Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi abduhamid nurmonov struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari

tovush tipi, farqlovchi belgilar yig‘indisi 
sifatida 
ta 'r if berish bilan LFM Praga tilshunoslari bilan umumiylikni 
tashkil etadi.
Bunga sabab Praga tilshunoslik to ‘garagining a ’zosi, fonologiya- 
ning asoschisi N.S. Turbetskoy I.A. Boduen lingvistik konsepsiyasi 
t a ’sirida tarbiyalangan va uning fonem aga funksiya nuqtayi 
nazaridan yondashish g‘oyasini rivojlantirgan edi.
1 Ujep6a 
JI.B. 
PyccKHc rjiaciibic 
b
K a H e c rB c i i ii O M
h
kojih
'
icctbciiiiom
o t iio
- 
u i c i i h h
. 
— CFF6, 1912, c.14.
2 UJep6aJI.B. 
O o n c T H K a ( [) p a im y 3 C K o ro 5i3i>iKa. — 
Haa. 7-e. — M., 1963.
130
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Demak, N.S. Turbctskoy va L.V. Slicherbaning fonologik 
qarashlaridagi umumiylik har ikkisining ustozi I.A. Boduenning 
fonologik konsepsiyasiga asoslanganligidir.
Shuning uchun ham foncm a va uninng ottenkalari haqidagi 
L .Shcherba qarashlari N .T urbetskoyning fonem a va uning va- 
riantlari haqidagi qarashlari bilan g ‘oyat ham ohangdir. Shu- 
ningdek, fonem a va uning variantlari yoki otten k alarin i belgi- 
lash tam oyili nuqtayi nazaridan ham u lar o ‘rtasida um um iylik 
mavjud.
Fonem aga LFM funksional
nuqtayi nazaridan, M FM esa 
pozitsion
nuqtayi nazaridan yondashadilar. M FM fonem alarni 
pozitsion jihatdan o ‘rganishga jiddiy e'tibor berganliklari uchun 
fonemalarning kuchli
va kuchsiz pozitsiyalarini
aniqlashga qulay 
im k o n iy at tu g ‘ildi. Bu ikki xil pozitsiya fo n em a va u n in g
variantlarini belgilash uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Kuchli 
pozisiya
fonemalarni ajratish uchun, kuchsiz pozitsiya
esa uning 
variantlarini ajratish uchun tayanch nuqta bo ‘ladi.
Fonemalarning perseptiv (bilib olish, anglash) va signifikativ 
(farqlash tom onidan) kuchli va kuchsiz pozitsiyalari belgilandi. 
Ularning fikricha, qurshovidagi tovushlarning ta'siriga kam berilgan 
maksimal farqlash pozitsiyasi kuchli pozitsiya sanaladi. Xususan, 
unlilar uchun urg‘u osti pozitsiyasi, undoshlar uchun unli oldi 
pozitsiyasi kuchli pozitsiya hisohlanadi.
Pozitsiya tushunchasi 
asosida M FM fonema variantlari va 
variatsiyalarini ajratadi. Jum ladan, A.A.Reform atskiy kuchsiz 
pozitsiyalarni ikkiga — perseptiv kuchsiz va signifikativ kuchsiz 
pozitsiyalarga ajratadi. Birinchisi foncma variatsiyalarini, ikkinchisi 
esa fonema variantlarini hosil qilishini ta'kidlaydi. Birinchisiga 
rus tilidagi