Olimpiada ishtirokchilari uchun o‘quv qo‘llanma Obidalar uz

Sherg‘ozixon madrasasi 
 
Me‘moriy obida Xiva xoni Sherg‗ozixon 
tomonidan bunyod etilgan. 
U (?, Buxoro – 1727 yil Xiva, – Xiva 
xoni: 1714-1728) Jonto‗raxonning o‗g‗li bo‗lib, 

---

olimpiada ishtirokchilari uchun o‘quv qo‘llanma
  
Obidalar.uz
 
58 
1714-yil Yodgorxon vafotidan so‗ng, Buxorodan keltirilib Xiva taxtiga o‗tqazilgan. 
Sherg‗ozixonga qarshi Orol bo‗yida yashovchi qoraqalpoqlar Ishimxon boshchiligida 
isyon ko‗tarishgan. Sherg‗ozixon ular ustiga qo‗shin tortib katta o‗ljalar, ko‗plab 
asirlar bilan qaytgan. 1715-yilda Sherg‗ozixon Xurosonga yurish qilib Mashhadni 
egallagan, Nishopurni qamal qilib egallay olmagan (1716). Sherg‗ozixon davrida 
Pyotr I tomonidan yuborilgan Bekovich-Cherkasskiy josuslik ekspeditsiyasi qirib 
tashlangan (1717). Rossiya imperiyasi Xiva xonligini o‗z ta‘sir doirasiga kirita 
olmagach, har ikki davlat o‗rtasidagi munosabatlar keskinlashgan. Rossiya hukumati 
Xiva xonligi orqali O‗rta Osiyoga kirib kelish fikridan voz kechmagan, bu paytda 
Rossiyada Buxoro xonligining Qulibek boshchiligidagi elchilari bor edi. Rossiya 
hukumati F. Benevenini ularga qo‗shib Buxoroga jo‗natgan va Buxoro xonligini 
Xivaga qarshi gijgijlagan. Qalmiqlar xoni Ayuqaning Sherg‗ozixonga yuborgan 
ma‘lumotiga ko‗ra (1723-yil may), rus qo‗shinlari Saratovda to‗planib, 1724-yilning 
bahorida Xivaga yurishga tayyorgarlik ko‗rishgan. Sherg‗ozixon Orol bo‗yidagi 
isyonkor qabilalar ruslarni Xivaga boshlab kelishidan va o‗rniga Buxorodan keltirilgan 
(1721) Temur sultonni xon qilib ko‗tarishlaridan xavotirda edi. Temur Sulton 
xonlikdagi Vazir, Gurlan, Shohobod, Bag‗lon, Uyg‗ur, Yangi Urganch, Xonqa va 
Hazoraspni olgan bo‗lsa-da, butun xonlikni egallay olmagan. Xonlikdagi ichki 
urushlar Sherg‗ozixon vafotiga qadar davom etgan. Sherg‗ozixon Xivadagi Madrasa 
(Sherg‗ozixon madrasasi) qurilishi chog‗ida mashhadlik g‗ulomlar tomonidan 
o‗ldirilgan. Munisning yozishicha, Sherg‗ozixon odil, ma‘rifatparvar hukmdor bo‗lib, 
ko‗p vaqtini ilm ahli bilan suhbatda o‗tkazgan. Uning davrida ilm-fan va she‘riyat 
rivojlangan. 
Xivadagi Ichan qal‘a me‘moriy obidalari tizimida joylashgan Sherg‗ozixon 
madrasasi so‗nggi o‗rta asrlar davrida, 1719-1726-yillar oralig‗ida bunyod etilgan. 
Xiva shayboniylari sulolasi hukmronligi davrida qurilgan bu inshoot Xiva xoni 
Sherg‗ozixonning Xurosonga yurishi (1718) chog‗ida qurila boshlangan.
Me‘moriy obidaning bunyod etilishida har xil o‗lchamdagi xom va pishgan 
g‗isht, loy, yog‗och, maxsus ―qir‖ qotishmasidan va shunga o‗xshash ashyolardan 
keng foydalanilgan. 
Madrasaning bosh tarzi 2 qavatli. Ulkan peshtoq orqali kiraverishda gumbazli 
miyonsaroy, uning 2 burchagida chortoq tarhli, gumbazli masjid va darsxona 
joylashgan. Miyonsaroy tepasidagi kichik hujralar talabalar uchun yotoqxona bo‗lgan. 
Devorlariga tokcha, taxmon, kosamonlar ishlangan. Hovli atrofidagi 1 qavatli qator 
hujralar oldi ayvonli bo‗lib, hovli o‗rtasida hovuz joylashgan. 
Madrasa Sharq me‘morchiligi an‘analarini o‗zida mujassamlashtirgan, 
to‗rtburchak tarhli, ―Chor‖ uslubida bunyod etilgan. 
Me‘moriy obidaning o‗ziga xos tomoni shundaki, uning ichki qismida maqbara 
ham bunyod etilgan. Maqbara madrasaning bosh tarziga tutash qilib qurilgan. 
Madrasaning g‗arbida qurilgan kichik xonaga xon jasadi dafn etilgan.
Madrasa bir vaqtning o‗zida maqbara vazifasini ham o‗tagan. 
Sherg‗ozixon madrasasi mamlakatimizning mustaqilligiga qadar va undan keyin 
bir necha marotaba ta‘mirlandi. Bundan tashqari, Xiva shahrining 2500 yilligi 

---