Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

Azotning ishlatilishi. Erkin azot elektrotexnika sanoatida «yarim vattli• lampalami to'ldirish uchun, ammiak sintez qilish, kalsiy sianamid ishlab chiqarish va azotli o'g'itlar hamda portlovchi mod­ dalar tayyorlashda ishlatiladi.
11.3- §. Azotning vodorodli birikmalari
Azot vodorod bilan birikib, ammiak NH ₃, gidrazin N₂ H₄ va azid kislota HN ₃ birikmalarini hosil qiladi. Bu birikmalardan eng ahami­ yatlisi ammiakdir, shuning uchun ammiak ustida biroz to'xtalamiz. Ammiak - o'ziga xos o'tkir hidli, rangsiz gaz. Havodan I, 7 marta yengil bo'lganligi uchun uni to'ntarilgan idishga yig'ish mum­ kin. Ammiak suvda juda yaxshi eriydi: I / suvda O °C temperaturada 1150 / amrniak eriydi. Ammiakning suvdagi eritmasi novshadil
spirt ( N H₄0 H) deyiladi. Novshadil spirtning savdodagi eritmasi 25% Ii bo'lib, solishtirma og'irligi 0,91 g/sm³ ga teng. 1 / ammiak normal sharoitda 0,77 g keladi. Ammiak odatdagi bosimda, -33,4 °C da suyuq holatga o'tadi, -77,7 °C da qotadi.
Kimyoviy xossalari. Suvda erigan ammiakning ko'p qismi NH₃
holida bo'ladi, shuning uchun uning eritmasidan ammiak hidi kelib turadi. Erigan ammiakning oz qismi suvning H +- ionlari bi­ Ian birikib, ammoniy NH; ionini hosil qiladi va gidroksil ionla­ rini ajratib chiqaradi:
NH ₃ + H ₂0 NH; + OH-
Gidroksil ionlari o'z navbatida ammoniy ioni bilan birikib, NH₄0 H molekulasini hosil qiladi. Natijada eritmada quyidagicha muvozanat qaror topadi:
NH₃ + H₂0 NH ₄0 H NH; + OH-
Eritmadagi OH- ionlarining konsentratsiyasi katta bo'lmaydi, chunki muvozanat ko'proq chap tomonga siljigan bo'ladi. Shu

4
sababli eritma kuchsiz ishqoriy muhitga ega bo'ladi. Turli birikma­ larda NH; kationi bir valentli metall kationiga o'xshaydi. Masa­ lan, kislotalaming anionlari bilan birik.ib: N H C I - ammoniy

xlorid, N H₄N0

• 
  ammoniy nitrat, ( N H
  

₄ ) ₂S0

• 
  ammoniy sul­
  

3

4
fat, ( NH ) C0 - ammoniy karbonat va boshqa tuzlar hosil qiladi.
4 2 3
Ammiak birikish, o'rin olish va oksidlanish reaksiyalariga ki­ rishadi.
Birikish reaksiyalari:
NH ₃ + H ₂0 NH₄0 H NH ₃ + HCI = N H₄CI
3 N H₃ + H₃ P0 ₄ = (N H₄ ) ₃ P0 ₄
O'rin olish reaksiyalari. Suyuqlantirilgan natriy ustidan ammi­ ak o'tkazilsa, natriy amid hosil bo'ladi:
2N H ₃ +Na= 2 Na NH ₂ + H ₂
Qizdirilgan aluminiy yoki magniy ustidan ammiak o'tkazilsa, metallaming nitridlari hosil bo'ladi:
2Al + 2N H₃ = 2AIN + 3H₂
3Mg + 2NH ₃ = Mg₁ N₂ + H₂
Oksid/anish reaksiyalari. Ammiak kislorodda yonib, erkin azot­ gacha oksidlanadi:
4NH₃ + 30 ₂ = 2N ₂ + 6H₂0
Katalizator (masalan, platina, xrom (Ill) oksid) ishtirokida reaksiya azot (11)-oksid va suv hosil bo'lishi bilan boradi:
4NH₃ + 50 ₂ = 4N0 + 6H ₂0
Qizdirilganda ammiak mis (11)-oksid bilan reaksiyaga kirishib, misni Cu+² valentlikdan Su⁰ valentlikkacha qaytaradi, o'zi N ₂ ga qadar oksidlanadi:
3Cu0 + 2N H₃ = 3Cu + N ₂ + 3H ₂0