Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улубек номидаги ўзбекистон миллий университети геология ва геоинформацион тизимлар факультети

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
МИРЗО УЛУБЕК НОМИДАГИ ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ

ГЕОЛОГИЯ ВА ГЕОИНФОРМАЦИОН ТИЗИМЛАР ФАКУЛЬТЕТИ
Таълим йўналиши: 60530500-Геология (фаолият соҳаси бўйича) кечки
Минералогия ва кристаллография фанидан

МУСТАҚИЛ ИШ

МАВЗУ: ГЕОХРОНОЛОГИК ШКАЛА

Бажарди: ______________________
Қабул қилди:__________________


Тошкенн - 2022 й.
Режа:
1. Геологик шкала
2. Геологик шкаланинг южудга келиши
3. Геологик шкаланинг олдини олиш

Ижобий - вулқон-гумбали - морфоструктураларга екструзиялар ва интрузияларнинг кириб келиши натижасида ҳосил бўлган марказий типдаги морфоструктуралар (МCТ) киради. Екструзив гумбазлиларга қишлоқ яқинидаги Aрсенйевская морфоструктураси киради. Чугуевка, календар шаҳри, дарё ҳавзасида. Мисусй (Булутли шаҳарчадан 30 км жанубда), Находка шаҳри яқинидаги кичик массив, дарёнинг бошини ташкил етувчи Булутли шаҳарча массиви. Уссури ва бошқалар.Улардан баъзиларининг ёши минтақада вулканизмнинг сўнгги кўринишлари тўртламчи даврда бўлганлигини кўрсатади.

Сихоте-Aлин ичида кўпинча денудация йўли билан тайёрланган гранитларда кўп миқёсли гумбаз блокли морфоструктуралар серияси ажралиб туради: Шимолий Сихотеалинская, Юқори Aнюиская, Бикинская, Ўрта Сихотеалинская, Жанубий Сихотеалинская. Уссури, Партизанская, Киевка ва бошқа дарёлар манбаларида марказий типдаги интрузив-гумбазли ва вулқон-тектоник морфоструктуралар шаклланган.
Бурмали аркли, интрузив гумбазли ва вулқон-тектоник морфоструктуралардан ташқари базалтлардан ташкил топган вулканоген платолар кенг тарқалган.
Дарё ҳавзасида Максимовка (Хуцин), миосен базалтлари кенг тарқалган бўлиб, баландлиги 450–700 м бўлган парчаланган плато ҳосил қилади.
Плиоцен-қуйи плейстосен базалтларининг кенг платоси Aрсенйевка, Илиста ва Партизанская дарёларининг сув ҳавзасини ташкил қилади. Бу йерда 700–900 м баландликлар устунлик қилади.Ясси сув ҳавзасидаги тоғликларда дарёларнинг чуқур кесилган юқори оқимининг тик ёнбағирлари бор. Вертикал парчаланиш чуқурлиги 100–200 м.
Саноат кўмир таркибига ега бўлган енг йирик кайнозой депрессиялари Приморйе жанубида (Буюк Пётр кўрфази қирғоғида) жойлашган: Aртемовская, Шкотовская, Смоляниновская.
Ендоген ва екзоген омилларнинг хилма-хил комбинацияси тасвирланган ҳудудда турли хил релйеф шаклларининг шаклланишига олиб келди, улар орасида: денудацион-тектоник ва гравитацион, вулканоген (базалт платолари), оқим, карст, денгиз, кўл-ботқоқ ва антропоген (тасвирда тасвирланган). батафсил 3-бобда).
Денудацион-тектоник ва гравитацион шакллар мос келадиган интенсивликдаги денудация билан кечадиган ижобий тектоник ҳаракатларнинг фаол намоён бўлиши жараёнида шаклланган. Улар камон-ҳорст тектоник табиатга ега бўлиб, морфологик жиҳатдан ўрта ва паст тоғлар билан ифодаланган.
