Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

Yechish. Bu birikma tarkibida x atom natriy, u atom uglerod va z
atom kislorod bor, deylik. Bunda formula NarC.vO, shaklda yoziladi. Agar biz x, y, z laming o'zaro nisbatlarini topsak, shu birikma­ ning eng oddiy formulasini chiqargan bo'lamiz. Natriyning atom massasini 23, uglerodniki 12, kislorodniki 16 ekanligini e'tiborga
olsak, shu modda molekulasida 23 · x og'irlik qism Na, 12 · y og'irlik qism uglerod va 16 · z og'irlik qism kislorod bor deb aytish mum­ kin. Ulaming har birini tegishli elementlaming og'irlik foizlariga tenglashtiramiz:
23 · X=43,4; 12 · y= 11,3; 16 · z=45,3
tenglamalardan x, y, z larni topaylik:
x = ⁴³ .4 = l 88· y = ^{11 3} = 0 94· z .= ^{45 3} = 2 83·

' '

12

16

' '
23 ' ' ^{• •}
x, y, z tar kasr sonlarga teng bo'ladi. Ular orasidagi nisbatni
topamiz: x: y: z = 1,88: 0,94: 2,83. MoJekuladagi atomlar bu­ tun sonlar bilan ifodalanishi kerak. Shuning uchun tenglamaning o'ng tomonini eng kichik son 0,94 ga bo'lamiz. Bunda x: y: z = 2 :
:1 : 3 kelit> chiqadi.
Demal-, birikma molekulasida ikki atom natriy, bir atom ug-
lerod, uch atom kislorod bor. Buni Na ₂CO ₃ , Na₂C₂O ₆, Naf,C ₃ O ₉ va h.k. formulalar bilan ko'rsatish mumkin. Masalada birikmaning molekular massasi berilmagani sababli, bu formulalardan qaysi biri shu birikmaning haqiqiy formulasi ekanini aytib bo'lmaydi.
Eng oddiY formula shakJida Na₂CO ₃ ni qabul qilamiz.
Birikmaning haqiqiy formulasini topish uchun moddaning foiz tarkibi, mting molekular massasi va tarkibiga kirgan elementlaming atom ma lari aniq bo'Iishi kerak. Bu holda ham eng oddiy for­ mula topilgan metoddan foydalaniladi. Haqiqiy formula bo'yicha hisoblangan molekular massa masala shartida berilgan molekular massaga 1eng bo'lishi kerak.

2. 
   misOI. 13,8 g organik modda batamom yondirilganda 26,4 g
   

karbonat angidrid bilan 16,2 g suv hosil bo'lgan. Bu modda bug'iningvodorodga nisbatan zichligi 23 ga teng. Uning molekular formulasini chiqaring.
Yechi.fh. Birikmaning haqiqiy formulasini topish uchun uning molekutar massasini, tarkibidagi elementlaming foiz miqdori va shu birikfTla tarkibidagi elementlaming atom og'irliklari ma'lum bo'lishi kerak. Masala shartida bular berilmagan. Demak, bu ma­ salani yei;hish uchun, avvalo, birikmaning molekular massasini va shu birikma tarkibidagi elementlarning og'irlik nisbatlarini to­
pishimiz Kerak:

2
J) moiekular massani M = DH • M, formula bo'yicha topamiz:
M= 2 · 23 = 46
2) birikma tarkibidagi elementlaming og'irlik nisbatlarini to­ pamiz: @ma'lum modda yondirilganda karbonat angidrid bilan suv hosil bo'lgan. Demak, noma'lum modda tarkibida uglerod atomlari. albatta, bo'Iishi kerak:
C_,H_.. + 0 ₂ CO ₂ + H ₂O
13,8 g + X₂ 26,4 g + 16,2 g
I. Re iya tenglamasidan foydalanib, noma'lum modda tarkibida qancha lerod borligini topamiz:
44 g CO₂ da 12 g C bo'lsa, 26,4 g CO ₂ da x g C bo'ladi.