Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi o‘zbekiston respublikаsi rаqаmli texnologiyalаr vаzirligi o. O. Zaripov, M. O. Atajonov
Uch fazali ko‘prikli o‘zgartgichlarnig reaktiv quvvati
Download 2.61 Mb. Pdf ko'rish
|
64d5b5c1e8544 4-Monografiya. REAKTIV QUVVAT. 2-qism
|
4.1. Uch fazali ko‘prikli o‘zgartgichlarnig reaktiv quvvati
(4.6-rasmdagi) Uch fazali tokli boshqariladigan ko‘prikli o‘zgartgich ishini ko‘rib chiqamiz, ko‘pincha o‘zgartgichning bir fazasini tadqiqot tavsiflarini ko‘rishda 4.6-rasmda L →∞ bo‘lgandagi aktiv – induktiv yuklamali uch fazali o‘zgartgichning kuchlanish va tok egri chizig‘i ko‘rsatilgan. Faza tokining birinchi garmonikasi kuchlanishdan φ = α burchakka kechikadi, ya’ni uch fazali ko‘prikli o‘zgartgich birinchi garmonika bo‘yicha reaktiv quvvat iste’molchisi hisoblanadi. Oniy reaktiv quvvat q (4.4) ifodadan qaraladi, tug‘rilangan o‘rtacha kuchlanish Ud da (4.5) ifodadan boshqarish burchagida oniy quvvat p o‘zgartgichda musbatligida qoladi va energiya induktivlikda zaxiralangan ochiq tiristor orqali almashuv reaktiv quvvat yuklamaga beriladi. 53 asosiy garmonika bo‘yicha reaktiv quvvat, bu holatda faza siljish quvvatidan aniqlanadi. Boshqarish bo‘lganida birinchi oniy quvvati r da manfiy qutb bo‘limlar paydo bo‘la boshlaydi (4.7-rasm), bu yuklama va manba oralig‘ida energiya almashuvi borligidan darak beradi. Bunday ko‘lamli burchak boshqarilishli tiristorlar energiyasi, g‘amlangan induktivligi, yuklamalarga tiristorlar orqali emas, balki ta’minot manba orqali beriladi. 4.6-rasm. Ko‘prikli boshqariladigan uch fazali tok to‘g‘rilagich sxemasi boshqarish burchak bo‘lganida reaktiv quvvat almashuvi (4.6) bu yerda 54 Shunday qilib, boshqarish burchagida birinchi garmonika, reaktiv quvvati xuddi faza bo‘yicha quvvat siljishi kabi aniqlanadi, oniy reaktiv quvvatni aniqlash kabi. 4.7-rasm. (L →∞) aktiv – induktivli yuklamali uch fazali boshqariladigan ko‘prikli o‘zgartgichning tavsiflari Ko‘prikli uchfazali boshqariladigan tug‘rilagich rostlanish tavsifi uα integrallangan egri chizig‘i oralig‘ida topilishi mumkin: (4.7) bu yerda 55 4.8-rasm. boshqarish burchakli va (L →∞) aktiv – induktiv yuklamali uch fazali boshqariladigan ko‘prikli o‘zgartgichning tavsiflari To‘g‘rilagichda faqat aktiv yuklamali va bo‘lganida rostlash tavsifi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi, xuddi aktiv-induktivli yuklamadagi kabi (4.7). , bo‘lganida tug‘rilangan kuchlanishning o‘rtacha qiymati (4.8) L = 0 va L →∞ holatlar uchun to‘g‘rilagichning rostlash tavsifi 4.9-rasmda ko‘rsatilgan. Keltirilgan bir va uchfazali to‘g‘rilagichlar sxemalar tahlili ta’minot tarmog‘i induktivligi va transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlari sochilish induktivligi ta’sirlari hisobisiz olib boradi. Sochilish induktivlik yuklama tokining tug‘rilagichning bir ventildan ikkinchisiga o‘tish jarayonida o‘zini namoyon qiladi. Kam quvvatli tug‘rilagichlarda induktivli sochilishi tok kommutatsiyasida oniy hisoblanadi va hisob-kitoblarda hisobga olmaydi.Yirik quvvatli tug‘rilagichlarda tok kommutatsiyasi sezilarli vaqt oralig‘ini egalaydi va to‘g‘rilagich ishlashiga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi. 56 4.9-rasm. L = 0 va L →∞ holatlar uchun ko‘prikli tug‘rilagichning rostlash tavsifi Sochilish