Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

Иш ҳақи тизимига кириш (Inputs to a payroll system). Иш ҳақи тизимига (яъни ҳафталик пуллик иш ҳақига) асосий киришлар қуйидагилар:
(а) Соат карталари ёки вақт жадваллари (баъзан иккаласи ҳам ишлатилади). Ишлаган қўшимча иш тафсилотлари одатда ушбу ҳужжатларда кўрсатилади. Баъзан иш ҳақи электрон вақтни ёзиб олиш тизими билан бевосита боғлиқ бўлиши мумкин.
(b) Бонус миқдори ёки бонуслар компютер томонидан ҳисобланган тегишли тафсилотлари.
Иш ҳақи тизимлари (salary systems). (йиллик, ойлик иш ҳақи тўловлари) иш ҳақига ўхшаш тўловларни сақлайдиган тизим. Аммо ойлик иш ҳақи компютер томонидан master файлида сақланадиган тафсилотлардан олиниши одатий ҳолдир ва шунинг учун (қўшимча иш, бонуслар ва бошқалар бундан мустасно) ҳар қандай операцияни киритиш муҳим эмас. Шундай қилиб, иш ҳақи тизими учун киришлар фақат қўшимча иш, бонуслар ва бошқалар (чунки асосий иш ҳақи аллақачон асосий файлда).
Иш ҳақи тизимида қайта ишлаш (Processing in a payroll system). Иш ҳақини қайта ишлаш билан боғлиқ асосий ҳаракатлар ходимнинг ялпи иш ҳақини ҳисоблаш, соф иш ҳақини топиш учун турли хил чегирмаларни ҳисоблаш ва амалга ошириш, сўнгра тегишли усул билан тўловни амалга оширишдир.
Иш ҳақига келсак, бу ишлаган соатлари ва иш ҳақи тафсилотлари бўйича киритилган маълумотларни олиш ва ходимга тегишли ҳафталик, ойлик иш ҳақини ҳисоблашни англатади. Худди шу ҳисоблаш ҳар ҳафта амалга оширилади. Бу назарий жиҳатдан содир бўлиши мумкин, аммо амалда одатда ойлик иш ҳақи тафсилотларига баъзи ўзгартиришлар киритилади ва улар иш ҳақини қайта ишлаш жараёнида амалга оширилади.
Иш ҳақи тизимидан чиқишлар (Outputs from a payroll system).
Иш ҳақи тизимидаги одатдаги чиқариладиган маълумотлар:
(а) иш ҳақи тўлов ведомостлари (Payslips);
(b) иш ҳақи тўлов ведомостлари (кўпинча нусхалари);
(с) Иш ҳақини таҳлил қилиш, шу жумладан чегирмалар (солиқ, миллий суғурта ва бошқалар) ва харажатларни ҳисоблаш учун тафсилотларни таҳлил қилиш;
(d) Даромад солиғи мақсадида талаб қилинадиган турли шакллар;
(e) Тангаларни таҳлил қилиш, чеклар, кредит ўтказиш шакллари;
(f) Баъзи ҳолларда, банкга юбориш учун дискгда тўлов реквизитлари маълумотлари ва BACS тизими орқали тўлаш имкониятлари.
Иш ҳақи бўлими ичидаги вазифаларни ажратиш муҳимдир. Яхши режалаштирилган фирибгарлик, масалан, ghost ходимларининг (арвоҳ ходими) иш ҳақи тўлови, кейин икки ёки ундан ортиқ одам иштирокидаги тўқнашувни талаб қилади ва натижада содир бўлиш эҳтимоли камроқ бўлади.
Арвоҳ ходими-бу сизнинг компаниянгиздан пул олиш учун мўлжалланган фирибгарлик схемаси. Бу иш ҳақи фирибгарлигининг бир шакли бўлиб, одатда сизнинг иш ҳақи тизимига кириш ҳуқуқига эга бўлган киши томонидан амалга оширилади, масалан, бухгалтерия ходими озгина назорат остида бўлади.
Амалда, одатда, иш ҳақи ва иш ҳақи билан шуғулланиш учун алоҳида келишувлар тузилган бўлса-да, бу мулоҳазалар бир-бирига ўхшашдир ва қулайлик учун бу ерда икки жиҳат биргаликда кўриб чиқилади.
Тўлов варақаларини тайёрлаш учун жавобгарлик муносиб шахсга топширилиши ва уларга ёрдам бериш учун етарли ходимлар тайинланиши керак. Иш ҳақи ва иш ҳақини тайёрлаш учун масъул бўлган ходимларнинг бошқа вазифаларни қай даражада бажариши аниқ белгиланиши керак.
Иш ҳақи вазифаларни белгилаш:

• 
  Кадрлар ва вазифаларни ажратиш;
  
• 
  Ходимлар ёзувларини юритиш ва иш ҳақи ва иш ҳақини ходимлар ёзувларидаги тафсилотларга мунтазам текшириш;
  
• 
  Чегирмалар учун руҳсат:
  

- Ходимларни ишга қабул қилиш ва бўшатиш;
- Иш ҳақи ставкаларининг ўзгариши;
- Қўшимча вақти;
- Қонунда назарда тутилмаган ажратмалар (масалан, пенсия бадаллари);
- Иш ҳақи аванслари.

• 
  Ходимлар ва иш ҳақи ставкаларидаги ўзгаришларни қайд этиш;
  
• 
  Вақт жадваллари билан ишлаган соатларни ёзиб олиш, тартибларни киритиш ва чиқариш (табель);
  
• 
  Ишлаган соатларни кўриб чиқиш;
  
• 
  Тўлов авансларини қайд этиш;
  
• 
  Меҳнат таътил тўловларнинг тартиби;
  
• 
  Бюджет билан иш ҳақи тўловларни таққослаш;