Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot

Fyuchers va forvard shartnomalari

Fyuchers (fyuchersli shartnoma) – xaridor va sotuvchi oʻrtasida aktiv - tovar, valyuta yoki indeks – kelgusida ma’lum bir kun bir narxda xarid qilinishi/sotilishi toʻgʻrisidagi bitimdir. Bitimning boshqa parametrlari (soʻrovi, markalanishi, miqdori) birja shartnomasining spetsifikatsiyasida koʻrsatiladi.

Fyuchers shartnomalari amal qilish muddati va shartnomalarning oʻlchamlari nuqtai nazaridan konkretlashtirilganligi sababli ular birjada erkin savdo qilinishi mumkin. Sotib oluvchi sotuvchining shaxsini va aksincha sotuvchi sotib oluvchining shaxsini bilmasligi mumkin. Tomonlar fyuchersni bajarilguniga qadar birja oldida majburiyatlarga egalar.
Fyucherslarning koʻrinishlari:
Yetkazib beriluvchi fyucherslar
Bitimning bu turi uning amal qilish muddati tugaganidan soʻng xaridor oldindan kelishilgan tayanch aktiv miqdorini sotib oladi, sotuvchi esa sotadi. Haqiqiy iqtisodiyot sektorida foydalaniladi, chunki mahsulot yetkazib berish holati sotuvchilarning ma’lum darajadagi kafolati boʻlib xizmat qiladi va tomonlarni kelajakda bozorda yuz berishi mumkin boʻlgan oʻzgarishlardan himoyalaydi. Bunday
fyuchersli bitimlar fermer xoʻjaliklari orasida tuziladi, masalan, ke- yingi mavsumdagi tovarlar narxiga tuziladi. Majburiyatlar bajaril- magan holda birja aybdor tomonga jarima soladi.
Hisob-kitob fyucherslari
Bitimning bunday turida tomonlar oʻrtasida bitim ijro etilishi sanasida aktivlarni albatta xarid qilmay turib, faqat pul bilan hisob- kitob ishlari amalga oshiriladi. Bitim egasi, masalan, bir berreli 60 yevro narxida boʻlgan neftga bitim tuzib, neftning narxi 70 yevrogacha ortishi sharoitida 10 evro foyda oladi. Bunday bitimlar treydingda foydalaniladi, chunki neftni tashish va saqlab turish zaruriyati yoʻq, bitimlarni amalga oshirish uchun shaxsiy kompyuter va Internetga kirish imkoniyati boʻlsa yetarlidir.
Yetkazib beriluvchi fyuchers sanoat sohasida ham tuzilishi mumkin. Masalan, neftga fyuchers ham hisob-kitobli ham yetkazib beriluvchi boʻlishi mumkin.
Endi forvardning fyuchersdan qanday farq qilishini, qanday parametrlar va ulardan foydalanish shartlariga ega ekanligini, ular qanday kafolatlanganligini, tartibga solinishini va bularning barchasi bozor ishtirokchilari uchun nimani anglatishini koʻrib chiqamiz⁴². Bunda, darhol quyidagilarni aniqlaymiz: ushbu usul ikkala vosita ham aktivlarni ma’lum bir narxda sotib olish va sotish boʻyicha dastlabki kelishuvni tuzish usulidir.
Fyuchersning xususiyatlari:
Bu birjada tuzilgan shartnoma va bir tomonni aktivni ma’lum bir narxda sotib olishga majbur qiladi, ikkinchisini esa tegishli ravishda ushbu narxda aktivni sotishga majbur qiladi. Fyuchersda bitim narxi har doim aniqlanadi, shartnoma qiymati, kafolat majburiyatining hajmi standartlashtiriladi, ba’zida shartlar ham koʻrsatiladi. Birja narxlar tebranishlarining chegarasini belgilaydi, birja bitimni bajarilishining kafilidir, shartnomaning amal qilish muddatini tugashiga qadar kuzatib boradi.
Fyuchers shartnomasining bir qismini uchinchi manfaatdor shaxsga sotish mumkin. Bunda, yetkazib beriladigan (asosiy aktivni hisobga olgan holda) va hisob-kitob (faqat naqd pul bilan hisob-kitob qilish) fyucherslarini ajratiladi. Ular birjadagi bir qator boʻlimlarda