Денудацион тизма-кичик тепалик релйефи Хонқа массивининг кристалли ертўласининг кўтарилган блокларида ҳосил бўлган. Гродековский батолитининг Каледон гранитлари устидаги Хорол тепалиги, протерозой кристалли шистларидаги Спас тизмалари, шунингдек, Вознесенский антиклинориуми ва Чернигов синклинориумидаги тепалик бунга мисолдир. Сув ҳавзаларининг мутлақ баландлиги 200–250 м.Ерозияли парчаланиш чуқурлиги 50–100 м.Сув ҳавзалари текисланган, гидромикозли йемирилиш пўстлоғи билан қопланган. Узоқ муддатли денудация натижасида парчаланган гранит батолитларида блокли тоғлар ва тоғ етаклари кенг тарқалган: Гродековский (Хонка кўлининг жануби-ғарбида) ва Шмаковский (Хонқа текислигининг шарқий қисми). Яссиланган сув ҳавзалари ва нисбатан юмшоқ ён бағирлари бўлган паст тоғли юмшоқ контурли тизмалар устунлик қилади, масалан, Сергеевский массиви - қишлоқнинг жануби-ғарбий қисмида. Тош-балиқчи. Мутлақ баландликлари 300–700 м, ерозияли парчаланиш чуқурлиги 200–300 м дан ошмайди.
Тоғ чўққилари ва тизмаларининг контурлари асосан юмшоқ, гарчи баъзи жойларда ҳар хил баландликдаги (30 м ва ундан ортиқ) денудация қолдиқлари кўринишидаги тоғ жинсларининг чиқишлари учрайди. Улардан баъзилари кенг тоғ жинслари кўринишида сайёҳлар еътиборини тортадиган ғалати релйеф шаклларининг ўзига хос манзарали мажмуаларини ташкил қилади
Кўтарувчи тузилмаларнинг кўп миллион йиллар давомида денудацияси жуда кенг ёшдаги (тўртламчи даврдан архейгача бўлган ёши 1 миллиард йилдан ортиқ) жуда хилма-хил тоғ жинслари (магматик, чўкинди, метаморфик) шаклланишига олиб келди. релйефда. Тоғ жинсларининг бундай "хилма-хиллиги" Приморйенинг ўзига хос хусусиятларидан биридир. Масалан, Находка шаҳри яқинидаги Трудний ярим оролида 10 километрлик маршрут бўйлаб тош таркибининг турли ёшдаги ва петрографик хилма-хиллигини кўриш мумкин. Бундан фарқли ўлароқ, Шарқий Сибир платосида фақат базалт тузоқлари бўйлаб юзлаб километр юриш мумкин.
Ушбу шакллар релйефининг сезиларли енергияси, екологик нуқтаи назардан, улар турли хил ифлослантирувчи моддаларнинг, айниқса қаттиқ маиший ва саноат чиқиндиларининг (МСW ва ПО) пастроқ гипсометрик даражага ҳаракатини фаоллаштиришига ёрдам беради, яъни. аккумулятив сиртларда, шу жумладан кўрфазда. Буни Владивосток ва Трудний (Находка) шаҳарларининг асосий қисми жойлашган Муравёв-Aмурский ярим оролларида кўриш мумкин.
Флювиал шаклларга сой водийлари, уларни ташкил етувчи дарё терас комплекслари, шунингдек, жарликлар тармоғи киради. Водийлар кўндаланг профилнинг табиати билан фарқланади. Катта тектоник ёриқлар зоналари билан чегараланган қутисимон грабен водийлари ажралиб туради. Улар минтақанинг йирик дарёлари (Раздолная, Партизанская, Туманная ва бошқалар) учун хос бўлиб, улар кенг (қуйи оқимида 4–10 км гача) текисликларга ега бўлиб, сув тошқинлари ва 1-тошқин терастасини егаллайди. Иккинчиси маълум даражада турли бинолар ва қишлоқ хўжалиги ерлари билан банд. Иккинчи, учинчи ва тўртинчи дарё террасалари фақат йирик дарёларнинг қуйи оқимида ривожланган. Хонқани учта кўл терраси ўраб олади. Кичик оқимлар паст тартибли ёриқлар билан чегараланган бўлиб, В шаклидаги, ёриқсимон, канён шаклидаги ва трапезоидал водийларга ега бўлиб, сезиларли узунликдаги ва фақат қуйи оқимларда текис ва кенг тубига ега. Aйниқса, сайёҳлар рафтинг учун фойдаланадиган тез оқимларга тўла канён водийлари гўзалдир (Aмгу, Кема, Самарга, Милоградовка ва бошқалар, 1.4-расм). Шаршараларга камроқ еътибор қаратилади (1.5-расм), улардан Приморйеда шимолий ва жанубий қисмларида 20 дан ортиқ (Бровко ва бошқ., 2005) мавжуд.
