Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi o‘zbekiston respublikаsi rаqаmli texnologiyalаr vаzirligi o. O. Zaripov, M. O. Atajonov
Yuklamalar tugunlarida umumlashtirilgan turg‘unlik
Download 2.61 Mb. Pdf ko'rish
|
64d5b5c1e8544 4-Monografiya. REAKTIV QUVVAT. 2-qism
|
6.3. Yuklamalar tugunlarida umumlashtirilgan turg‘unlik
Elektr ta’minot tizim yuklamasi har xil turdagi iste’molchilardan ibrat, ularning sezilarli qismini asinxron dvigatellar tashkil qiladi. Lekin mezonning qabul qilinishi dP/ds>O ko‘pincha qiyinchilikka ega ekvivalentli dvigatel parametlarini aniqlash murakkabligi sababli, ularni har xil ko‘rinishdagi tugun yuklamasidagi kabi ko‘rsatish mumkin. Amaliy chegaraviylar o‘rtasida kompleksli yuklama turg‘unligi eng ko‘p tarqalishiga ega bo‘lgan chegaraviy, yuklamalar statik tavsifi analizidan: Rn = ƒ(U) va Qn=ƒ(U). (6.28) Bu chegaraviylardan bittasi FIK hosila belgisi hisoblanadi generatorning yoki tizimning ekvivalentli FIK, yuklamani ta’minlovchi, kuchlanish bilan (6.29) bu yerda E va U- generatorlarning ekvivalentli FIK mos keladigani, tizimni almashtiruvchi va iste’molchilar qisqichlaridagi kuchlanish. Masalani yechishda turg‘unlikni aniqlash bu chegaraviy yordamida tugo‘n yuklamalari statik tavsifini bilishni talab qilinadi yoki iste’molchilarning alohida turlari uchun ularning o‘zgarish qonuniyati. Yaqinlashtirib (taxminan) baholashda ananaviy tavsiflardan foydalanish mumkin iste’molchilar to‘plashi o‘xshashligiga ko‘ra. 6.1- rasmda yuklama tavsifi keltirilgan, o‘zining to‘plamida asinxron dvigatellarni o‘z ichiga oladi. Kuchlanish pasayishi bilan aktiv quvvat liniyali pasayadi va nisbatan kam darajada; reaktivli – oldin pasayadi, keyinchalik keskin tez ortib bora boshlaydi. Reaktiv quvvatning bunday 99 ortib ketishi tarmoqda kuchlanish pasayishi asinxron dvigatellarda sirpanishning ortishi bilan bog‘liq. dQ/dU = bo‘lganida b nuqta (6.1- rasm), agar iste’mol o‘zgarmas kuchlanishli shinadan ta’minlangan bo‘lsa, asinxron dvigatellar to‘nkarilish momentiga mos keladi. Tavsiflar o‘zik chiziqli bo‘lagi Q = f(U)asinxron dvigatellarni noturhunli ish rejimiga mos keladi. Shunday qilib, dQ/dU = sharti, o‘z tizimiga asinxron dvigatellarni kiritgan va o‘zgarmas kuchlanishli shinalardan ta’minlanadigan yuklama tuginidagi ikkilamchi noturg‘nlik belgisi hisoblanadi. Bunday tugin yuklamalar liniya orqali qarshiligi xs (6.6- rasm) orqali ta’minlaganda dQ/dU = ikkinchi noturg‘unlik alomati yuklama tugunida paydo bo‘ladi. Agar ko‘ndalang tashkil qiluvchilarni hisobga olmaganda kuchlanish pasayishni quyidagicha yozish mumkin: U = E - (6.30) bu yerda E – tizim generatorning «ekvivalentli» elektr yurituvchi kuchi yuklamalar umumlashtirilgan dvigatel bilan quvvatni o‘lchab bo‘ladigan. Shu sababli E ga, U ga nisbatan sirpanishni qarab chiqish maqsadga muvofiq. (6.30) tenglamani diffirensiallashtirish quyidagini beradi: (6.31) b chegaraviy nuqta uchun (6.1-rasmga qarang) dQ/dE = bo‘lganida (6.31) ifodadan. dE/dU>O – turg‘unlik sohasi; dE/dU mezoni hisoblanadi, asinxron dvigatellar to‘ntarilish nuqtasini tavsiflaydi. 