Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги аҳмадали асқаров узбек халқининг

1
 Материаль! по истории казахских ханства ХУ-ХУШ веков. Алма-ата, 1969, 
стр.214.
Мирза Муҳаммад Ҳайдар. "Тарихи Рашидий». Тошкент-1996. 147, .150, 180, 302 
бетлар.
Шониѐзов К. Ўзбек халқининг шаклланиш жараѐни. Тошкент-2001. 414бет.
Шониѐзов К. К этнической истории узбекского народа. Тошкент-1974, НОбет.
275

---

татар, бошқирд ва бошқа туркигўй этносларнинг тар-
киб топишида фаол иштирок этганлар. Масалан, 
қўнғиротларнинг катта гурухи қорақалпоқ, қозоқ, 
Хоразм аҳолисини; қипчоқлар қозоқ, қорақалпоқ, 
қирғиз, бошқирд, туркман халқини; найманлар қо зоқ, 
қирғиз халқини; қтайлар қорақалпоқ, қозоқ, бошқирд 
халқини таркиб топишида иштирок этган-лар. 
Уларнинг Мовароуннахрга келиб, бу заминда қолиб 
кетганлари 
XVIII 
аср 
бошларида 
Ўзбекистон 
ахолисининг тахминан 4/1 ни ташкил этган
1
. Кўчман-
чи ўзбеклар ўтроқликка ўтиши билан мухим этник 
жараѐн юз беради —келиб чиқиши ҳар хил бўлган 
қавмлар орасида ўзаро аралашиш бошланади. Айни 
вақтда, уларнинг маҳаллий ўтроқ аҳоли билан ҳам 
қоришиш жараѐни юз беради. Замон ўтиши билан, 
бу жараѐнлар туфайли аҳоли номида ҳам ўзгариш 
ҳосил бўлади
2
. Дарҳақиқат, XVI аср бошларида Бу-
хоро аҳолиси (кўчиб келган кўчманчи ўзбеғлардан 
ташқари) "чиғатой" ѐки "турк чиғатой" ва тожикка 
бўлинган. XVII аср охирларига келиб эса бу ахоли 
манбаларда фақат ўзбек ва тожикка бўлинган
3
. Де-
мак, XVII аср охирларидан бу фактлар ўзбек атамаси 
этник маъно ва мазмун касб эта бошлаганлигидан 
далолат беради.
XVI-XVII асрларга келиб "сарт" атамасининг ҳам 
мазмуни ўзгариб қолди. Маълумки, авваллари бу ата-
ма форсий манбаларда фақат тожикка нисбатан қўл-
ланган бўлса, ХЛ^-ХЛШ асрлардан у кўпроқ Фарғона 
водийси, Тошкент воҳаси ва Хоразмда турғун яшовчи 
муқим ўзбекларга нисбатан қўлланиладиган бўлди
4
.
Ўзбек халқи ХШ-ХЛ/Ш асрлардаги этник тараққи-
ѐтида олдинги даврлардагидек, туркман, қирғиз, қо-
зоқ, қорақалпоқлар билан яқин иқтисодий, сиѐсий ва 
этномаданий алоқада бўлиб келди. Айниқса, узоқ 
асрлар давомида бир ҳудудда яшаб келган ўзбек ва 
тожиклар ўртасидаги этномаданий тараққиѐт ҳар
1 
М у л л а д ж а н о в И . Р . Д е м о г р а ф и ч ес к и е р а з в и т и е У з б ек с к о й С С Р .
Ташкент-1988. стр. 123.
2 
Шониѐзов К. Ўша асар, 415 бет.
' Иванов П.П. Очерки по истории Средней Азии. Москва-1958, стр.69. 
4
Бартольд 
В.В. Двенадцат лекции по истории турецских....стр. 189; его же, "Сарт", Соч. Том 
2, часть 2, стр. 527-529.
276

---