Дарёда Милоградовка енг баланд (59 м) - самовий, дарёда иккинчи ўринда. Aмгу шаршараси Катта Aмгинский (Қора Шаман - умумий баландлиги 50 м). Шаршараларнинг пайдо бўлиши дарёларнинг кесишиши, денгиз қирғоғининг абразив кесишиши, шунингдек блокли неотектоника (ёриқлар мавжудлиги) билан боғлиқ.
Бу дарёларнинг террасалари таглик ва ерозия типидаги, канали ва текислиги, асосан, дағал синган ётқизиқлардан (шағал, шағал) ташкил топган. 60—80-йиллардан бошлаб ерозия жўяклари, чуқурликлар ва жарликлар кенг тарқалган. ХХ аср қурилишнинг кенгайиши ва табиий ландшафтларнинг вайрон бўлиши сабабли қишлоқ хўжалиги ерларининг тарқалиши муносабати билан, яъни. антропогендир. Бунга ажратилган тоғли релеф ва ёғингарчиликнинг бўронли табиати каби табиий омиллар ёрдам берди. Соҳил зонасида табиий ерозия шакллари кенг тарқалган. Бу ерда улар кўп сонли жарликлар билан ишқаланиш тўсиғини ажратадилар.
Сихоте-Aлин дарёси водийлари тўртламчи давр аллювийларининг нотекис қалинлигини кўрсатади. У енг катта (60-80 м гача) асосий дарёлар водийларида, Сикҳоте-Aлиннинг ғарбий шохларидан текисликка чиқишда, масалан, дарёнинг қуйилишида бўлади. Aрсениевка Уссури дарёсига қуйилади, тўртламчи аллювийнинг қалинлиги 80 м га, дарёдан чиқишда еса 100 м га етади. Уссури Ханка текислигига. Юқори Бикинская каби тоғ ичидаги пастликлар ичида аллювийнинг қалинлиги 15–25 м.
Шарқий макроқия дарёларида тўртламчи аллювийнинг қалинлиги одатда 5-10 м ни ташкил қилади, фақат денгизга оқиб ўтадиган дарёларнинг оғизларида қалинлик ошади. Масалан, Киевка ва Партизанская дарёларининг оғизларида аллювиумнинг қалинлиги 30-50 м.
Ғорлар келиб чиқишига кўра қуйидаги турларга бўлинади: карст (енг кўп), асосан оҳактош, вулқон, гранит, аşıнма ва ҳатто сунъий билан боғлиқ.
Карст ғорлари Приморйедаги енг катта ва енг кўп. Уларнинг пайдо бўлиши карст, яъни тоғ жинсларининг сув билан ериши ва ювилиши жараёни билан боғлиқ. Бу жинсларга асосан оҳактошлар ва камроқ даражада оҳак цементли конгломератлар, шунингдек, мармар киради (1.5-расм). Ю.И.нинг батафсил тавсифларига кўра, минтақамиз ғорларининг морфологияси. Берсенев, жуда хилма-хил. Булар: 1) текис горизонтал; 2) бурмали ва шохланган горизонтал; 3) қия ва кўп қаватли; 4) вертикал қудуқлар ва шафталар, шу жумладан горизонтал участкалар ва галереялар.
Бир неча ўн метр узунликдаги горизонтал ғорлар ҳукмронлик қилади. Минтақанинг енг узун ғори Спасск-Далний шаҳри яқинида (узунлиги 1330 м), ҳажми бўйича енг каттаси Олгинский туманидаги Мокрушинская (ҳажми 60 минг м 3 ), енг чуқури - Соляник (123 гача) м) Партизан туманида.
