadi. Bu usul ancha keng qo'llaniladigan usullardan biridir. Reaksiya oxirigacha borishi uchun reaksiya natijasida hosil bo'layotgan mahsulotlardan biri cho'kmaga tushishi kerak:
   

3 2
Ba(NO )
+ K₂SO₄ = BaSO₄J, + 2KN O₃

AgN O₃ + KCI = AgCJJ, + KN O₃

2. 
   Tuzlarga ishqorlar ta'sir ettirilsa, yangi tuz va yangi asos hosil bo'ladi. Mazkur reaksiya, asosan, asoslar olishda va nor­ don tuzlami o'rta tuzlarga aylantirishda qo'llaniladi:
   

C uCl₂ + 2NaOH = C u(O H)₂L + 2NaCI Ca( HC0 ₃) ₂ + Ca(O H )₂ = 2CaC0 ₃ + 2H ₂0

2. 
   Tuzga kislotali oksidlar ta'sir ettirib, boshqa tuz olish: CaCO, + Si0 ₂ = CaSi0 ₃ + CO₂
   
3. 
   Metallmasning tuz bilan reaksiyaga kirishishidan boshqa tuz olish mumkin:
   

S + Na ₂S0 ₃ Na₂S ₂0 ₃ 2KC l0 ₃ + 1₂ 2KI0 ₃ + Cl₂

2. 
   Ba'zi tuzlami termik (qizdirish ta'siridan) parchalash na­ tijasida ham boshqa tuz olish mumkin:
   

2KNO) 2KN0 ₂ + 0 ₂; 2KC l0 ₁ 2KCI + 0 ₂

7.5- §. Kompleks birikmalar va qo'sh tuzlar

Endi anorganik birikmalar orasida alohida o'rin egallagan va keng tarqalgan kompleks tuzlar va qo'sh tuzlami qisqacha ko'rib chiqamiz.