6.6-rasm. Yuklamalar tugunida ta’minot almashuv sxemasi 100 6.7-rasm. To‘ntarilish chegaraviy kuchlanish qiymati va turg‘unlik mezoni egri chizig‘i Turg‘unlik tadqiqotida dE/dU>O, chegaraviy mezon bo‘yicha yuklamalar qisqichlarida har xil kuchlanish qiymatlarini o‘rnatib (Un va bo‘ndan kam), statik tavsif bo‘yicha yuklama aktiv va reaktiv quvvati va tizim FIK ni hisoblab aniqlanadi. Tavsifning minimumli E = ƒ(U) tizimi va yuklama kuchlanish FIK ning chegaraviy qiymatini beradi, bu holatda asinxron dvigatellar to‘ntarilishi sodir bo‘ladi (6.7-rasm). E = Eo bo‘lganida o‘rnatilgan rejim a va b nuqtalarda mumkin, a nuqtada hosila dE/dU>O, demak, rejim turg‘un, b nuqtada esa hosila dE/dU nuqtada, buerdadE/dU = O. dE/dU nuqtalari S FIKning ortishini talab qilmaydi, bu esa muvozanatni o‘rnatish uchun E=Eo, bo‘lishi kerak, ko‘rib chiqilayotgan elektr ta’minot tizimida buni bajarib bo‘lmaydi. Chegaraviy kuchlanish xs tashqi qarshilikka bog‘liq: uning o‘sishi bilan Uchegar ortadi. Tugundagi turg‘unlik zaxirasi tugundagi kuchlanish pasayishi darajasi ruxsat etilganini tavsiflaydi. Turg‘unlik zaxirasi statik koeffitsienti turg‘unligini tavsiflaydi. (6.32) Sanoat korxonalari yuklamalari uchun, agar me’yorli rejimida KU ≥ 20% va halokatdan keyin – KU ≥ 10% turg‘unlik zaxirasi etarli hisoblanadi. 101 Xulosa Tavisya qilinayotgan monografiya oltita bobdan tashkil topgan bo‘lib, bu bo‘limlarda reaktiv quvvatga qisqacha tushunchalar berib o‘tilgan. Reaktiv quvvat haqida keltirilgan tavsiflarda elektr tarmoqlarida va sanoat korxonalarida reaktiv quvvatni eng ko‘p iste’mol qiluvchi iste’molchilar haqida, bo‘ndan tashqari nochiziqli, nosinusoidal yuklamali va yuqori garmonikali iste’molchilarning qullanilishida elektr ta’aminoti tarmog‘ida elektr energiya sifatining bo‘zilishiga vositachi bo‘lishi ko‘rib chiqilgan. Elektr energiya ta’minoti tarmog‘da, elektr energiya sifati GOST13109 - 97 normativ texnik xujjatlariga asosiy diqqatni qaratilishi lozimligi qayd qilib o‘tilgan. Elektr uzatish liniyalari va sanoat korxonalarida elektr iste’molchilarni ishlatilish texnologik rejimlarida elektr energiya sifati GOST13109-97 normativ hujjatlariga mos ravishda olib borilishi kerakligi haqida etarli ma’lumotlar keltirilgan. Fanni o‘rganishda iste’molchilarning ish rejimlariga mos ravishda reaktiv quvvatni kompensatsiyalash bajarilishi kerak. Umumiy foydalanishga muljallangan va elektr tarmoqlaridagi uziga xos nosimmetrik keskin o‘zgaruvchan va yuqori garmonika tashkil qiluvchi iste’molchilarda nosinusoidallikni rostlash va simmetriyalash usullarini qullash, texnik xizmat ko‘rsatish. Kompensatsiyalovchi jihozlarni ta’mirlash va sinash ishlarida ularning holatini diagnostika qilish. Elektr energiya uzatilishida sanoat korxonalarda reaktiv quvvat manbalari va