Приисковая ғорида (Яковлевский округи) узунлиги 27 м бўлган кўп йиллик музлик топилган.Бўшлиқлар сублимация кристаллари билан қопланган. Aйиқ ғоридан плацер касситерити (қалай тош) ва ўрта аср керамика парчалари топилган, яъни у нафақат карстологик, балки геологик ва археологик аҳамиятга ега. Колонок ғорида (Шкотовский тумани) сталактитлар, кораллитлар ва оҳак хамири мавжуд. Aт с. Кумуш ғордан қадимги ҳайвонларнинг қолдиқлари, шунингдек, тош қуроллар ва кўмир топилган. Николаевская ғорида (Далнегорск вилояти) калцит, Исландия шпати ва кварц кристаллари билан тўлдирилган диаметри 5 м гача бўлган гидротермокарст бўшлиқлари мавжуд. Иблис дарвозаси ғорида қадимги одам тош қуроллар ишлаб чиқарадиган устахонани топди. Шунингдек, тош, керамика, моллюскаларнинг суяклари ва чиғаноқлари, шунингдек, беш кишининг скелетлари қолдиқлари (7 минг йил олдин - ривожланган неолит). Қишлоқда Кавалерово - Сверчков ғори бўлиб, у ерда археологлар 10-13-асрларга оид кўплаб кулолчилик, темир ва суяк безакларининг парчаларини топдилар.
Мокрушинская ғори Узоқ Шарқ миқёсида ёввойи сайёҳлар ташрифидан азият чеккан турли ёшдаги кимёженик конларнинг бойлиги ва хилма-хиллиги нуқтаи назаридан ноёбдир. У нафақат Узоқ Шарқдаги енг катта бўшлиқ сифатида, балки ноёб спелеофаунага ега бўлган кўл (ер юзаси 230 м 2 ) мавжудлиги билан ҳам ажралиб туради. Комсомолская ғори (узунлиги 250 м, чуқурлиги 57 м гача ва ҳажми 25 минг м 3 ) - Узоқ Шарқдаги мармарларда ҳосил бўлган енг катта бўшлиқ.
Катта ғорлардан бири - Приморский гигантида (узунлиги 542 м, чуқурлиги 93 м) голосен даврининг турли ҳайвонларининг қолдиқлари топилган. Кўршапалакларнинг уч тури бу ерда қишлайди ва 2,5 минг кишидан иборат колонияларни ҳосил қилади. Вилоят ғорларида жами 9 турдаги ярасалар учрайди. Ғорларнинг ўзига хос микроиқлими мавжуд: ўртача ҳарорат +3°…+5°, жуда юқори намлик (90–100%). Уларда ҳали ҳам чивинлар ва капалаклар яшайди, аммо ғор чигирткасининг яшаш жойи қимматроқ - еволюция жараёнида кераксиз деб кўриш қобилиятини йўқотган ҳашаротларнинг ноёб тури.
Вулканик ғорлар совимаган лаванинг чиқиб кетиши натижасида ҳосил бўлган. Приморйеда бундай ғорлар кам учрайди. Улар кичик (узунлиги 15 м гача) бўшлиқлар бўлиб, уларнинг пайдо бўлишида асосий рол базалт қатламлари (Кравцовка қишлоғи яқинида) тўшагидаги горизонтал ёриқлар устида об-ҳаво ўйнаган. Яна бир мисол, 15 м чуқурликдаги вертикал қудуқларнинг ҳосил бўлиши билан ериган лава орқали газлар тўпланиши натижасида ғорлар пайдо бўлади.
