Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Naqd pullar —bu aniq moddiy shakldagi qog‘oz va tanga pullar bo'lib, ular qoMdan qoMga o4ib yuradi. Bu eng ko‘p tarqalgan to‘lov vositasidir. Biroq oldi-berdi aloqalariga naqd boimagan pullar ham

3 0 5

xizmat qiladi. Bu pul aniq moddiy shaklga ega emas, u hayoliy pul, ya’ni uning bor-yo‘qligini qo‘l bilan ushlab va ko‘z bilan ko'rib bodmaydi, balki xayolan tasavvur etiladi. Naqd boim agan pul bu bankdagi ayrim fuqarolar (jismoniy shaxslar), firmalar yoki daviat tashkilotJari (yuridik shaxslar) nomiga yozilgan puldir. Naqd b o i­ magan pul bankda turgani uchun u egasiga foiz keltirgan holda o‘sib boradi. U bankdan bankka ko‘chib oborot qilganidan, uning muomala qilish xarajaii oz bo‘ladi, uni saqlash xavflt bo‘lmaydi. Naqd boim agan pullar bankning joriy va muhlatli depozitlarida turadi, u ham tolovlarda qollaniladi. To1ov yuz berganda pul bir hisob varaqdan boshqasiga o‘tkaziladi yoki chek yozib beriladi, chek esa tolovga qabul qilinadi. Masalan, fuqaroning bankda 5000 ming so‘m puli bo1sa, 2000 ming so‘mlik chek olib, shu chekka maga-zindan televizor sotib olishi mumkin, chunki chek naqd pul o‘rniga qabul qilinadi.

Aholi naqd pul yoki chekdan tashqari plastik kartochkalardan ham foydalanadi. Biroq ularning o'zini pul deb bolmaydi. Ular pul borligini tasdiqlovchi vositadir. Asl pul kartochkaning o'zi emas, balki borligi unda qayd etilgan, lekin bankdagi pul egasining hi-sobvaraglda yozilgan puldir.

Pul qanday shaklda boHshidan qat’iy nazar iqtisodiyotda har xil xizmat qiladi. Shu jihatdan aktiv (faol) va passiv (faol boimagan) pullar mavjud. Aktiv pul bu amalda harakatda bolgan, ya’ni iqti-sodiyotdagi oldi-berdi munosabatlarida tolov vositasi sifatida ishlab turgan puldir. Passiv pul bu iqtisodiy oborotda ishtirok etmay turgan puldir, u jamg‘arma, pul rezervlari va kassa qoldiqlaridan iborat puldir. U odatda muhlatli depozitlar va bank omonatlarida saq-langan pul bolib, vaqtinchalik egasi tomonidan ishlatilmay turadi. Bare ha pul turlari iqtisodiyotda pul massasini tashkil etadi.