⁴² https://ffin.ua/ru/blog/articles/investopediia/post/chym-vidrizniaietsia-forvard-vid-fiuchersu
ishlaydi: aksiyalar (qimmatli qogʻozlar, oʻzgaruvchanlik, indekslar), pul (valyuta juftliklari, obligatsiyalar, foiz stavkalari), tovar (masalan, metallar, neft)lar. Ularning har biri shartnomaning majburiy bandlarini tuzatuvchi oʻz dizayniga ega.
Oldinga yoʻnaltirish xususiyatlari
Bu kelajakda oldindan belgilangan narx boʻyicha ma’lum miqdordagi tovarlarni sotish-sotib olish boʻyicha kelishuvdir. Bu fyuchers shartnomasiga oʻxshash, lekin undan bir qator parametrlari va umuman farq qiladigan birjadan tashqari mahsulotdir. Ushbu shart- noma birjadan tashqarida tuzilgan. Uning parametrlari tomonlarning kelishuvlari bilan belgilanadi. Forvardlar aniq yoki ochiq sana bilan yetkazib berilishi mumkin yoki yetkazib berilmaydigan boʻlishi mumkin. Bu tovarlarni yetkazib berish, valyutani sotish, boshqa pul majburiyatlarini bajarish bilan bogʻliq holda tuzilishi mumkin.
Forvardning xusuiyatlari:
Bu kelajakda oldindan belgilangan narx boʻyicha ma’lum miqdordagi tovarlarni sotish-sotib olish boʻyicha kelishuv hisoblanadi. Bu fyuchers shartnomasiga oʻxshash, lekin undan bir qator parametrlari va umuman farq qiladigan birjadan tashqari mahsulotdir.
Forvardning fyuchersdan farqi:
-Fyuchers birja savdolarida kotirovka qilingan moliyaviy vosita boʻladi, forvard esa unday emas.
-Fyuchers bitimining parametrlari kafolat birjasi tomonidan narxlarning oʻzgarishi imkoniyati va bosqichigacha qat’iy belgilangan. Oldinga kelishuv boʻyicha ogʻishlar shartlari tomonlar oʻrtasida murosaga erishish yoʻli bilan belgilanadi va oldindan belgilanmaydi.
-Fyucherslar bozorning boshqa ishtirokchilariga - treyderlarga, forvardlarga oʻtkazilishi mumkin.
-Xatarlarni qayta taqsimlash nuqtai nazaridan fyucherslar yanada moslashuvchanroqdir. Forvard buni umuman anglatmaydi, chunki u dastlab ikkita aniq tomonning manfaatlarini hisobga oladi va transferga yoʻnaltirilmagan.
-Forvard bitim shartlarini tuzish uchun, fyucherslar aktiv qiymatining oʻzgarishi asosida xatarlarni oldini olish uchun ishlatiladi.
-Forvard odatda haqiqiy buyum xaridorga yetkazib berilishini anglatadi. Fyucherslar koʻpincha uning ekvivalenti oʻtkazilishini oʻz ichiga oladi.
Fyucherslar yetkazib beriladigan aktivlarning qiymati va shartlarini bildiradi. Shartnomada boshqa shartlar ilova qilinishi mumkin. Tomonlar erishgan har qanday yetkazib berish shartlari forvard shartnomasida belgilanishi mumkin.
Bundan tashqari, ikkita huquqiy hujjat standartlashtirish jihatidan sezilarli darajada farq qiladi. Fyucherslar boʻyicha aniqlovchi soʻz vositachilar almashinuvida qoladi, forvard esa kamroq standartlangan boʻlib, odatda vositachilarsiz tuziladi.
Forvard shartnomani tuzishda, shartlarni belgilashning asosiy jihati har bir tomonning oʻziga xos talabidir. Forvard majburiy hisobotga tortilmaydi va hisob-kitob kuni tovarlarning narxi yoki valyuta kursi biron bir yoʻnalishda oʻzgargan taqdirda, tomonlardan biri boʻlishi mumkin emas.
Fyucherslarga cfd savdo qilish
CFD – moliyaviy vositalarning hilma-xilligi fond va tovar birjalari aktivlari bilan Foreks bozori doirasida savdo qilish imkonini beradi. Bu vositaning mohiyati shundaki, treyder aksiyalar yoki tovarli fyucherslarning oʻzini emas, balki ularga egalik qilish bitimlarini xarid qiladi va sotadi. Shunga qaramay, treyder bitimni haqiqiy aktivlar bilan tuzganidagi shu hajmdagi foyda oladi. Biroq uni ijro etish jarayoni ancha soddalashgan boʻladi.
Fyucherslarga CFDni aksiyalar yoki indekslarga CFDdan nima farqi bor?
Farqi shundaki, bunday shartnomalardagi asosiy aktiv sifatida tovarlar boʻladi. InstaForeksda qimmatbaho metallar, neft, tabiiy gaz, qishloq xoʻjaligi mahsulotlari va boshqa tovarlarga CFD savdo qilish mumkin. Treyding uchun mumkin boʻlgan aktivlarning toʻliq roʻyxati "Savdo vositalari" sahifasida taqdim etilgan
Fyucherslarga cfd savdo qilishning afzalliklari
Katta miqdordagi tovar kiritishlarni talab etmaydi, chunki u savdo depozitida minimal miqdordagi mablagʻli treyderlar uchun kirish uchun mavjuddir.
Metatrader savdo platformasini yuklab olish

• 
  Savdo hisob-varagʻini ochish
  
• 
  Demo-hisob-varagʻini ochish
  
• 
  Metatrader savdo platformasini yuklab olish
  
• 
  Savdo hisob-varagʻini ochishDemo-hisob-varagʻini ochish
  

2.