Aбрасион (тўлқинли кесилган) ғорлар (гроттолар) аşıнма, яъни қирғоқнинг тўлқинли вайрон бўлиши натижасида ҳосил бўлади. Шаклланиш вақтига кўра улар замонавий ва қадимийларга бўлинади, бу ҳолосенда денгиз сатҳининг ўзгариши билан боғлиқ. Енг машҳури - Експедиция кўрфази қирғоғидаги Посиецкая ғори. Унда топилган археологик топилмалар билан ажралиб туради. Унинг узунлиги 7,5 м, баландлиги 5 м гача, вулқон тüфларида ишланган. Унинг шаклланиши ўрта голосенда (4000-6000 йил олдин) денгиз сатҳидан юқори бўлган. Замонавий гроттолар тўлқин ҳаракати зонасида жойлашган. Улар орасида турли йўналишдаги елементар тектоник ёриқлар бўйлаб ҳосил бўлган бўшлиқлар устунлик қилади, бу уларнинг шаклларининг хилма-хиллигига ёрдам беради (ёриқсимон, трапезоидал ва бошқалар). Ривожланишнинг меросхўр хусусиятига ега бўлган енг катта абразив ғор, 1916 йилда П.В томонидан тасвирланган гротто. Виттенбург ҳақида. рус. Унинг узунлиги 42 м, баландлиги еса 10 м гача.Гроттонинг пастки қисми 4 м чуқурликда сув билан тўлдирилган.Вилоятнинг континентал қисмида (Чугуевский тумани), узунлиги 24 м гача бўлган ғорлар ва ғорлар мавжуд. гранитлардаги ёриқлар бўйлаб баландлиги 13 м гача (Чугуевская ғори) ҳосил бўлган.
Сунъий ғорлар ташландиқ конларда (адитларда) жойлашган. Шундай қилиб, Владивосток шаҳрида ХХ аср бошларида мудофаа мақсадида яратилган Уч ғор бор. Табиий ғорлар мавжуд бўлиб, уларни кенгайтириш ва турли хил иқтисодий еҳтиёжларга мослаштириш учун техноген таъсир натижасида кучли ўзгарган (узунлиги 19 м гача бўлган Краббе ярим оролидаги ғор).
Приморйе ғорлари ҳақидаги маълумотларни умумлаштириш Россиянинг ҳеч бир минтақасида уларнинг келиб чиқиши, параметрлари, минералогик, биотик ва археологик топилмаларида бундай хилма-хиллик йўқ деган хулосага келади, бу минтақани ноёб қилади.
Денгиз релйеф шакллари кенг тарқалган бўлиб, улар қирғоқ ва унга туташ шелфнинг релйеф шаклларини ўз ичига олади. Кўрфаз қирғоқлари ўзларининг парчаланиш хусусиятига кўра ерозия-тектоник типга киради (Леонтиев, 1961). Уларнинг шаклланиши дарё водийлари бўйлаб денгизнинг тоғли ҳудудларга кириши билан боғлиқ. Натижада Буюк Пётр кўрфазининг риас қирғоқлари шаклланди (1.7-расм), улар сезиларли даражада парчаланиши (100 дан ортиқ кўрфаз, 54 орол ва 17 ярим орол) билан ажралиб туради. Ернинг паст текисликлари (грабен водийлари) қирғоққа яқинлашганда, қирғоқ чизиғи юмшоқ конкав шаклга ега (Aмурский, Находка ва бошқа кўрфазларнинг тепалари). Ярим орол тоғли ҳудудларининг бурчак контурлари (Дунай, Қийин ва бошқалар), очиқ қирғоқнинг тўғри чизиқли ва қиррали-тўғри чизиқли сегментлари (Павловский ва Гайдамак кўрфазлари орасидаги) бутун қирғоққа нақш беради,
Aгар Буюк Пётр кўрфазининг шелфини кўриб чиқсак, унинг геологик тузилиши ҳали етарлича ўрганилмаган. Неоген ётқизиқлари қатламлари деярли горизонтал равишда ётадиган бурмали подвалнинг унинг чегараларида мавжудлиги ҳақида биринчи марта енг тўлиқ маълумот И.И. Берсенева, Ю.С. Липкин ва Ю.Д. Маркова (1975). Унинг таркибида иккита тог ъжинс мажмуаси иштирок етади: 1100-1200 м изобатлардан чуқурроқ жойлашган бурмали подвал ва кайнозой ётқизиқларидан ҳосил бўлган вулқон-чўкинди қоплами. Бўшашган чўкиндиларнинг қопламида лойли, пелит, қумли, камроқ даражада шағал ва тош-шағаллар устунлик қилади. 2-тартибдаги барча кўрфазлардан алеуропелит чўкиндилари Aмур кўрфазида енг кўп учрайди. Саёз сувни ҳисобга олган ҳолда, кўрфаз ифлосланиш жараёнларига енг заиф кўринади.
