Oliy va о‘rta maxsus ta’lim

Madaniy tadbirlarni tayyorlash ijodiy jarayonlari. Madaniy tadbirlar dramaturgiyasi (ssenariysi)
Madaniy-ommaviy tadbirlarni tayyorlash – bu ijodiy jarayon bo’lib, ikki qismdan tashkil topadi:

1. 
   Dramaturgiya asosini (ssenariyni) yaratish.
   
2. 
   Asarni postanovka qilish (rejissurani amalga oshirish).
   

Biroq, bu jarayonni san’at muassasalarida (teatr, kinomatografiyada) bemalol yaxlit ikki qismga bo’lish mumkin bo’lsa, madaniy-ommaviy tadbirlar tayyorlashda esa faqat shartli ravishda ikkiga bo’linadi. Chunki teatrda va kino san’atida ularning dramaturgiyasi adabiyotning muhim bir turi sifatida shakllanib, alohida asar sifatida ham keng omma tomonidan o’qilishi mumkin, madaniy- ommaviy tadbirlar dramaturgiyasi esa faqat bir maqsad uchun – amaliy tashkil qilish uchun yaratiladi, lekin alohida, keng omma tomonidan o’qilmaydi. San’at muassasalarida dramatik asar qachon yozilganidan qat’iy nazar, lozim topilganda, zamonaviy talablar javob beradigan bo’lsa, sahnalashtirish yoki ekraklashtirish mumkin. Ommaviy tadbir ssenariysi esa, belgilangan sanaga asosan yozilib bo’linganidan keyin darhol namoyish qilish uchun ishlatiladi.
Shuning uchun ham madaniy-ommaviy tadbirlar dramaturgiyasi va rejissurasi bir butun jarayondir. Aniqrog’i, bir jarayonning bir-biri bilan ajralmas ikki tomonidir. Madaniy-ommaviy tadbirlarni tayyorlashda eng muhim jarayon – uning rejalashtirilishidir. Ma’lumki, madaniyat muassasalaridagi barcha tadbirlar yillik, choraklik va oylik rejalarda o’z aksini topadi. Ularga binoan ma’lum ish boshlanadi va ohiriga yetkaziladi. Har bir tadbirni tayyorlash jarayonning umumiy rejasini madaniy muassasa qoshida ishlab turgan madaniy(yoki badiiy) kengash tuzadi va bu ishga umumiy rahbarlik qiladi.
Madaniy (badiiy) kengash o’zining (har-oyda yoki 15 kunda 1 marta bo’ladigan) yig’ilishida 2-3 oydan keyin uyushtiriladigan tadbirni tayyorlash masalalarini ko’rib chiqadi. Masalan, 9-May – Xotira va qadrlash kunida tashkil qilinadigan teatrlashtirilgan madaniy kompozitsiyasini o’tkazish madaniy kengash mart oyida ko’radi va umumiy ish jarayoning rejasini ishlab chiqadi.
9-May – Xotira va qadrlash kunida tashkil qilinadigan tadbir rejasi quyidagicha bo’lishi mumkin:

• 
  5-martdan – 5-aprelgacha ssenariy yaratildi.
  
• 
  7-aprelda ssenariy muhokama qilinadi.
  
• 
  9-apreldan – 4-maygacha tashkilotchi(rejissyor) tadbirni postanovka qiladi.
  
• 
  6-may tadbir ko’rigi va muhokamasi.
  
• 
  9-may soat 16:00 da tadbir namoyish qilinadi.
  

Madaniy (badiiy) kengash yig’ilishida oldindan belgilangan tadbir uchun javobgar shaxslar – ssenariy muallifi va rejissyor tasdiqlanadi.
Madaniy kengash tadbir tayyorlash jarayonida bu ishga uch marta o’z diqqatini jalb qiladi:

1. 
   Tadbir o’tkazish jarayonini rejalashtirishda va javobgar shaxslarni tanlashda.
   
2. 
   Ssenariyni muhokama qilishda.
   
3. 
   Tadbir namoyish qilishdan oldin uni ko’rikdan o’tkazishda.
   

Tadbir uchun asosiy javobgar shaxslar – ssenariy muallifi va rejissyor birgalikda, umumiy reja asosida har bir kishiga taaluqli ishlarning rejalarini, ish kundaliklarini tuzadi.
Madaniy-ommaviy tadbirlar tayyorlash jarayoni haqida so’z yuritar ekanmiz, avval uning dramaturgiyasi (ssenariysiga) diqqatimizni jalb qilamiz.
Teatr san’atining asosi (pyesa) bo’lganidek, madaniy-ommaviy tadbirlar negizida ssenariy yotadi. Ssenariy – italyancha so’z bo’lib, asarning sxemasi, plani-rejasi degan tushunchani bildiradi. Madaniy-ommaviy tadbirlar ssenariysi – bu keng ma’noda hayotiy va hujjatli materiallarning badiiylashtirilgan adabiy- publitsistik shakli demakdir.