Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

2

4
98,3% Ii H S0 eritmasi uning azeotrop eritmasidir. Konsentr-
langan sulfat kislota teriga tegsa, terini kuydiradi. Agar sulfat kis­
lota teriga to'kilsa, shu zahoti ko'proq suv bilan yuvib, sulfat

kislota to'kilgan joyni soda yoki ammiak eritmasi bilan ho'llash va yana suv bilan yuvish kerak.
Sulfat kislota suvda eriganda ko'p issiqlik chiqadi. Suning saba­ bi - sulfat kislota suv bilan birikib, sulfat kislotaning gidratlari H₂S0 ₄ • H ₂0 , H₂S0 ₄ • 2H ₂0 . H ₂S0 ₄ • x H₂0 hosil qilishidir.
Moddalami sulfat kislota yordamida quritish uning ana shu xos­
sasiga asoslangan.
Suvsiz sulfat kislota o'zidan elektr tokini o'tkazmaydi. Kon­ sentrlangan sulfat kislotani suyultirishda, suvni konsentrlangan kislotaga quyish yaramaydi, chunki bunda ko'p issiqlik chiqishi sababli kislota sachrab, kuydirishi mumkin. Sulfat kislotani oz­ ozdan suvga quyish lozim.
Konsentrlangan sulfat kislota organik moddalar - shakar, qog'oz, yog'och, kraxmal, gazlama va boshqalardan suv element­ larini tortib olib, ulami ko'mirga aylantiradi.
Konsentrlangan sulfat kislota kimyoviy xossasi jihatidan su­
yultirilgan H ₂S0 ₄ dan farq qiladi. Masalan, konsentrlangan sulfat kislota uy temperaturasi sharoitida ko'pchilik metallar (Hg, Fe,
Cu, Ag) va metallmaslar (C, S, P) bilan reaksiyaga kirishmaydi. Qizdirilganda esa reaksiya ketadi. Lekin vodorocl ajralib chiqmasdan bu elementlami oksidlab, o'zi S0 ₂, S hatto H₂S ga qadar qayta­ riladi:
2H ₂S0 ₄ + C = CO₂ + 2S0 ₂ + 2H₂0
2e
2+ 4+
Cu+ H₂S0 ₄ = CuO + S 0 ₂ + H₂0
Hosil bo'lgan mis oksidi ortiqcha sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishib, suv va mis sulfat tuzini hosil qiladi:
CuO + H ₂S0 ₄ = C uS0 ₄i + 2H ₂0
Konsentrlangan sulfat kislota faol metallar (masalan, rux)
bilan o'zaro ta'sir ettirilganda, S0 ₂ erkin oltingugurt va H ₂S gacha qaytariladi:
Zn + 2H ₂S0 ₄ = ZnS0 ₄ + S0 ₂i + 2H ₂0
Rux faol bo'lganligi uchun bir vaqtning o'zida quyidagi reaksiya­ lar ham boradi:
32n + 4H₂S0 ₄ = 3ZnS0₄ + s.J, + 4 H₂0
4Zn + 5H₂S0 ₄ = 4ZnS0 ₄ + H₂Si + 4H ₂0
Suyultirilgan sulfat kislota faolmas metallar (masalan, mis, simob, kumush, oltin) bilan reaksiyaga kirishmaydi. Faol metal­ lar (masalan, temir, aluminiy, magniy, rux) bilan reaksiyaga kirishib, tarkibidagi vodorodini metallga almashinadi:
Zn + H₂SO ₄ = ZnSO₄ + i H ₂
Fe + H ₂SO ₄ = FcSO₄ + i H ₂

4
Barcha kislotalar ichida eng ko'p ishlatiladigani sulfat kislota­ dir. Mineral o'g'itlar (masalan, superfosfat va ammoniy sulfat), portlovchi moddalar, bo'yoq, qog'oz, sun'iy tola, efir, turli sulfat­ lar ishlab chiqarishda, neftni tozalashda, xlorid kislota tayyor­ lashda, metallurgiya sanoatida va sanoatning ko'pgina boshqa tar­ moqlarida ishlatiladi. Sulfat kislota ikki negizli kislota bo'lganligi uchun ikki xil: o'rta va nordon tuzlar hosil qiladi, masalan: N8iSO -
natriy sulfat, Na HSO ₄- natriy gidrosulfat. Sulfatlaming ko'p­
chiligi suvda eriydi, lekin BaSO₄ deyarli erimaydi. CaSO₄, PbSO₄ Jar esa yomon eriydi.
Sulfat kislotaning quyidagi tuzlari katta ahamiyatga ega:

1. 
   Natriy sulfat - Na₂SO ₄ • IOH ₂O - soda ishlab chiqarishda, shisha tayyorlashda, tibbiyotda surgi sifatida, to'qimachilik sanoatida chitlarga ohor berishda ishlatiladi.
   

2. 
   
   4
   Kaliy sulfat - SO shisha ishlab chiqarishda, achchiqtosh
   

tayyorlashda va o'g'it sifatida ishlatiladi.

2. 
   Kalsiy sulfat - CaSO ₄• 2H ₂O. Bu tuz tabiatda ko'p uchraydi va gips deb ataladi. Gips 150-170 ·c qizdirilsa, tarkibidagi kris­
   

tallanish suvining 3/4 qismini yo'qotib, alebastr (2CaSO₄• H₂O) deb ataladigan moddaga aylanadi. Gips har xii quyma qoliplar, shakllar tayyorlashda, devor va shiplami suvashda ishlatiladi.

2. 
   Mis sulfat - C uSO ₄ • 5H₂O. Bu tuz mineral bo'yoqlar tay­ yorlashda, metallami mis bilan qoplashda, mis sulfatning suyul­ tirilgan eritmasiga esa qishloq xo'jalik zararkunandalariga qarshi kurashda, chitlarga gul bosishda va tibbiyotda ishlatiladi.
   
3. 
   Bariy sulfat - BaSO ₄• Bu tuzda rentgen nurlarini to'sish xususiyati bo'lganligi uchun tibbiyotda oshqozon va ichaklami tek­ shirishda bemorlarga «bo'tqa» shaklida beriladi, texnikada oq bo'yoqlar tayyorlashda ishlatiladi.
   
4. 
   Rux sulfat - Z nSO ₄ • 7H ₂O. Bu tuz ham mineral bo'yoqlar
   

ishlab chiqarishda, chitga gul bosishda va tibbiyotda ishlatiladi. Yog'ochlami chirishdan saqlash uchun ularga rux sulfat eritmasi shimdiriladi.

2. 
   Magniy sulfat - MgSO₄ • 7H ₂O. Bu tuz tibbiyotda surgi sifa­ tida, bo'yoqchilik va qog'oz sanoatida ishlatiladi.
   
3. 
   Temir su/fat - FeSO₄ • 7H ₂O tuzi siyoh tayyorlashda, yog'ochni chirishdan saqlash, qishloq xo'jalik zararkunandalariga qarshi kurashda, fotografiyada, berlin zangorisi nomli rang tay­ yorlashda va boshqa sohalarda ishlatiladi.
   
4. 
   Achchiqtosh/ar. Bir valentli va uch valentli metal) sulfatlari critmalari bir-biriga qo'shib kristallantirilsa, qo'sh tuz - ach­ chiqtoshlar hosil bo'ladi:
   

SO₄· Fe₂(SO₄) ₃• 24H ₂O; Na₂SO₄• Cri4) ₃• 24H ₂O; K₂SO ₄ • Cr₂(SO ₄) ₃ • 24H₂O; ( N H ₄) ₂SO₄ • AliCSO ₄ ) ₃• 24H ₂O;