induktivligi transformatorning LS1 birlamchi va LS2 induktivlik qarshiligi xα, transformatorning ikkilamchi chulg‘amiga keltirilgani hisobga olinadi: , (4.9) bu yerda W1, W2 - transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlarining uramlar soni (4.10-rasm.) aktiv-induktiv yuklamali (L →∞) uchun, nolli chiqishli bir fazali boshqariladigan tug‘rilagich uchun kommutatsiya jarayonini ko‘rib chiqamiz. VT1 va VT2 tiristorlarni kommutatsiya davrida xα1, xα2 induktivliklar borligi sababli ochiq bo‘ladi va transformatorning ketma-ket ulangan ikkilamchi cho‘lg‘amlari uchun u2-1+ u2-2 yig‘ma kuchlanishli va xα1+ xα2 qarshilikli yopiq zanjirni tashkil qiladi. Kuchlanish γ kommutatsiya oralig‘ida U 2-1 = - U 2-2 nolli chiqishga nisbatan bo‘lganida, u holda γ oralig‘ida U d = 0 (5.20. rasm.). Shu sababli kuchlanish U d , γ = 0 bo‘lganidagiga nisbatan kichik: (4.10) bu yerda 57 4.10-rasm. Induktivli sochilishi hisobga olingan va nolli chiqishli boshqariladigan to‘g‘rilagich sxemasi 4.11-rasm. (L →∞) aktiv – induktiv yuklamada induktiv sochilishni hisobga olgan holda va nolli chiqishli to‘g‘rilagichni boshqarishli tavsifi 58 O‘tkinchi jarayon tahlilida kommutatsiya oralig‘i vaqtida γ kuchlanishning og‘ish qiymatini aniqlash imkonini beradi bu yerda xα = x1= x2. To‘g‘rilagichning rostlanish tavsifi , (4.11) kommutatsiya burchagi esa (4.12) 4.11-rasmdan ko‘rinib turibdiki, tug‘rilagichlarda elektromagnitli jarayonlarda induktivli sochilishlarni hisobga olganda oldingi holatida qoladi, xd = 0 ligidagi kabi. Lekin kommutatsiya ta’minot kuchlanishini va tug‘rilagich tokining birinchi garmonikasi qo‘shimcha faza siljishiga olib keladi. Amaliyotda yetarli darajadagi aniqlikdagi hisob-kitoblarda fazaviy burchak quyidagi ifodadan hisoblanadi (4.13) To‘g‘rilagichning ko‘prikli sxemasida (4.12-rasm.) kommutatsiya jarayonlari oldingidagi holatdagi kabi. Farqi shundan iborat, kommutatsiya jarayoni davrida barcha to‘rttala tiristor o‘tkazuvchanlik holatida. Ko‘prikli sxemaning rostlanish sxemasi (4.14) kommutatsiya burchagi esa (4.15) (4.13) bo‘yicha ta’minot kuchlanishi va tug‘rilagich birinchi garmonikasining fazaviy siljishi aniqlanadi. Uch fazali boshqariladigan tug‘rilagichlarda ishga tushuvchi tiristorga, ishini tugatuvchi, tiristordan tok o‘tishi bilan shartlangan,. va kommutatsion jarayonlari o‘xshash. 59 To‘g‘rilangan o‘rtacha kuchlanishi (4.9) ifoda orqali topish mumkin. Kuchlanishning og‘ish ifodasi uchun birmuncha boshqa ko‘rinishga ega: (4.16) 4.12-rasm. Ko‘prikli boshqariladigan to‘g‘rilagichning induktivlikni va sochilishini hisobga olingan sxemasi (4.16) ni (4.7) ga qo‘ygandan so‘ng quyidagini olamiz (4.17) xα – induktiv qarshilik, keltirilgan formulalarda qo‘llanilgan qismda tutashuv kuchlanishi uk bo‘yicha aniqlash mumkin transformatorning birlamchi nominal tokida I1n (4.18) bu yerda U 1 – transformatorning birlamchi kuchlanishi; n – transformatsiya koeffitsienti. Uch fazali ko‘prikli tug‘rilagichlarda, bir fazalilardagi kabi, kommutatsiya toki birlamchi garmonika bilan kuchlanish orasida fazaning siljishi ortishiga olib keladi, va bu (4.18) bo‘yicha aniqlanadi. Boshqa hollarda kommutatsiya jarayonlari sezilarli darajada o‘zgartgichning elektromagnit jarayonlariga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatmaydi. |