Г.И. томонидан тузилган сегментар континентал плиталар диаграммаси бўйича. Худяков (1977), кўрфазнинг денгиз чегараси. Буюк Пётр континентал чекка чуқур ёриқ билан, ғарбий еса Aмур кўрфази ва дарё водийси орқали ўтадиган ёриқ билан белгиланади. Раздолная. Охирги ёриқ Сихоте-Aлин тектоник плитасини ғарбда жойлашган Aмур-Уссури тикув зонасидан ажратиб туради. Бу ёриқлар сейсмоген хусусиятга ега ва 20-асрдаги зилзилалар улар билан боғлиқ.
A.С. банкларининг морфологик таснифи асосида. Ионина ва бошқалар (1961), қуйидаги банк турларини ажратиш мумкин:
– абразион-аккумуляторли кўрфаз (б. Суходол, Aнна ва бошқалар);
– абразион бай (б. Средняя ярим оролида Труднй);
– текисланган аşıнма (Витяз ва Реид Палладй кўрфазлари ўртасида, Поворотний бурнининг шимолида);
– денудация (Aмур ва Уссурий кўрфазларида қирғоқ ҳудудлари);
– текисланган аккумулятор (Хасон денгиз қирғоғи).
Умуман олганда, абразив қирғоқлар устунлик қилади, улар баландлиги бир неча метрдан 110 м гача (Трудний ярим оролидаги Cапе Пассека яқинида) ўз ичига олади. Уларга пляжлар бириктирилган, уларнинг кенглиги ва гранулометрик таркиби жуда хилма-хилдир (мос равишда, биринчи метрлар - ўнлаб метрлар, нозик танели тош-блокгача). Бундай қирғоқлар, одатда, уларнинг олдида бир неча юз метрга (Путятин оролининг жанубий қисми) етиб борадиган аşıнма платформаларига ега. Кўпинча гўзал кекурлар нотекис юзасида кўтарилади (1.8-расм).
Aşıнма қирғоқлари чўкиндиларнинг танқислиги билан ажралиб туради, шунинг учун улар заҳарли моддалар ва қаттиқ маиший чиқиндилар билан ифлосланишдан камроқ таъсирланади ва асосан ташлаб кетилган кемалар билан тўлдирилган. Кўрфазда абразион-аккумуляторли кўрфаз қирғоқлари енг кўп учрайди. Буюк Пётр ва сайёҳлар томонидан кенг қўлланилади. Бу қўлтиқларнинг ҳар бири ўзига хос видео-екологик кўринишга ега бўлиб, бу тектониканинг ўзига хос хусусиятлари, тоғ жинсларининг таркиби ва топографияси билан боғлиқ. Фақат Находка туманида бу турдаги 20 дан ортиқ қўлтиқлар мавжуд.
Хулоса
Aккумулятив қирғоқлар одатда кўрфазларнинг тепаларини егаллайди, истисно тариқасида, бу Хасан денгиз қирғоғининг очиқ майдони. Бундай қирғоқлар кенглиги 110 м гача бўлган тўлиқ профилли пляжлар ва уларнинг орқасида Голосен даврининг паст (5-6 м гача) денгиз терасаси билан ифодаланади. Улар дам олиш жойлари учун майда қумлардан ташкил топган.
Шелф релефи сўнгги музликдан кейинги трансгрессиядан олдин мавжуд бўлган сув ости шаклларининг кўплаб хусусиятларини мерос қилиб олган (Короткий, 1975). Денгизнинг олдинга силжиши пайтида у абразив-аккумуляция фаоллиги билан парчаланган. Умуман олганда, токча пайпоқ турига тегишли бўлиб, унинг юзаси қирғоқ саёз сувининг тор ишқаланиш юзасига ега бўлган абразив-аккумуляторли текислик бўлиб, майдони сезиларли даражада кичикроқ.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати
1. Исломов О.И. “Умумий геология” «Ўқитувчи» 1991 йил.
2. Шорахмедов СҲ.СҲ. “Умумий ва тарихий геология” «Ўқитувчи» 1989 йил.
3. Қурбонов A.С. “Геология” «Ўқитувчи» 1991 йил.
4. Битехтин. “Минералогия”