har xil turdagi istemolchilarning bir fazali yoki uch fazali tarmoqlardan elektr ta’minoti holatlarida (simmetrik, nosimmetrik, nosinusoidal va yuqori 5,7,9,11 va 13-chi garmonikali) iste’molchilar ish rejimlarida reaktiv quvvat iste’molini ulchash va o‘lchovlarning aniqlik darajasi yuqori bo‘lishi haqida muloxozalar yuritilgan. Reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi kondensator batareyalar tizimining 6-10 kV va 0,4 kV elektr ta’minot tarmoq shinalariga biriktirish sxemalari keltirilgan. Bundan tashqari reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi kondensator batareyalar tizimini umumiy himoya jihozlari va xar bir kondensator qobig‘i ichiga kiritib himoyalovchi saqlagichli va qisqa tutashuvdan keyin qayta tiklanuvchi dielektrik metall purkalgan (poluretanli darpardalar) zamonaviy kosinusli kondensatorlar haqida qisqacha ma’lumotlar berilgan. 102 Sanoat korxonalarida va xalq xujaligi elekt ta’minoti tarmog‘ida elektr energiya sifatini ortirish maqsadida foydalanib kelinayotgan vaqt bo‘yicha , tok va kuchlanish miqdori o‘zgarishi bo‘yicha va reaktiv quvvat oqimi yo‘nalishi o‘zgarishida reaktiv quvvat kompensatsiyasi avtomatik ravshda bajarilishi xaqida ma’lumotlar va sxemalari keltirilgan. Bundan tashqari iste’molchilar yuklamalardagi tok va kuchlanishni simmetrlovchi, nosinusoidallikni rostlovchi jihozlarni tanlash ko‘rib chiqilgan. Shu bilan birga yuqori garmonikali zarbli elektr texnologik qurilma (ETQ) iste’molchilarning yuklamalari keskin o‘zgarib ishlash shorait i, ularning elektr energiya iste’moli sifatini normallashtirish maqsadida qo‘llanilayotgan jihozlar haqida etarli malumotlar keltirilgan. Yarim o‘tkazgichli o‘zgartgichlar va tiristorli to‘g‘irlagichlar yirik quvvatli yangi zamonaviy kompleksli texnologik qurilmalarda keng ko‘lamda ma’ruzada, zamonoviy universal texnologik qurilmalar tezkor yuqori sifatli raqobat bardosh tovarlar ishlab chiqarish imkoniyatiga ega va bunday texnologik qurilmalarda elektr energiya iste’moli sifati muntazam yuqori bo‘lishi zarur. Yosh mutaxasis va talabaning bu muammo masalalarni o‘zlashtirishi tez fursatlarda sanoat korxonalari elektr tarmoqlarida va korxona sexlarida elektr energiya ta’minoti sifatini ortirishda zamonaviy kompensatsiya qurilmalaridan foydalanish ishlarini muvofiqiyatli o‘zlashtirish imkonini yaratadi. SHu bilan birga zamonaviy iqdidorli va kelgusisi bor ARKON, B2201 va ETQlar ish rejimlaridagi reaktiv quvvatni va yuqori 5,7,9,11 va 13-chi garmonikalarni filtrlovchi jihozlarni elektr ta’minoti shinalarga ulash va ularning ishlatilish rejim afzalliklari haqida ma’lumotlar berilgan. Yaqin kelajakda yosh mutaxsislarning, ilg‘or zamonaviy texnologik qurilmalar va jihozlar elektr ta’minoti sifatini oshiradigan reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi yangi universal jihozlar turlarini ixtro qilishiga ishonamiz. Download 2.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|